▶ Spěchowańske myto Bogumiła Šwjele

W slědnem wudaśu Rozhlada rozpšawichmy wó pósćenju Maśicnych mytow. Smy pak zabyli na wuznamjenjoneju spěchowańskego myta Bogumiła Šwjele pokazaś. Z nim wuznamjeništej se Jennifer Kretschmar za źěło »Das Leben und Wirken Mato Kosyks in Deutschland und Amerika« a Fritz-Erich Schewelis za źěło »Šanse za WITAJ-góle w towarišnosći«.

▶ Mjezynarodny wuměłski projekt

»Czytelnia Szkicowników« rěka wuměłski projekt, kotryž wobhladuje skicy a skicowe knihi jako wažny dźěl wuměłstwa. K tomu su so wot 2015 wustajeńcy a akcije w Krakowje, Częstochowje, Lublinje, Zakopane, Opole a Rzeszówje přewjedli. Nětko pytataj iniciatoraj wuměłcow z Pólskeje, ze Słowakskeje, z Čěskeje a Łužicy, kotřiž bychu pod hesłom »Jedne lěto w žiwjenju« přez cyłe lěto 2021 skicy zhotowili. K tomu je 2022 wustajeńca w Krakowje planowana. Akcija ma tomu słužić mjezynarodne kontakty mjez wuměłcami nawjazać a wudźeržować. Zajimcy móža so pola Adama Rokowskeho (http://www.artpower.pl/adam-rokowski/a60/) abo Szymona Wiatra (https://szymonwiatr.pl/) přizjewić. Dalše informacije k wuměłskemu projektej nańdźeće tež pod https://www.facebook.com/CzytelniaSzkicownikow/.

▶ Kocorowy oratorij »Israelowa zrudoba a tróšt« wušoł

Njedawno wuńdźe w nakładnistwje »LUMIR« K. A. Kocorowy duchowny oratorij »Israelowa zrudoba a tróšt«. Z tym spřistupni »LUMIR« zajimowanej zjawnosći doskónčnje wšitke wulkotwórby komponista a załožićela serbskeje wuměłskeje hudźby. Za cyły čas NDR njebě so poradźiło ani jednu tutych twórbow, a byrnjež jenož jako faksimile, wozjewić.

▶ Wozrodźenje Hórnikoweje knihownje

Po tym zo bu najwjetša zběrka serbskeje a sorabistiskeje literatury zwonka Łužicy w Serbskim seminarje w Praze wot wulkeje wody 2002 ćežko wobškodźena, su so z pomocu spěchowanskich srědkow Swobodneho stata Sakskeje prěnje objekty restawrowali, mjez druhim prěnja ćišćana hornjoserbska gramatika Jakuba Xavera Ticina, kniha wo stawiznach Róžeńčanskeje swjatnicy a magacin manuskriptow časopisa Serbowka. Planowana wustajeńca prěnich restawrowanych knihow pak bu koronakrizy dla přestorčena.

▶ 10. zetkanje łužiskich filmowcow

▶ Stawizny Kašubow w pjeć zwjazkach

Kašubski institut je wudał tři nowe zwjazki cyłkownje pjećzwjazkoweho wudaća wo stawiznach Kašubow w pólskej rěči. Wone wobsahuja zjimanja w kašubšćinje, němčinje a jendźelšćinje a su z fotografijemi, reprodukcijemi dokumentow a nowinskim materialom ilustrowane. Nowe zwjazki nastachu mjez 2014 a 2019 po koncepciji Gerarda Labudy, kotryž napisa prěni zwjazk wo srjedźowěku (2006, nětko w druhim wudaću). Józef Borzyszkowski a Cezary Olbracht-Prondzyński wudźěłaštaj zwjazk wo dobje w pruskim kralestwje a němskim kejžorstwje (1815–1920), zwjazk wo dobje Druheje pólskeje republiki a Druheje swětoweje wójny (1920–1939–1945) a zwjazk wo nowšich stawiznach (po 1945). Dalši, druhi zwjazk wo nowowěku w awtorstwje Zygmunta Szultki ma pozdźišo wuńć. Předležace štyri zwjazki w pjeć knihach móža sej zajimcy z mejlku pola Kašubskeho instituta (instytutkaszubski@ wp.pl) skazać. W cyłku płaća wone 200 zł.

