Alfons Wićaz, diplomowy slawist a žurnalist, kulturnik-organizator a iniciator wjesneho a profesionalneho kulturneho žiwjenja je pjatk, 24. julija, swoje 75. narodniny woswjećił.

Wot 1964 hač do 1969 studowaše w Lipsku slawistiku, angažujo so hižo jako student za serbsku kulturu. Foto z Noweje doby w mojej ruce pokazuje jeho jako dirigenta studentskeho chora. Žadyn dźiw, Alfons Wićaz běše wšak wot 1956 štyri lěta spěwar pola kapałnikow w Drježdźanach, Jurij Winar bě so wo to postarał. Dokelž njebě w Drježdźanach serbšćinu wuknyć móhł, jeho do Choćebuza na tamnišu Serbsku rozšěrjenu wyšu šulu pósłachu. Spěwaše smjerć rady dale, ale započa jako šulerski korespondent Noweho Casnika tež pisać a załoži měsačnu stronu »Ze SRWŠ Chóśebuz«. Z jednej nohu bě so do nowinarstwa zwažił.

Čłowjek móhł sej myslić, njeznajo tehdyše tež w Serbach rozšěrjene politiske wašnička, zo nadeńdźe z tajkim pozadkom po Lipšćanskim studiju lochce dźěłowe městno we Łužicy. Hdy njeby Alfons Alfons był, da haj, ale wón so rady ze słowom a dušu do naležnosćow tykaše, kotrež so mnohim njelubjachu. A byrnjež corpus delicti jeno trochu selena serbska spěwana kołbasa była, něhdy indic žiweho kritiskeho studentstwa. Pokuta za tajke njesłyšane lózystwo dyrbi być, sej zastojnicy w Budyšinje prajachu. Alfons wosta poł lěta bjez přistajenja, z lubej nuzu w piwarni dźěłajo abo jako korektor w serbskej ćišćerni teksty korigujo.

Čłowjek kaž Jurij Grós, a nic mjenje tež wšitcy, kotřiž su za čas zańdźeneho stata prawdźepodobnje na dobro serbskeho ludu skutkowali, su husto njewoprawnjenym wumjetowanjam abo podsunjenjam wustajani. W telewizijnym wusyłanju Wuhladko rěkaše po smjerći Jurja Grósa němsce, zo bě zemrěty »dwělomna wosobina«, w serbskim originalu so »kontrowersna« mjenowaše. Runje pola Jurja Grósa je dowolene so prašeć, kajke su měritka za skutk Serba, hdy je prawy, hdy dobry, hdy dwělomny Serb? Z Ćišinskim mamy pak wysoke a stajnje płaćiwe měritko: pozitiwne dźěło.

Jurij Grós, Nowe lěto 1931 jako syn serbskeje skałarskeje swójby narodźeny, zastupi połdra lětdźesatka po tym do Noweho časa, do časa serbskeho wozrodźenja a serbskeje zahoritosće. Zahoriće wobdźěli so na brigadowanju na twarnišću Serbskeho domu pod nawodom swojeho wjesnjana, legendarneho Pawoła Šenkerja. A hdyž dóńdźe do Łužicy z Juhosłowjanskeje přeprošenje na brigadowanje we wukraju – prěni raz w serbskich stawiznach –, poda so wón z 44 dalšimi młodostnymi na brigadowanje při twarje awtodróhi »Bratrowstwojednota«. Połsta lět pozdźišo wopyta wón z dalšimi Serbami skutkowanišća młodeho časa. Spisowaćel Křesćan Krawc bě jězbu do mjeztym wot wójny krjudowaneho kraja organizował. Na moje prašenje na juhosłowjanskej zemi, kak so čłowjek čuje, hdyž wopyta městna produktiwneje młodosće, mi rjekny: »Njewěm, hač bych telko mocy a mysli w pozdźišim žiwjenju měł, hdyž njebych tu začuwał, što wuska bratrowska zhromadnosć zdokonja.« Powědaše hnujace epizodki, sposrědkowa dožiwjenja. Njeběch Jurja Grósa tajkeho hdy zeznał.

