▶ 

Wo eksulantach a Serbach

2. meje předstaji stawiznarka Lubina Malinkowa w Budyskej Smolerjec kniharni swoju nowu publikaciju. Pod titulom »Verflechtungsraum Lausitz. Böhmisch-ungarische Exulanten und Lausitzer Sorben. Begegnungen und Beziehungen im 18. Jahrhundert« zaběra so awtorka w němskorěčnej knižce z poćahami mjez čěskimi eksulantami a Serbami. Wona tež na to pokaza, zo pochadźa cyły rjad serbskich duchownych kaž Michał Frencl, Zacharias Běrlink abo Michał Raca z kruhow eksulantow. Dale nasta wokoło 1740 čěska kolonija w Klukšu. Tola tež w Drježdźanach, Berlinje, Małym Wjelkowje abo Niskej wobstejachu ćiłe styki mjez Serbami a Čechami.

Na wotewrjenju wustajeńcy »Wobrazy krajiny. Přechod 03« w Budyskim Serbskim muzeju Foto: Maćij Bulank

▶ 

▶ Stysk za dalinu

Pod tutym titulom zaklinčachu 6., 7. a 8. apryla we Wojerecach, Budyšinje a Lipsku pjaty raz komornohudźbne kompozicije serbskich a meck­lenburgsko-před­pomorskich komponistow. Malte Hübner (wiolina), Waldemar Wild (basbariton) a Claudia Wolf (klawěr) zanjesechu twórby Jana Cyža, Malty Hübnera, Detlefa Kobjele, Christiana FP Krama, Jura Mětška, Birgera Petersena, Andreasa Piepera a Petera Manfreda Wolfa. Nowe nadaw­kowe twórby Hübnera a Cyža kaž tež kompozicija Mětška rozestajachu so z lyriku Róže Domašcyneje a Kerstin Preiwuß.

▶ Kubłańska klawsura

10. apryla jo Rěcny centrum WITAJ z něźi 40 zastupnikami pśedewšym kubłańskich institucijow a towaristwow wuslědki ewaluacije Witaj-kubłanja w zakładnych šulach rozpominało. Pó pśed­stajenju wubranych rezultatow ewaluacije su diskusijne kupki rozpominali, co jo trjebne za efektiwne pósrědnjenje a pśiswójenje serbskeje rěcy wót źiśownje až do 12. lětnika; kótare móžnosći maju serbske institucije za zarucenje kwality serbskeje wucby a kótare dodatne rěcne rumy mógu wóni zwenka šule wu­twóriś; co jo trjebne za šyršu akceptancu serbskeje rěcy w towarišnosći a kak mógali se starjejše ako multiplikatory zdobyś; kak góźi se zarucyś, až wukniki pó zakóńcenju šule serbsku rěc na pśiměrjonem niwowje wob­kněžyju; a kak mógało pówo­łań­ske źěło­ w serbskich wobłukach za dorost atraktiwne byś. Pśibytne su gronili, až jo trjebne rěcne planowanje, kóta­rež źiwa­ na wšakorake stawy­ rěcnych­ zamóžnosćow a wuměnjenja.

▶ Faraŕki w běgu casa

W ramiku 29. bramborskego žeńskecego tyźenja jo Serbski muzej pśepšosył 6. měrca na Serbske blido do Měsćańskego muzeja Chóśebuz. Tema jo była »Muske, žeńske a móc w ewangelskej cerkwi« a gósća stej byłej faraŕka Katharina Köhlerowa a casnikaŕka Stefanie Krawcojc. Wónej stej wulicowałej wó tom, kak su se nadawki žeńskich fararjow a pózdźej faraŕkow we wósaźe w běgu stawiznow změnili.

▶ Olympiada do młodšych ru­kow

8. měrca jo pódpisało Serbske šulske towaristwo (SŠT), wugótowaŕ a zagronity za Centralnu olympiadu serbskeje rěcy za wuknice a wuknikow 6. lětnika Dolneje a Górneje Łužyce, kooperaciske dogrono ze Źěłanišćom za serbske kubłańske wuwijanje Chóśebuz (ABC). Krajna institucija Bramborskeje pódpěrujo SŠT lětosa prědny raz oficielnje pśi dolnoserbskich nadawkach za olympiadu. Ceptaŕka na wuměńku Margot­ Hašcyna ma lětosa pódpěru cep­taŕkowu Jenifer Dünnbieroweje za SŠT a Emi­lije Nimcec za ABC.