▶ Namjety za Myto Domowiny zapodać

Hač do 30. junija je składnosć za čłonow župow, towarstwow a jednotliwcow zasłužbne wosoby za lětuše wuznamjenjenje z Mytom Domowiny, z Mytom Domowiny za dorost a z Čestnym znamješkom Domowiny namjetować. Z Mytom Domowiny maja so ći počesćić, kotřiž so zaměrnje a wuspěšnje za zachowanje a wozrodźenje serbskeje kultury, wosebje pak serbskeje rěče zasadźuja, kaž starši, kubłarki a wučerjo, dołholětni předsydźa Domowinskich skupin a druhich towarstwow. Z Mytom Domowiny za dorost wuznamjeni so młodostna/-y abo skupina, kotraž so na wusahowace wašnje za serbsku rěč a kulturu angažuje. Z Čestnym znamješkom Domowiny připóznawaja so zasłužby w towarstwowym dźěle zwoprawdźejo program a směrnicy Domowiny.

▶ Nowy šef za LND

2. měrca podpisa Załožba za serbski lud dźěłowe zrěčenje z nowym jednaćelom Ludoweho nakładnistwa Domowina Symanom Pětrom Cyžom w Smolerjec kniharni w Budyšinje. Cyž budźe wot junija šesty nawoda 1958 załoženeho nakładnistwa a wukonja dźěło najprjedy na pjeć lět. Rodźeny 1977 słuša wón do přichodneje generacije serbskich intelektualnych. Wón změje so wužadanju stajić, serbskej literaturje a nowinarstwu puć do přichoda rubać. Do toho dźěłaše we wjednistwje agentury Pioneer Communications w Berlinje.

▶ Serbske blido w Chóśebuzu

Žeńske ze slěpjańskeje wósady su byli 4. měrca gósći Serbskego blida Serbskego muzeja w chóśebuskem měsćańskem muzeju. Z Edith Pjeńkoweju z Rownego su se rozgranjali wó jeje angažemenśe za wuchowanje jsow pśed wótbagrowanim a wó konfliktach, kótarež to pśinjaso. Dalej jo Pjeńkowa powědała wó pśiroźe swójich domacnych stron, z kótarejuž jo dłymoko zwězana. Stefanie Bierholdtec a Marita Kavelmannowa stej pśedstajiłej jatšowne spiwanje w slěpjańskej wósaźe.

▶ Serbske nastupnosći w nowych rukach

Wót februara jo Hanka Rjelcy­na zagronita za serbske nastupnosći we wokrejsu Górne Błota-Łužyca. Wóna naslědujo ako głownoamtska sobuźěłaśeŕka wokrejsnego zastojnstwa cesnoamtskej zagro­nitej za serbske nastupnosći Waltraud Ramotowej z Wětošowa, kótaraž jo amt źaseś lět wugbała. Rjelcyna jo dotychměst ako grajaŕka w złykomorojskem źiwadle źěłała a póchada z Górneje Łužyce.

▶ Přechod 3 w Celovecu

W Muzeju moderneho wu­měł­stwa Korutanska w Celovecu su 22. januara wustajeńcu »Wobrazy krajiny. Podobe pokrajine. Bilder einer Landschaft. Wobraze krajiny« wotewrěli, kotraž budźe tam hišće­ do 12. apryla widźeć. Po stacijomaj třikrajoweho projekta w Budyšinje a Slovenj Gradecu w Słowjenskej, je stacija w Awstriskej předposlednja před za­kón­čenjom w Choćebuzu. Na wotewrjenju wobdźělichu so wšitcy dwanaćo wuměłcy.

▶ Wo lyrice diskutowali

Ćežišćo rjadu tracTare Zwjazka serbskich wuměłcow bě nowa kniha Róže Domaš­yneje »W času zeza časa«. 26. februara diskutowachu w Budy­šinje z awtorku mjez druhim Měrana Cušcyna – wona bě nimo toho wobšěrnu analyzu tekstow předstajiła –, Marka Maćijowa, Rejza Šěnowa a Měrćin Wjenk.

▶ Nowy nowinski rěčnik

Wot 1. januara je Marcel Brauman nowinski rěčnik a referent za zjawnostne dźěło Domowiny a naslěduje Borboru Felberowu. Wot 2000 je tutu funkciju za frakciju Lěwicy w Sakskim krajnym sejmje wukonjał.

