Jako prašach so loni w dowolu swojich hosćićelow w pólskim wojewódstwje Podkarpacie w Niskich Beskidach za łemkowskej hudźbu, to mi wutrobnje doporučichu hudźbu skupiny Hudacy. Něšto pozdźišo běchu hudźbnicy po puću we Łužicy a mějach składnosć, so z jich nawodom a akordeonistom Jarekom­ Mazurom rozmołwjeć.

Naša hudźba je z Karpatow. Hačrunjež pak je so słowo Podkarpacie mjeztym přiwzało, je njewužiwamy, dokelž je kumštne a poćahuje so na administratiwne dźělenje. My pak njepowołujemy so w swojim hraću jenož na hudźbu, ale tež na prjedawši čas. Prajimy, zo hrajemy hudźbu z Galiciskeje a z Karpatow. Galiciska je trochu kaž naša mała wótčina, dźěl Pólskeje, kotryž běše něhdy pod knježerstwom Awstriskeje. Kejžor knježeše hač do 1916 a hdyž běch mały, to dopominachu so ludźo pola mnje na wsy na to, zo běše najlěpje za čas kejžora. Wšako bě daloko preč, njeje mylił a njejsmy jeho zajimowali, wšojedne hač Polacy abo Rusinojo. Hišće w šěsćdźesatych lětach wisaše pola ludźi na sćěnje portret kejžora, dokelž dopominachu so ludźo na časy před wulkimi wójnami, kotrež započachu so hakle po jeho smjerći.

Spočatk lěta 2018 je so połdralětny wědomostny projekt »SMiLE­ – Sustaining Minoritized Languages in Europe« zahajił.­ Nimo pjeć dalšich slědźerskich skupin dźěłatej dr. Nico­le Dołowy-Rybińska z Pólskeje akademije wědomosćow a dr. Cordula Ratajczakowa wot Serbskeho instituta na při­kładowej studiji wo serbšćinje.

N. Dołowy-Rybińska: Cyłkowny projekt wotměwa so na dobro rewitalizacije mjeńšinowych rěčow w Europje a přepytuje, što mjeńšiny činja, zo bychu swoju rěč wobchowali, dale dawali a jich wužiwanje rozšěrili, potajkim tež to, što činja, zo bychu rěč rewitalizowali a nowych rěčnikow wabili. Nadźijamy so, zo pokazuje studija na kóncu, kajke wašnje skutkowanja na dobro rěče w kotrym padźe funguje a što móža mjeńšiny činić, zo by rewitalizacija wuspěšniša była. Projekt ma přirunowacy charakter. Šěsć slědźerskich skupin přepytuje šěsć mjeńšinow a jich situaciju.

N. Dołowy-Rybińska: Haj. Nimo toho kładźe Smithsonski centrum wulku wažnosć na to, zo by kóždy projekt był blisko ludźi, kotřiž wotpowědnu rěč wužiwaja abo kotřiž su potencielni rěčnicy tuteje rěče. Organizujemoj tuž nimo wědomostnych slědźenjow tež zhromadne projekty z ludźimi.

Pochadźacy ze serbskeje Zwarec swójby we Łužicy, wupućowa wěsty Michał Zwar1 w lěće 1850 do Awstralskeje a zasydli so najprjedy w staće Victoria. Jeho potomnik Kevin Peter Zwar, rodźeny w lěće 1940, je lutherski farar a zajimuje so jara za stawi­zny Łužiskich Serbow.

W dalokej wokolinje lutherskeje wosady, tam hdźež ja wotrosćech, běštej jenož dwě serbskej swójbje. Běch někak 20 lět, hdyž zhonich, zo su moji Zwarec prjedownicy Serbja byli. Njewobhladowach so ženje jako Němc abo Serb, ale jako jendźelsce rěčacy Awstralčan. (Prawi »Awstralčenjo« su Aboriginojo, kotřiž su tu hižo dlěje hač 60.000 lět a woni rěča w mnohich wšelakich rěčach w rozdźělnych kónčinach Awstralskeje.) Wjetšina Awstralčanow njeje hišće ženje ničo wo Serbach słyšała, mjez nimi mnozy, kotřiž ani njewědźa, zo su jich prjedownicy Serbja. Sym samo słyšał wo ludźoch w Němskej, kotřiž ani njewědźa, zo su serbskeho pochada.

Moji Zwarec prjedownicy, kotřiž běchu do Awstralskeje dojěli, rěčachu doma serbsce, jeli běštaj wobaj Serbaj, ale němsce w lutherskej wosadźe, hdźež lutherske dźěći do lutherskich šulow chodźachu, doniž njebydlachu we hłownych městach, hdźež někotři jendźelskorěčne šule wopytachu.