▶ Maćična zhromadźizna

9. měrca wotmě so w Budyskim Serbskim muzeju hłowna zhromadźizna Maćicy Serbskeje. Rozprawam wo dźěławosći sekcijow towarstwa w zašłym lěće přizam­kny so přednošk Nicole Dołowy-Rybińskeje a Cordule Ratajczakoweje wo situaciji noworěčnikow a serbšćinu wuknjacych na łužiskich serbsko-němskich kubłanišćach na přikładźe Budyskeho Serbskeho gymnazija. Slědźenja na tamnišim kubłanišću su dźěl projekta »Serbskej rěči – rewitalizaciske pospyty w dwěmaj politiskimaj systemomaj« we wobłuku wjetšeho projekta SMILE (hlej interview w Rz 2/2019).

Christoph Staude (wud.):  Bjarnat Krawc: Klaviermusik/Klawěrna hudźba/Piano Music. Rojec edicija, 2018. 64,90 €W januarje je nowy notowy zwjazk z klawěrnej hudźbu Bjarnata Krawca wušoł. Wón wobsahuje najwjetši dźěl Krawcowych kompozicijow za klawěr. Jenož mało z nich bu dotal wozjewjene.

Hudźbny wědomostnik a pianist Christoph Staude je na zakładźe originalnych rukopisow, wotpiskow a prěnich ćišćow, chowacych so w Serbskim kulturnym archiwje, 17 klawěrnych twórbow zestajił. Su to zwjetša jednotliwe twórby, zdźěla pak tež wot Krawca do cyklusa zjimane kruchi, kotrež su dramaturgisce ze sobu zwjazane kaž »Štyri sokołske sceny«, »Ze serbskich honow«, »Tři łužisko-serbske reje«, »Dźesać klawěrnych kusow« abo »Tři małe improwizacije«. Zwjazkej přidata je rewizijna rozprawa wudawaćela.

▶  Srjedźizna w srjedźišću

Nowy župan župy »Handrij Zejler« Marcel Brauman je so we wjacorych regionalnych medijach za to­ wuprajił, w přichodźe tež w srjedźnej Łužicy centralnu serbsku instituciju zaměst­nić, při čimž mysli konkretnje na Kra­ba­towy młyn jako stejni­šćo. Spěchowanske towarstwo młyna w Čornym Chołmcu je plan­, z kotrymž maja so wosebje dźěćom a młodostnym nowe rěčne rumy poskićeć, hižo witało. Dotal njeje žana centralna serbska institucija we Wojerowskej kón­či­nje doma, štož župan wobžaruje. Plany Załožby za serb­ski lud, twarić dom za Serbski insti­tut při Budyskich Lawskich hrjebjach je po słowach župana wuraz »Budyskeho centralizma«.

▶ Naćiski wustajene

Wot 7. januara su w Budyskim Serbskim domje zapodate namjety wuměłcow za wu­bědźowanje za třikrajowu wustajeńcu »Pśechod Přechod Übergang Prehod 03« widźeć. Z namjetow wuzwoli jury štyrjoch wuměłcow, kotřiž wobdźěla so ze serbskeje strony na projekće. Dalši wosmjo zastupuja Słowjensku a Korutansku. Pod titulom »Wobraze krajine. Wobrazy krajiny. Bilder einer Landschaft. Podobe pokra­jine« pokazuje so wusta­jeńca wot meje 2019 do nazymy 2020 w Budyšinje, Slovenj Gradecu (Słowjenska), Celowcu (Korutanska) a Choćebuzu.

Strukturna změna po brunicy so tak horco diskutuje, zo su sylzy po zhubjenych wjeskach skoro hižo zaso wuschnyłe. Rěči so pak hłownje wo hospodarskich a socialnych změnach. Wo wuskutkach na wobswět přemało słyšiš a runje tu mamy dosć zajimawe wuwiće. Ze změnami w swěće łužiskich zwěrjatow je so zaběrał jendźelski wědomostnik prof. dr. Korla Darmiwin w swojej knize »On the Origin of Spezis« a redakcija Rozblada měješe wulku česć, so z nim rozmołwjeć.