▶ Serbske nastupnosći we wokrejsu Dubja-Błota

Wót januara jo Sabrina Kušy z Běłeje Góry głownoamtska zagronita za serbske nastupnosći wokrejsa Dubja-Błota a naslědujo cesnoamtskemu zagronitemu Dieteru Freihoffoju, kótaryž jo amt slědnych pěś lět wugbał. Kušy jo dotychměst źěłała ako zastojnica za turizm we wokrejsu. Za nowe źěło zachopijo wuknuś serbski.

▶ Změna w referaće za serbske naležnosće

Wot 1. januara dźěła stawiznarka Madlena Malinkec w Sakskim statnym ministerstwje za wědomosć, kulturu a turizm jako referentka za serbske naležnosće. Tři lěta dźěła hromadźe z dotalnym referentom Stanijom Brězanom, doniž nadawk dospołnje njepřewozmje.

▶ Statnik 2020 předsyda mjeńšinoweje rady

Lětsa přewozmje předsyda Domowiny Dawid Statnik třeći raz předsydstwo mjeńšinoweje rady Němskeje. Loni bě Dana Jon Hardon Hansen z Južneje Šleswigskeje jeje předsyda. Mjeńšinowa rada chce so lětsa wosebje wo přiwzaće narodnych mjeńšinow do němskeho zakładneho zakonja prócować. Nimo toho přihotuje dale pućowacu wustajeńcu wo narodnych mjeńšinach w Němskej.

▶ »Wendentag 2020«

Pó wuspěšnem prědnem swěźenju »Wendentag« we Wendlanźe 23. junija 2019 planuju organizatory dalšny taki swěźeń na tenraz dwěma dnjoma sobotu, dnja 22.08., a njeźelu, dnja 23.08.2020, zasej w kulojcowem muzeju w Lübelnje. Głowne zarědowarje su towaristwa »Wendischer Freundes- und Arbeits­kreis«, »Rundlingsmuseum Wendlandhof Lübeln« a »Run­dlingsverein. Verein zur Förderung des Wendlandhofes Lübeln und der Rundlinge«. W źinsajšnem wokrejsu Lüchow-Dannenberg w Dolnej Sakskej jo něga sedlił rod Drjewjanarjow, kótaregož pódwjacornosłowjańska rěc jo srjejź 18. sto­lěśa wumrěła. Wót jogo kultury su zwóstali wšake nałogi a powěsći, kulojcowe formy jsow, narodne drastwy, ně­kotare zběrki drjewjańskich słowow a jaden spiw. Módlitwa »Wóścenaš« bu 1691 w tej narěcy Obodritow zapisana.

▶ Nowostku předstajiła

Dorothea Šołćina je swoju nowostku, hodownu stawi­znu »Jank a Majka w njebjesach« za dźěći wot štyrjoch lět, ze sydom čitanjemi dźěćom w šulomaj w Chrósćicach a Pančicach-Kukowje, w Budyskimaj pěstowarnjomaj »Jan Radyserb-Wjela« a »Kraj pjerachow« kaž tež na adwentničce a w dźěłowej skupinje Serbšćina towarstwa Stup dale w Drježdźanach předstajiła. Premjera běše 13. nowembra 2019.

▶ Michałej Lorencej k wosomdźesaćinam

K česći serbskeho dźiwadźelnika, režisera a awtora Michała Lorenca, kiž swjećeše 18. septembra swoje wosomdźesaćiny, bě prěnje zarjadowanje w 17. sezonje rjada »Łužiske literarne dopołdnja« w Budyskim Dźiwadle na hrodźe dnja 27. oktobra jemu wěnowane. Nimo awtora samoho čitachu intendant Lutz Hillmann a dźiwadźelnicy Marian Bulank, Měrko Brankačk, Gabriele Rothmann, Erik Dolata a Torsten Šlosar dotal njewozjewjene teksty Lorenca.