Hdyž so składnostnje 65. jubileja załoženja Serbskeho ludoweho ansambla třom zasłužbnym něhdyšim čłonam a čłonkam ansambla Čestne čłonstwo spožči, bě mjez nimi tež Leńka Šołćina-Winarjec. Nětkole, w juliju tutoho lěta, je wona nas na wěčnje wopušćiła, kaž mnozy wuznamni ansamblowcy njedawno: Jan Domaška, Korla Tilich, Detlef Kobjela ... Myslu husto na přijomnu rozmołwu z njej w jeje małym Budyskim bydlenju – hewak wšak hižo dołhi čas w Slepom doma –, jako jej wot Spěchowanskeho towarstwa SLA wopismo Čestneje čłonki přepodachmy. Naše towarstwo bě sej do hłowy stajiło, zo su runje ludźo, kotřiž při kolebce prěnjeho powołanskeho ansambla serbskeje ludoweje kultury stejachu, hódni počesćenja a wěčneho wopominanja. Jich žiwjenje a skutkowanje stej na wosobu zhusćene serbske kulturne a kulturnopolitiske wuwiće prěnich powójnskich lět. Na wot nich połožene zakłady so to dźensniše natwarjuje. Hinak prajene: Hdźe bychmy dźensa stali bjez natwarneho dźěła wonych muži a žonow.

Leńka Šołćina-Winarjec Foto: priwatne»Mějach česć a zbožo, być prěnja solistka ansambla«, so Leńka Šołćina-Winarjec před třomi lětdźesatkami dopominaše. Na jewišću stać bu za spěwarku wšědny chlěb, dowěra do swójskich zamóžnosćow bě jej při tym wuměnjenje. Sebjedowěru dósta přez spěwanje w Radworskej Meji, w kulturnej brigadźe SWŠ a holčim chórje Jurja Winarja. Poprawom njeměješe scyła strach: »... rady myslu na prěnje proby z orchestrom. To bě ći nadobo cyle nowa kwalita spěwanja, a jeno tón, kiž je hdy sam z přewodom orchestra so pospytał, budźe wědźeć, kajka pomoc a zepěra móže ći tajki přewod być a kak lochce so zynki nad nim znošuja.« Leńka Šołćina-Winarjec, nětko solistka, njeměješe pryzle we hłowje, wosta jednora, njewupikana, šikwana młoda žona. So w serbskej njewjesćinskej drasće na jewišćo stupić – dźensa samozrozumliwosć za spěwarki w ansamblu –, so jej tak prawje nochcyše: »Mi bě to přehnate wupikanje, njewotpowědne jednoremu spěwanju. Ale šef [Jurij Winar] měješe prawo, a pod sylzami sym so podała.« Doda hišće, skromna kajkaž bě: »... a potom sym spěwała jako serbska njewjesta [...] a jenož z rozprawow a recensijow wěm, zo bě to wulki wuspěch.«

Spěšnje a dźeń a husćišo měješe so SLA hotować do wukraja. Jako posoł serbskeho luda, politisce widźane zdobom jako posoł NDR, žněješe chwalbu a sławu. Hižo prěnje hóstne wustupy njezahorjachu jenož publikum, ale tež ansamblowcow samych. 1956 wustupichu na kongresu Federalistiskeje unije europskich ludowych skupin (FUEN) w Rakuskej. Zwiski Domowiny k FUEN so na ćišć z Berlina bórze přetorhnychu a so hakle po přewróće wožiwichu. »Jako před wobdźělnikami kongresa [...] wustupichmy, jich hnydom spóznachmy na zahoritosći, z kotrejž naše poskićenja sćěhowachu. Dołho smy na tutym prěnim wječorku hišće bjesadowali a spěwali.«