Rozblad: Prof. Darmiwino, kak sće poprawom na titl knihi­ přišoł?

Prof. Korla Darmiwin: Well, na spočatku chcych jenož mojej žonje wujasnić, z čeho so spezi měša, ale dokelž překwapjacy mały dźěl ludźi to a tež tamne njewě, je ta wěc někak rozrostła.

Rozblad: Při slědźenjach woko­ło łužiskeje fawny sće na zwěrjata storčił, kotrež su dawno hižo na strukturnu změnu nastajene, a sće je katalo­gizował a pomjenował. Maće přikłady?

Darmiwin: Yes, tam je so tež tójšto zaměšało. Na přikład su so łužiske wjewjerčki wot stajneho chowanja před haru so bližacych hórniskich mašinow mjeztym na »njewěrčki« wuwiłe, to běše trend z Delnjeje Łužicy. Tute »njewěrčki« zběraja jenož hišće w nocy worješki a nježeru politikarjam wjace z ruki. Ale tež nócne zwěrjata su potrjechene. Lětdźesatki doł­ho dominowaca lačnosć za profitom je łužiske njetopyrje přeměniła na »brutopyrje« – to rěka, zo wone nětko tež wodnjo našu krej cycaja.

▶ Nowe wobliča w radźe

14. decembra wuzwoli Zwjazkowe předsydstwo Domo­winy Susann­ Šenkec, Juliana Nyču, Bjarnata Cyža a Daniela Měrćin­ka jako hornjo­serbskich rjadnych čłonow rady Załožby za serbski lud w dobje 2019–2023. Zastupjerjo budu Marko Dźi­sławk,­ Lu­bi­na Malinkowa, Katharina Jurkowa a Marlis Młynkowa. Dolnoserbskich cłonkow jo bram­borska serbska rada 23. januara wuzwó­liła. Su to Mar­cus Końcaŕ a Frank Ko­syk­ ako pórědnej cłonka a Diana-Susanne Šejco­wa a Babette Zenkerowa ako zastup­nej cłonka.

▶ Do daliny

Kóńc lěta 2018 jo wujšła nowa­ cejdejka kupki »Kupazukow« serbskeje grafikaŕki a muzikaŕki Marion Kwicojc z Lipska, na kótarejž zma­kaju se mjazy drugim stare serbske (kaž wójnski kjarliž Padnjo­ny pan), šotiske a staronimske spiwy. Cejdejka jo na pśedank w chóśebuskej Lodce abo pla wudawaŕki, glědaj internetowy bok kupazu­kow.jimdo.com.

▶ Dwurěčny Wótčenaš

Hodowny koncert­ Chróšćanskeho cyrkwinskeho chóra dožiwichu wosadni a hosćo 6. januara. Na koncerće wobdźělichu so dźěći serbskeje a němskeje šole. Kónčny spěw »Baba Yetu« překwapi jako dwurěčnje w suahelšćinje a serbšćinje spěwany Wótčenaš. Dujerjo pod nawodom Jurja Jakubaša a organist Syman­ Donat wokalistow přewodźachu. W Ralbicach wobrubi chór »Delany« pod Pawołom Šołtu­-Kulow­skim nyšpor na Třoch­ kralow. Tam zaklinčachu nimo serbskich hodownych kěrlušow tež ruske­ a čěske pěsnje.

Wot lěta 2001 njebě najskerje žane wusyłanje Wu­hladka bjez přinoška z filmoweho studija bratrow Pětra a Stefana Symankec. Z Pětrom Symankom so rozmołwjachmoj wo serbskim filmje a telewiziji, powołanskich pućach a dwurěčnosći. Rozmołwa je dwurěčna – redaktor rěči serbsce, filmowc němsce.

Kak sy k filmowanju přišoł?

Chcych prěnjotnje biologiju abo lěsnistwo studować, dokelž sym so přeco hižo za přirodu zajimował. Sym wotrostł we Wojerecach, staršej staj pak w 1970tych lětach małku chěžku kupiłoj, blisko Łupoje wosrjedź lěsa. Pytaštaj za alternatiwu k městu, přetož tehdy tež wulce do dowola jězdźić njemóžachmy. Přez to dóstach zawěsće poćah k přirodźe. A potom mějachmoj – bratr a ja – z knjezom Natušku jara dobreho wučerja biologije, kiž je naju sylnje wobwliwował.