▶ Wo žiwjenju w industrijowych krajinach

W Leopolda Hoeschowym muzeju města Düren w Sewjerorynsko-Westfalskej bu 27. oktobra fotowa wustajeńca »Wo žiwjenju w industrijowych krajinach« wotewrjena, kotraž budźe tam hač do 16. februara 2020 přistupna. Muzej kooperuje při tym z Braniborskim krajnym muzejom za moderne wuměłstwo w Choćebuzu. Regionaj stej wot strukturneje změny brunicy dla wosebje potrjechenej. We wustajeńcy wopisuja so nazhonjenja z industrijowymi krajinami na wsy, identifikacija, distanca abo kritika žiwjenskich rumow. Mjez 14 fotografami a widejowymi wuměłcami su klasikarjo kaž August Sander, Albert Renger-Patzsch a Bernd a Hilla Becher zastupjeni. Nimo toho je mjez 1985 a 1990 nastaty cyklus fotografa Jürgena Maćija wo wotbagrowanju serbskeje wsy Liškowka widźeć.

▶ Čitanska turneja

Nimo druhich knižnych premje­row před­staji LND we wobłuku nazymskeje čitanskeje turneje tež nowu Protyku a delnjoserbski přełožk knihi Svena Nordqvista »Fin­dus­ a kokot-spiwarik«. Premjera Protyki steješe 21. septembra w Njeswačidle w srjedźišću 25. literarneje kermuše. Na premjerje dźěćaceje knihi čitaše Ma­dlena Norbergowa 23. septembra šulerjam zakładneje šule w Brjazynje a samsny dźeń šulerjam Wětošowskeho horta. Přełožowarka bě knihu ze šwedskeho originala přełožiła. Diana Šołćina bě knihu do hor­njoserbšćiny přełožiła a předstaji ju we Worklečanskej zakładnej šuli. Na dalšich čitanjach zetkachu wopytowarjo awtorow Křesćana Krawca z knihu »Sej statok stajili« w Ralbicach a Trudlu Malinkowu z knihu »Serbske pomniki« w Ra­dworju. W ok­tobrje słyšachu Ra­dworscy šulerjo wot Andreje Chěžcyneje předstajene wurěz­ki z antologije »Hura, prózdniny« a Worklečanscy wurězki z knihi Jěwy-Marje Čornakec »Łójerjo sonow«.

▶ Łužiska protyka

W oktobrje je w Kinsporskim nakładni­stwje Via Regia nowy lětnik protyki »Neues Oberlausitzer Hausbuch« wušoł, kotraž na­slě­duje protyku nakładnistwa Lusatia. Wona wobsahuje mjez druhim přinošk Trudle Malinkoweje wo serbskich slědach w Malešecach a rozmołwu z etnologu Robertom Lorencom wo jeho disertaciji wo »šleskosći« Zhorjelca.

▶ Naša serbska kniha

Pod tutym hesłom je LND lětsa projekt za serbskich šulerjow nastorčiło, kotryž so 23. awgusta w Serbskej wyšej šuli Ralbicy zahaji. Šulerjo tamnišeho 7. lětnika budu awtorojo swójskeje knihi a smě­dźa z nowymi fabulemi a rysowankami swoju kreatiwnu žiłku wuspytać a proces nastaća knihi wot spisanja tekstow a nadźěłanja rysowankow přez wuhotowanje hač k ćišćej a knižnej premjerje sobu dožiwić. Na te wašnje zeznajomja so tež z powołanjemi w nakładnistwje.

▶ Wot kruha k dypkej

23. awgusta wotewrě so w Galeriji Roy w Felanitx na Mal­lorcy wustajeńca »Ima­ginar un círculo – Pintura y Objetos« (Kruh myslić – Wobrazy a objekty) z twórbami w Klětnom rodźeneho Reinharda Royja. Zawod do wu­stajeńcy poda wuměłska stawiznarka Dorothea van der Koelen. Wustajeńca je jako VR-film na stronje gale­rije www.galeria-roy.com přistupna. Galeriju za konstruktiwne a konkretne wuměłstwo nawjeduje syn Reinharda Royja Daniel Roy, kotryž je zdobom hudźbnik kaž tež nakładnik Edicije Roy, kotraž wudawa tež noty a zyn­konošaki ze serb­skej hudźbu.

