Edmund Pjech

stawiznar, wědomostny

 

Ličba Serbow bu po kóncu Druheje swětoweje wójny na něhdźe 100.000 přisłušnikow trochowana, mjez nimi něhdźe 12–15.000 katolikow. Mjeztym zo w slědowacych lětdźesatkach mjez ewangelskimi Serbami ličba serbsce rěčacych sylnje woteběraše, suma katolskich Serbow jenož poměrnje snadnje spadowaše. Cyłkownje dźewjeć serbskich katolskich parochijow bě z wuwzaćom Kulowskeje wosady (dieceza Zhorjelc) biskopstwu Mišno resp. wot 1980 Drježdźany-Mišno přirjadowanych. K nim słušachu wosady w Budyšinje (wosada Našeje lubeje knjenje), Chrósćicach, Njebjelčicach, Wotrowje, Radworju, Ralbicach, Zdźěri (1923–2005 samostatna), Baćonju a ta w Kulowje.

Tola tež w katolskej kónčinje dóńdźe po 1945 přez zasydlenje němskorěčnych wuhnatych k sylnišemu etniskemu změšenju. Hinak hač w ewangelskim sydlenskim rumje nawukny wjetšina němskich wuhnatych młódšeje generacije, tež dźakowano serbskorěčnej wučbje a prawidłownym serbskim Božim słužbam, aktiwnje serbsku rěč. Ze stron Mišnjanskeho biskopstwoweho wjednistwa bu hižo krótko po kóncu wójny wobzamknjene, dwurěčne fary 1940 namócnje přesadźenym serbskim duchownym wróćo dać. Wróćopřesadźenje, zdźěla tež nowowobsadźenje farskich městnow ze serbskimi duchownymi so skónčnje jara zasobu w lěću a nazymje 1945 přewjedźe.2 Z tym běchu serbske dušepastyrstwo, serbske Bože słužby a cyrkwinska wučba za młódšu generaciju zaručene. Nabožna wučba bě zaso w serbskej rěči a tež dźěćace a šulerske kemše wotměwachu so zaso w maćernej rěči.3

W času politiskeho přewróta 1989/1990 steješe stawiznopis NDR w fokusu towaršnostneje kritiki, wšako słušachu historikarjo sobu do system nošaceje elity w dobje socializma. Jich slědźenja so jako ideologiski instrument bywšeje diktatury zasudźichu. Tuta kritika poćahowaše so na wšitke časowe doby a discipliny stawizniskeho slědźenja. Na kóncu dowjedźe to k tomu, zo so na nimale wšitkich stawizniskich wotrjadach při uniwersitach w nowych zwjazkowych krajach dotalni historikarjo z přistajenja pušćichu a městna so z nowymi ludźimi ze starych zwjazkowych krajow wobsadźichu, wšojedne hač jednaše so wo archeologiske, zažnostawizniske, srjedźowěkowske abo nowšostawizniske slědźenišća. Trochu hinak wuwiwaše so rozestajenje w nastupanju serbskeho stawiznopisa. Kritika poćahowaše so wosebje na slědźenja wo 20. lětstotku a tu předewšěm na slědźenja wo dobje po 1945. Tak pokaza so hižo na zarjadowanju Serbskeje narodneje zhromadźizny kónc 1989, hódnoćejo štyrizwjazkowe »Stawizny Serbow« z jedneje strony na šěroku materialowu bazu wo dobje wot započatkow hač do 1917 w zwjazkomaj 1 a 2, z druheje strony so žadaše, zwjazk 4 wo dobje po 1945 dać do makulatury.

Petr Kaleta: Lužičtí Srbové v lidové sněmovně. Nástin politického života v srbské Lužici v době NDR Praha: Univerzita Karlova, 2017, 180 str.Petr Kaleta, docent w Instituće za srjedźnoeuropske studije Karloweje uniwersity w Praze je hižo wjacore knihi ze serbskej tematiku wudał. Ćežišćo jeho slědźenjow tworješe dotal poměr mjez Čechami a Serbami w 19. a w prěnjej połojcy 20. lětstotka. Prěni raz je so nětko zaběrał ze situaciju Serbow w druhej połojcy 20. lětstotka w dobje NDR. Kniha je nastała we wobłuku wot Humboldtoweje załožby podpěrowaneho slědźerskeho projekta, při čimž skutkowaše awtor mjez 2014 a 2016 přewažnje při Serbskim instituće w Budyšinje w kooperaciji z Institutom slawistiki při Techniskej uniwersiće w Drježdźanach.

Při tutych slědźenjach je so z najwyšim zakonjedawacym organom NDR, z Ludowej komoru zaběrał. Tu skutkowachu přez cyły čas NDR tež wosoby serbskeho pochada. Cyłkownje je awtor 28 pósłancow dokumentował, pola kotrychž so znajmjeńša w jednym pisomnym žórle serbski pochad naspomni. Ličba Serbow w Ludowej komorje pohibowaše so mjez třomi (1950, 1958) a dźesaćomi zapósłancami (1986), a to z přidatnymi kandidatami. Wot druheje wólbneje doby w lětach 1954–1958 sedźachu w Ludowej komorje prawidłownje tež serbske žony, kotrychž bě w běhu wšěch wólbnych dobow NDR dohromady dwanaće. Hladajo na ličbu čłonstwa w Ludowej komorje bě najhusćišo zastupjeny Kurt Krjeńc, kotryž sta so wot spočatka hač do swojeje smjerće z čłonom sydom sejmow. Po Krjeńcu slěduje dalši funkcionar Domowiny Jurij Handrik, kotryž bě pjeć króć čłon NDRskeho sejma (jónu jako přidatny kandidat). Štyri króć sedźachu Jurij Pěčka (jenož jako přidatny kandidat) a Werner Maruš (dwójce jako přidatny kandidat) w sejmje a trójce Michał Koplanski, Křesćan Kruža (dwójce jako přidatny kandidat) a Jurij Grós (jónu jako přidatny kandidat).