Rowno w adwenśe, w tom casu pśichoda, jo wujšła nowa zběrka źiśecych basnjow »Rybkow połne kupadło« Dorotheje Šołćineje. W njej dopokazujo górnoserbska basnikaŕka, až wobkněžy swójo rucnikaŕstwo samo w dolnoserbskej rěcy. Wšako se rym a rytmus z jeje pjera perfektnje makatej. Toś buźo źiśam wót 8 lět radosć, wó pócynkach a njepócynkach nejwšakorakšych ptaškow a žrackow cytaś abo słyšaś. Basni pśewóźuju serbsko-nimske rěcne pomocy na kuždem boce. W tych pśisamem 30 basnjach graju zwěrjeta tu głownu rolu, lěc pólewankowa kokoš, wobuzna wójca, hajtka Majka abo 27 pjerkatych towarišow w ptaškowem abejceju. Rowno tak šybałe su rymowane tšojeńka. Tak drogujo běły mjadwjedk Knut do Łužyce, pinguin póžeda za ptaškoweju swajźbu, psyck Sherry wumějo cirkusowe kumšty a njeplek Hano handa same njerodnistwa.

Wót załoženja spěchowańskego towaristwa stawiznow domownje »Stog« w lěśe 2004 słuša k tradiciji, až se prědny eksemplar lětnego domowniskego lětopisa »Stog« pśepódajo direktoroju bórkojskego amta. W lěśe 2020 jo Christoph Neumann, zastupujucy amtski direktor, rowno wuśišćany prědny eksemplar »Stoga« wót Ralfa Radochle, pśedsedarja spěchowań­skego towaristwa, kenž jo dla korony pśedpisany wótstawk doźaržał, dostał w listowej wobalce. Aplaws pśibytnych njejo mjenjej wutšobny był.

»Domowniski lětopis ›Stog‹ słuša mjaztym k fachowej literaturje za lěpše znaśe a cesćenje domowniskich stawiznow našo­go regiona«, jo gronił Chris­tof Neumann, kótaryž co se skóro sam ako awtor pokazaś. Z tysac wuśišćanymi eksemplarami jo »Stog« nejwuznamnjejšy kalender regiona Górne Błota. Ten nowy »Stog« 2021 jo 41 awtorow, mólarjow, basnikarjow a fotografow »nakładło«, gaby to pśirownowali ze składanim stogow.

12 kalenderowych łopjenow za lěto 2021 pśiwobrośujo se sta­wizniskim a aktualnym wětšnikam a wódnym młynam regiona z wjele stawizniskimi informacijami a detailami. Slědkoju móžo region ze stawiznisko-techniskeju wósebnosću słužyś. W Myšynje blisko Wětošowa źěła hyšći z »Paulicks Mühle« jadnučki wódny młyn w kraju Bramborska. K tomu pasujo ba­seń w dolnoserbskej rěcy »Źož se wjerśi« Jill-Francis Ketlicojc z Chóśebuza, kótaraž spódobnje tu głownu lětnu temu pódkłaźo.

Pśed krotkim jo Norbert Christoph Eckstein ze Schnaittacha w Bayerskej na woglěźe w Budyšynje był. Katrin Čornakec jo se ze za serbsku rěc se górjecym rozgranjała.

Dobry źeń! Mě se groni Norbert Christoph Eckstein. Bydlim něźi pěśnasćo lět w małej wjasce blisko Nürnberga a źěłam na wušem krajnem sudnistwje. Lěcrownož som se w Pólskej naroźił, lažy mója domownja wšak w měsće Regensburg, źož som swójo źiśetstwo a młoźinski cas pśežywił.

Haha! Něnto sćo tšochu spśegnawali, ale źěkuju se Wam za kompliment. W běgu žywjenja som młoge metody wopytał. Gramatiku dejm faktiski zaměrnje wuknuś, ale słowa mógu sebje nejlěpjej markowaś, gaž cytam kniglicki a casopise za źiśi. Z barwojtymi a wjasołymi wobrazkami mógu wjelgin spěšnje a efektiwnje asociacije twóriś. W rěcach som južo pśecej dobry był, som pak matematiski njewobdarjony. Licby a licenje su za mnjo pšawy horor! Matematiki dla njamam abituru. Som se pótakem rozsuźił za wukubłanje ako korespondent za engelšćinu a francojšćinu. Tegdy jo to za mnjo jadnučka alternatiwa była.

Jill-Francis Ketlicojc abo Źilka jo ta nejmłodša dolnoserbska spisowaśelka a casnikaŕka, znata južo cytajucym serbskich medijow a tejerownosći teke źiśam. Serbska princesna śmojteje romantiki, nutśi kótarejež hyšći jo wóstała góle a to góle póžeda za tšojeńkami!