▶ Pomocnikaj na puću k zjawnej dwurěčnosći

▶ Wućek wuměłcow

We Wuježku pod Čornobohom dopominaja wot julija wubrane wobrazy fotografa Christiana Borcherta (1942–2000) na kulturnohistoriski wuznam wjeski jako wućek skupiny spisowaćel(k)ow w NDRskim času. Wot zažnych 1970tych lět běchu so Adolf Endler, Elke Erb, Kito Lorenc a Heinz Czechowski we łužiskej wsy zasydlili, zo bychu tam – zdaleni wot oficielneho kulturneho žiwjenja socialistiskeho stata – woměrje dźěłać a bydlić móhli. Fota su hač do 26. januara 2020 při muri dźěćaceho doma widźeć.

▶ Muzejowa app

Wót julija maju łužyske muzeje wokrejsa Sprjewja-Nysa app, kótaraž kuždy z muzejow krotko pśedstajijo, mjazy drugim z filmikom. App jo w nimskej rěcy, wopśimjejo ale teke muzeje a temy, kótarež se ze Serbami zaběraju. K dostaśu su pód: https://www.lausitzer-museenland.de/service/hearonymus-audio-videoguide/.

▶ Michałska wosada swjeći

Z wjacorymi zarjadowanjemi a wudaćom noweje knihi wo swojich stawiznach swjećeše Michałska wosada w Budyšinje w awgusće swój 400lětny jubilej. W němskorěčnej knize »St. Michael Bautzen. Kirche – Gemeinde – Dörfer«, (LND), wěnuja so awtorojo mjez druhim twarskim stawiznam cyrkwje, wuwiću wosady hač do přitomnosće, wosadnym wsam a wosobam, kiž su z wosadu zwjazani. Na knižnej premjerje dnja 22. awgusta zahrachu wosadni instrumentalisća Consonare spěwy a reje z Kraloweho huslerskeho spěwnika, kiž nasta w Michałskej wosadźe.

▶ Kongres Maćicow

Wot 4. do 7. junija wotmě so w srjedźosłowakskim Martinje 4. mjezynarodny kongres Ma­ćicow a słowjanskich insti­tucijow. Město Martin je srjedźišćo Słowakskeje Maći­cy. Nimo rozprawow wo swojej dźěławosći diskutowachu zastupjerjo Maćicow tež wo polěpšenju zhromadneho dźěła wšitkich 14 Maćicow. Marka Cyžowa a Jurij Łušćanski zastupowaštaj Maći­cu Serbsku a Łušćanski rozprawješe mjez druhim wo prócowanjach Domowiny wo zapisk serbskich nałožkow do lisćiny imaterielneho kulturneho herbstwa UNESCO, kotrež Maćica Serbska podpěruje.

▶ Planuja wustajeńcu wo wobchowanju serbstwa

6. junija wotmě so w Budyskim Serbskim muzeju sympo­zij »Land am Kloster­wasser/Kraj při Klóšterskej wodźe­«. Idejowa konferenca Serbskeho muzeja, Křesćansko-socialneho kubłanskeho skutka Sakskeje (CSB) a Centruma za kulturu a stawizny w Nieder­jahna zahaji přihoty na wustajeńcu a publikaciju wo kónčinje při rěčce, kotraž ma so 2023 pokazać. Wustajeńca ma tamniše wjeski wobswětlić, předstajić, w čim so wone wot susodnych gmejnow rozeznawaja a so z prašenjom rozestajić, čeho­dla tworja wone dźensa tak mjenowanu serbsku jadrowu kónčinu. Zazběh do temy ze sta­wizniskeje, cyrkwinsko-nabožneje, socialneje a towaršnostno-politiskeje perspektiwy poda­chu Lars-Arne Dannenberg, Jens Buliš, Robert Lorenc a Marja Michałkowa.

▶ 

Wo eksulantach a Serbach

2. meje předstaji stawiznarka Lubina Malinkowa w Budyskej Smolerjec kniharni swoju nowu publikaciju. Pod titulom »Verflechtungsraum Lausitz. Böhmisch-ungarische Exulanten und Lausitzer Sorben. Begegnungen und Beziehungen im 18. Jahrhundert« zaběra so awtorka w němskorěčnej knižce z poćahami mjez čěskimi eksulantami a Serbami. Wona tež na to pokaza, zo pochadźa cyły rjad serbskich duchownych kaž Michał Frencl, Zacharias Běrlink abo Michał Raca z kruhow eksulantow. Dale nasta wokoło 1740 čěska kolonija w Klukšu. Tola tež w Drježdźanach, Berlinje, Małym Wjelkowje abo Niskej wobstejachu ćiłe styki mjez Serbami a Čechami.

