Wót 1370 až do 1635 jo słušała Dolna Łužyca k českemu kralojstwu. Zachopjeńk togo casa, se zakóńcecy pózny srjejźowěk, jo se wopisował (a se pó źělach źinsa hyšći wopisujo) ako epocha, pódejźona wót zakśebjatnych a kšajźojskich ryśarjow. Jo se groniło, až su na grodach w Chóśebuzu a Drjowku byli zmužne ryśarje bźeze skrupelow. Ale co jo na tych pśedstajenjach napšawdu wěrne?
Ga buźo z ryśarja rubjažny ryśaŕ?
Pó rozšyrjonem měnjenju su byli rubjažne ryśarje pśisłušniki nišego zemjaństwa, kenž su pśišłušali ryśaŕskemu stawoju. Powšyknje pak jo wuznam ryśarjow (pótakem kšuśe wobronjonych wójnarjow na kónjach) w casu póznego srjejźowěka dla rosćecego wuwiśa žerdkatych bronjow (to su helebardy, piki, partizany a druge) a na popularnosći pśiběrajucem wužywanju stśělańskich broni we wójaŕstwje pśecej wěcej wótebrał. Bronidła njejsu južo efektiwnje šćitali pśed něnto lěpjej wobronjonymi a rownocasnje teke wěcej wobrotnymi pěškarjami. Ako slěd zgubjenja togo militarnego wuznama a dłymokich změnow kněstwa (wót zemjańskego kněstwa ku krajnemu kněstwoju), towarišnosći (pśekupce su měli wěcej zamóženja ako młogi zemjan) a góspodaŕstwa (wót naturalnego góspodaŕstwa k pjenjeznemu góspodaŕstwoju) jo pśišło wjele ryśarjow w nakrajnych stronach do financielneje nuze. Pótakem su se toś te rozsuźili wót togo casa – tak nanejmjenjej popularne měnjenje – se ilegalnje rozbogaśiś pśez rubjažnistwo na drogach a rubjone dobytki pśi z wótglědanim naštyrjonych zwadach a nadpadach na města a pśekupnistwowe transporty. Weto pak tencasne, krajokněske strońske žrědła toś tych zemjanow žednje ako rubjažnych ryśarjow pomjenili njejsu. Su jim w tych rozestajanjach mjazy nišym zemjaństwom a měsćańskim bergaŕstwom jano gronili »raptores«1, »latrones«2, »predones«3, »spoliatores«4 abo »räubern«. A grodam toś tych ryśarjow su casy samo gronili »raubheußer«. Wopšawdne zapśimjeśe »rubjažne ryśarje« móžo se, pó rešeršach mediewista Klaus Graf, prědny raz dopokazaś w nimskem pśełožku (how »rubjenje-ryśar«) špańskego šelmowego romana z titelom »Historia de la vida del Buscón«5 respektiwnje »Historia del gran Tacaño«6 wót Francisco de Quevedo z lěta 1626. W špańskem originalu se groni »rubjažnemu ryśarjoju« pón »caballero de rapiña«.7