Wóna jo z rodom wót Města, jo wótrosła w Žylowje a tencas bydli w Nowem Chmjelowje. W bachelorje jo Jill studowała sorabistiku na lipšćańskej uniwersiśe, ako master wóna jo studěrowała pśirownujucu literarnu wědomnosć a interdisciplinarne pólske studije w Halle nad Solawu. Jo južo pśed lětami a něnto zasej łoni se wobźělowała na literarnem wuběźowanju Ludowego nakładnistwa Domowina a Załožby za serbski lud, źož jo dobydnuła dwě 3. myśe ako basnikaŕka a awtorka krotkeje proze.

»Wuchack głupack a druge tšojeńka« su jeje prědne wózjawjone kniglicki, je jo Ludowe nakładnistwo Domowina lětosa wudało, ilustrěrował »Wuchacka« jo Thomas Binder. To su te prědne źiśece kniglicki w slědnych lětach, napisane w dolnoserbskej rěcy a nic pśestajone z drugich rěcow (jano tšojeńko »Kak jo kobołk swóju smjerźinu dostał« jo było pjerwjej w nimskej rěcy napisane, ale pótom awtorka jo sama napisała serbsku wersiju, wěcnje wobźěłanu a wudopołnjonu). Kniglicki se pórucuju za źiśi w starstwje wót wósymich lět, kuždy bok ma wukludny wobrazk a serbsko-nimski špikowański cedlik dołojce.

Pó wobšyrnych twaŕskich źěłach we wustajaŕnjach jo se Słowjańske groźišćo Raduš kóńc awgusta 2020 nowo wótwóriło. Archeologowka Katharina Schmeiduch jo wót julija wědom­nostna sobuźěłaśeŕka w muzeumje, kótaryž do města Wěto­šowa słuša. Katrin Čornakec jo se z njeju rozgranjała wó jeje wuwi­śu, wó archeologiji a nadawkach na jeje nowem měsće statkowanja.

Mójej starjejšej w Barlinju stej měłej stare wěcy a meble. Z nima som teke pśecej rada do muzejow šła, wónej pak njejstej žednogo archeologiju-spleena měłej. Weto smy byli na pśikład w Prignicy, aby sebje woglědali ten kralojski row wót Seddina. Abo dopomnjejom se na bagnowe śěła w Dolnosakskem krajnem muzeju w Hannoverje. Mimo togo som z nima cesćej była na srjejźowěkowych markach a stakim pśistup do toś teje sceny dostała. Mój zajm za starodawne wěcy njejo žednje pópušćił. Togodla som se rozsuźiła za studium archeologije na Lichej uniwersiśe w Barlinju. Pópšawem som kśěła pśecej wence źěłaś, sama pytaś za namakankami a je na swětło pśinjasć, dokumentěrowaś a wó tom pśemyslowaś. A pśez wurywanja za cas mójogo studiuma, źož som źěłała we wuglowych jamach a we wobceŕku nastawajuceje trase za płun OPAL a Łužycu bližej zeznawała, som starcyła na temu zukowe šćerkotawy (Tonrasseln). Wóni su byli pón teke tema mójogo magisterskego a mójogo doktorskego źěła, kótarež něnto pišom.

Toś ten dopis se póśěgujo na pśinosk Christiany Piniekoweje wó njelubosnych a ranjecych tšojeńkach w zwisku z pšašanjami serbskeje (wendisch) identity a jeje wótgódnośenja (R 03/2020). Pó cytanju togo artikla som se teke ja zasej jasnjej na take tšojeńko spomnjeła, nejpjerwjej krotko a zwjeršnje, ale jo mě pón cesćej zasej do wědobnja stupało.

Som pśed žednymi lětami była pla gójca za ortopediju (w Chóśebuzu), bóžko som jogo­ mě zabyła. Wón jo mójej noze pśepytował a pón naraz na »humoristiski« part wugronił: Da haben wir ja einen klassischen wend´schen Plattfuß! Ja som była kaž derjona. Kak móžo taki kubłany luź take něco groniś! Njejsom mógła nic k tomu pśispomnjeś. Mě jo se rěc zatykała a rownocasnje jo mě někaka njedobra zacuwatosć do brjucha stupała. Lěta su pśejšli, som tu wěcku někak zabyła, abo lěpjej gronjone zagnała. Ale kaž rowno dožywijom, jo hyšći »žywa«. To groni: Pódwědobnje jo mócne a nic njezabydnjo. A wóstanjo pśecej zasej pšašanje: Co jan su nam (wšyknym, nimskim, serbskim, drugim ...) historija, politika a kultura, mysle­nje, cłowjeske byśe a eksistenca ako taka napórali a nadalej (wšuźi na swěśe) napóraju, mimo tych »wjelikich« wójnow?