▶ 

▶ Stysk za dalinu

Pod tutym titulom zaklinčachu 6., 7. a 8. apryla we Wojerecach, Budyšinje a Lipsku pjaty raz komornohudźbne kompozicije serbskich a meck­lenburgsko-před­pomorskich komponistow. Malte Hübner (wiolina), Waldemar Wild (basbariton) a Claudia Wolf (klawěr) zanjesechu twórby Jana Cyža, Malty Hübnera, Detlefa Kobjele, Christiana FP Krama, Jura Mětška, Birgera Petersena, Andreasa Piepera a Petera Manfreda Wolfa. Nowe nadaw­kowe twórby Hübnera a Cyža kaž tež kompozicija Mětška rozestajachu so z lyriku Róže Domašcyneje a Kerstin Preiwuß.

▶ Kubłańska klawsura

10. apryla jo Rěcny centrum WITAJ z něźi 40 zastupnikami pśedewšym kubłańskich institucijow a towaristwow wuslědki ewaluacije Witaj-kubłanja w zakładnych šulach rozpominało. Pó pśed­stajenju wubranych rezultatow ewaluacije su diskusijne kupki rozpominali, co jo trjebne za efektiwne pósrědnjenje a pśiswójenje serbskeje rěcy wót źiśownje až do 12. lětnika; kótare móžnosći maju serbske institucije za zarucenje kwality serbskeje wucby a kótare dodatne rěcne rumy mógu wóni zwenka šule wu­twóriś; co jo trjebne za šyršu akceptancu serbskeje rěcy w towarišnosći a kak mógali se starjejše ako multiplikatory zdobyś; kak góźi se zarucyś, až wukniki pó zakóńcenju šule serbsku rěc na pśiměrjonem niwowje wob­kněžyju; a kak mógało pówo­łań­ske źěło­ w serbskich wobłukach za dorost atraktiwne byś. Pśibytne su gronili, až jo trjebne rěcne planowanje, kóta­rež źiwa­ na wšakorake stawy­ rěcnych­ zamóžnosćow a wuměnjenja.

▶ Faraŕki w běgu casa

W ramiku 29. bramborskego žeńskecego tyźenja jo Serbski muzej pśepšosył 6. měrca na Serbske blido do Měsćańskego muzeja Chóśebuz. Tema jo była »Muske, žeńske a móc w ewangelskej cerkwi« a gósća stej byłej faraŕka Katharina Köhlerowa a casnikaŕka Stefanie Krawcojc. Wónej stej wulicowałej wó tom, kak su se nadawki žeńskich fararjow a pózdźej faraŕkow we wósaźe w běgu stawiznow změnili.

▶ Olympiada do młodšych ru­kow

8. měrca jo pódpisało Serbske šulske towaristwo (SŠT), wugótowaŕ a zagronity za Centralnu olympiadu serbskeje rěcy za wuknice a wuknikow 6. lětnika Dolneje a Górneje Łužyce, kooperaciske dogrono ze Źěłanišćom za serbske kubłańske wuwijanje Chóśebuz (ABC). Krajna institucija Bramborskeje pódpěrujo SŠT lětosa prědny raz oficielnje pśi dolnoserbskich nadawkach za olympiadu. Ceptaŕka na wuměńku Margot­ Hašcyna ma lětosa pódpěru cep­taŕkowu Jenifer Dünnbieroweje za SŠT a Emi­lije Nimcec za ABC.

▶ Maćična zhromadźizna

9. měrca wotmě so w Budyskim Serbskim muzeju hłowna zhromadźizna Maćicy Serbskeje. Rozprawam wo dźěławosći sekcijow towarstwa w zašłym lěće přizam­kny so přednošk Nicole Dołowy-Rybińskeje a Cordule Ratajczakoweje wo situaciji noworěčnikow a serbšćinu wuknjacych na łužiskich serbsko-němskich kubłanišćach na přikładźe Budyskeho Serbskeho gymnazija. Slědźenja na tamnišim kubłanišću su dźěl projekta »Serbskej rěči – rewitalizaciske pospyty w dwěmaj politiskimaj systemomaj« we wobłuku wjetšeho projekta SMILE (hlej interview w Rz 2/2019).