Što su wuměnjenja a wuslědki serbskeho stawiznopisa w druhej połojcy 20. lětstotka? Mały rjad přinoškow zaběra so z nastaćom štyrizwjazkowych »Stawiznow Serbow« a ze stawiznopisom w šěršim zmysle. Chcemy nowe slědźenske wu­slědki předstajić a zdobom přeprošujemy ke kritiskej debaće wo zakładach načasneje serbskeje kultury.

Kak spušćomny je naš stawiznopis? Z tutym prašenjom njezaběraja so jenož historikarjo, ale tež cyły rjad powšitkownje stawiznisce zajimowanych čitarjow a čitarkow. Při tym njeje spušćomnosć žadyn kriterij, kotryž by so lochko zrozumił abo zapřimnył. Proste zwěsćenje lětoličbow a rozprawow kaž tež dodźerženje chronologiskich wotběhow njezamóžetej tutomu kriterijej dospołnje wotpowědować. Skerje sej studij stawizniskich žórłow a pojednanjow tež kritiske rozestajenje z pozadkom nastaća spisow žada, tak zo so wotpowědne wliwy knježacych towaršnostnych poměrow a ideologiskich konceptow při hódnoćenju wobkedźbuja. Sćěhowacy přinošk ma tole na přikładźe z prěnjeho zwjazka »Stawizny Serbow« demonstrować. Jedna so wo naratiw »Serbow dobyća«, kotryž powěda wo dobyćerskim boju serbskich kmjenow přećiwo Němcam w srjedźowěku. Dwě ludowej episkej pěsni – hornjoserbska »Serbja so do Němcow hotowachu« a delnjoserbska »Naše gólcy z wójny jědu« – měještej jako swědstwje fungować. Jan Rawp hódnoćeše jej jako »reminiscency z časa politiskeje njewotwisnosće«.¹ Z ilustraciju tutoho časa sta so pjerorysowanka Měrćina Nowaka-Njechorńskeho »Naši hólcy z wójny jědu« (wokoło 1926), kotraž pokaza dobyćerskeho pana na konju, kotremuž wobrónjeni wojacy sćěhuja. Woni stuleneho jateho w putach ze sobu wjedu.