Skóro (8. septembra) móžo prof. dr. sc. phil. Dietrich Scholze-Šołta, wót septembra 1992 do janua­ra 2016 dłujkolětny direktor Serbskego instituta, swěśiś swój 70. narodny źeń. Z toś tym ju­bilejom glěda wón rowno­cas­nje slědk na pśisamem pěś lět na wuměńku. W tom casu jo lite­rarny wědomnostnik, pśestajaŕ a lektor dalej kradu aktiwny był na swójom fachowem pólu.

1950 w Budyšynje naroźony Dietrich Scholze njepóchada ze serbskeje familije a jo pó abiturje nejpjerwjej pśełožowanje (Sprachmittler Polnisch/Russisch) w Barlinju studěrował. Pó rěcywědnem a polonistiskem diplomowem źěle jo se wósebnje z pólskeju literaturu zaběrał. Na toś tom pólu, lěcrownož něnt ze stawizniskim wusměrjenim, jo nastała jogo disertacija (1980). Teke z habilitaciju w lěśe 1988 jo wóstał tomu śěžyšćoju zwěrny: »Polnische Dramatik im 20 Jahrhundert: Traditionen – Poetiken – Wirkung« (wěcej k tomu gl. Franz Schön: Dietrich Scholze-Šołta zum 65. Geburtstag, w: Lětopis 62 (2015) 2, b. 163– 166).

Za dłujkolětnu polonistisku źěłabnosć jo D. Šołta 1999 wusoke statne cesćenje, ryśaŕsku kśicu Zasłužbowego rěda Pólskeje republiki, dostał.

Serbskej rěcy a tematice jo Dietrich Scholze-Šołta se pśiwobrośił wót 1980tych lět. Južo 1986 jo chopił statkowaś ako redaktor sorabistiskego casopisa Lětopisa (tegdy za rěd D: Kultura a wuměłstwo). Pózdźej – wót drugego zešywka 1993 až do 2015 – jo był jogo šefredaktor. W tom lětźasetku jo załožył swój pśiběrajucy sorabistiski profil. Toś jo se mógał 1991 wuspěšnje procowaś wó pśistajenje w nowem (k prědnemu septembroju nowo załožonem) Serbskem instituśe, pópšawem ako wjednik tegdejšego wótźělenja »Kulturne a socialne stawizy«, ale skóńcnje ned teke ako institutny direktor. 1997 su jogo dodatnje za honorarowego profesora za sorabistiku na Lipšćańskej uniwersiśe pówołali.

rozsuźijoš wó tšawje

wó mucnej tšawje na rowje

njewoblutujoš, ow ně

maš ga pśecej pšawje

pó tych měrach w twójej głowje

małučko jan cyniś trjebaš

zdychujoš a zewaš

te měry su tak niske

dno jo kradu bliske

w chłodnem wětšyku

wše te spła se machocu

a pśez row se chrapocu

njewiźone łdzy do gjaršyje

a njezgódny wětšyk dujo

a mało to śi gnujo

rozsuźijoš wó słowje

wó pórostku na rowje

njenapinaš se, ow ně

wšo za tebje derje

wšo za tebje derje

sy na mucnej cerje

do proznego jan glědaš

zdychujoš a zewaš

Źilka

Za słowjańske pśijaśelstwo wabje w dolnoserbskem spiwniku słowakske, pólske, česke a morawske (Bóleraz; Błotka lube; Njebjo, zemja radosć ma; Běžy wóda), za dobre susedstwo nimske (Pójź, wutšoba buź wjasoła) a za globalizaciju awstriske a italske spiwanja (Śicha noc; Ow ty wjasoły). Teke na twórby nimskich a serbskich klasikarjow ako Friedrich Schiller (Młoźeńc tam pśi rěce sejźi), Mina Witkojc (Gaž wětšyk dujo), Juro Surowin (Ach, mója góla, ty zelena) a duo Handrij Zejler/Korla Awgust Kocor (Anka, buź wjasoła) njejstej wudawaŕ a lektor Fabian Kaulfürst zabyłej. Zejler a Kocor stej dobry pśikład za to, až móžo wuměłski spiw z casom ludowy bywaś, a to něga a źinsa, kaž: »Zagraj nam rejku« Jana Pawoła Nagela, abo »Sy ty Serb« Fryca Rochy a Manuela Semischa. K tomu su »Die Folksamen« melodiju komponowali.