Prěnja serbska awtorka Herta Wićazec narodźi so w lěće 1819 a zemrě 1885. Přetrało je jeje njewulke literarne tworjenje, kotrež so rozdźělnje interpretuje. Spytam tu tři wšelake zhladowanja na jeje literarne skutkowanje rysować.

Najsylniše su prócowanja, jeje twórby z podawkami z jeje žiwjenja do zwiska přinjesć. Předstajamy sej basnicu, kotraž so čitarjej dowěri. Tute wašnje interpretacije je literarny kritikar Roland Barthes hižo w lěće 1967 w eseju Le morte de l´auter (Smjerć awtora) powšitkownje do prašenja stajił. Sociologiska perspektiwa pokazuje wobćežnu rólu žony z lochkim zbrašenjom z rjemjeslniskeje swójby z niskim ekonomiskim a fyziskim kapitalom, kotraž k tomu hišće narodnostnej mjeńšinje přisłuša. Prěnimaj dwěmaj interpretacijomaj móžemy wućeknyć do mystiskeho fiktiwneho swěta, k serbskemu spiritualizmej.

Podobnje Michałej Bjedrichej (1855–1876) běše Herta Wićazec za čas swojeho tworjenja wysoko připóznata, pozdźišo so bórze pozaby a wosta jenož emblematiska silueta, žónske mjeno w přehledźe twórcow. Nimo toho bu runje kaž Bjedrich hižo zahe do čěšćiny přełožena, jeje dźěła wuńdźechu w lěće 1878 w antologiji »Polská a lužicko-srbská poezije« Františeka Vymazala.

Fryco Libo Bóśon z Mósta, Budyšyn: LND, 2016, 136 b., 978-3-7420-2390-2, 9,90 eurowGaž som pśed lětami pśigótował pśeglěd wó pówójnskich dolnoserbskich beletristach, som zwěsćił, až wětšyna wót nich póchada z Górneje Łužyce. Wuwześe ako wobtwarźijo pšawidło, jo był Wylem Bjero, zastupnik socialistiskego realizma. Dalšny awtorski fenomen, respektiwnje spisowaśelska wósobina z kórjenjami w Dolnej Łužycy, jo rowno Fryco Libo. Ze swójim talentom jo pśewušył nacasnu literarnu produkciju, kótaraž ma do źinsajšnego mócnje folkloristisku barwu abo nawopak zegibujo fiktiwny swět w publicistiskem stilu. Togodla jo jogo juž Josef Suchý wumarkował a jogo w lěśe 1976 zapśimjeł do prestižneje antologije serbskeje poezije »Vřesový zpěv« (wrjosowy spiw) pódla Frida Mětška, Jurija Młynka, Jurija Kocha, Kita Lorenca a Benedikta Dyrlicha. »Wósebnje pó późiwabnje komponowanej basni Pumpot [...] móžo se suźiś, až z Libom rosćo nowej serbskej poeziji wósebny lyriski talent. [...] W basni Liba wustupujo Pumpot ako nimjernje se wobnowjecy princip narodnego byśa«, argumentěrujo Suchý. Pśi cytanju poezije Liba, ako jo rozdrosćona pó casopisach a antologijach, som musał zwěsćiś, až pśinosk Liba njedajo se wobejś, ale jogo źěło jo se zdało byś fragmentariski zawrěte w 1970tych lětach.

W lěśe 2016 pak jo LND wudało jogo zgromaźone twórby pód titlom »Bóśon z Mósta« widobnje k sedymźasetemu narodnemu dnju basnikarja. To jo wobźiwowanja gódny statk. Njamamy jano móžnosć sebje źěło basnikarja w jadnej publikaciji pśecytaś, ale jo wiźeś procowanje, pěśźasetlětnemu twórjenju zwězujucy element daś a »bóśonowy« póglěd wót zwjercha. Gaž smy mógli pla drugich awtorow póstupujucemu wuwiśu slědowaś, mamy how naraz wšykne lyriske etapy w jadnych knigłach (bźez lěta nastaśa).