Studij biologije zwisowaše pak tehdy ze zastupom do strony a třomi lětami we wójsku, štož nochcych. Tuž praještaj staršej: »Studuj tola zubnu medicinu!« To je drje tež tróšku biologiske ... A tak sym 1988 w Berlinje ze zubnej medicinu započał. Přirodnu fotografiju sym tehdy hižo jako hobby činił. Po politiskej změnje mějachmoj z bratrom naraz móžnosć, sej kameru kupić.

▶ Pomnik Kitoju Šwjeli

W Skjarbošcu su 3. nowembra 2018 wuswěśili pomnik za casnikarja a ceptarja Kita Šwjelu (1836–1922), nana fara­rja Bogumiła Šwjele. Něźi sto­ luźi jo pśišło na swětocnosć a dwójorěcnu namšu we jsy statkowanja Šwjele ako ceptaŕ. Wó Šwjeli a pśigótach za pomnik su powědali Dietmar­ Schulze, kótaryž jo ze swojeju žeńskeju Reginu projekt nastarcył, wuměłc Hans-Georg Wagner, fararka Katharina Köhlerowa a Christiana Piniekowa.

▶ Romantica

We wobłuku nakupowanskeho a dožiwjenskeho wječora »Romantica« 3. nowembra 2018 čitaštaj zapó­słanča Zwjazkoweho sej­ma­ Caren Lay a sorabist Dietrich Šołta w Muzeju Budy­šin z romanow a biografije Jurja Brězana. Před Serbskim domom wuhotowaše młodźinske radijo­ Satku­la we wotměnje z rejowanskej šulu Mühlmann program a prezentowaše serbsku hudźbu z nowymaj rozhłosowymaj spěwomaj Christopha Cyža a Gabriela Mommera a přehladku tobołow z módroćišćom.

▶ »Stary lud« w Budyšinje

4. nowembra 2018 wotewri so w Budyskim Serbskim muzeju z 160 hosćimi nowa wustajeńca wo žiwjenju Łužičanow a Milčanow. Zawod do wustajeńcy a přednošk podachu direktorka muzeja Christina Boguszowa, stawi­znar Matthias Hardt a kuratoraj Andrea Pawlikowa a Peter Kornelius Kusch. Mario­n Kwicojc ze skupinu Media Noctis zahajenje hudźbnje wobrubi a čłonojo dźěłoweje skupiny »Stary lud« z Dešna předstajichu rjemjesła zažneho srjedźowěka.

▶ Nowe pomniki planowane

Pomnikowy wuběrk Maćicy Serbskeje zaběraše so na swojim wuradźowanju spočatk decembra mjez druhim z planami Koslowčanow, postajić pomnik k wopomnjeću zničenja swojeje wjeski w poslednich dnjach Druheje swětoweje wójny. Wuběrk wočakuje, zo so w tutym zwisku­ tež na akciju Serbskeje młodźiny »Natwarjamy Koslow­« skedźbnja. Dale wura­dźowachu wo nowym pomniku při rowje fararja a domiznowědnika Herberta Cerny na delnjołužiskich Górach­, wo informaciskich taflach wo Bogumile Šwjeli we Wochozach kaž tež wo pře­ću, narowne pomniki wuznamnych serbskich wosobinow jako kulturne pomniki ze strony stata škitać dać.

▶ Rěč a nałožki najwažniši za­kład

Na naprašowanju Domowiny, kotrež bě zašła hłowna zhromadźizna třěšneho zwjazka do nadawka dała, wobdźěli so w nazymje 1.160 ludźi, při čimž njebě někak štwórćina z nich čłon Domowiny. Rěč a nałožki su po měnjenju wjace hač 90 procentow wobdźělnikow najwažniši zakład za přichod serbskeho ludu; jich zachowanje a daledawanje měješe runje telko wobdźělnikow za hłowny nadawk třěšneho zwjazka. Serbow politisce zastupować žada sej 75 procentow wot Domowiny. Zamołwići maja naprašowanje najebać to­horunja zapo­dateje kritiki za wul­ke dobyće.