Geneza a wužiwanje serbskeju konfesionelneju postrowow

Nabožna identita zwurazni so primarnje w cyrkwinskej wučbje a we wobrjadach, kotrež su bjezposrědnje z njeje wurostli. Husto wšak so prěnjotnym přiznamjenjam dalše symbole a wobrjady přidruža, kotrež skutkuja jako sekundarne znamjo konfesionelneje přisłušnosće. Pola Serbow je to mjez druhim wašnje strowjenja. Katolski postrow je »Budź chwaleny Jězus Chrystus!« z wotmołwu »Na wěki. Amen.«, mjeztym zo strowja ewangelscy z »Pomhaj Bóh!« a z wotmołwu »Wjerš pomazy!«. Wobsahowje by móhła kóžda konfesija tež postrow tamneho wuznaća wužiwać, tola w praksy so na wotpowědnu přisłušnosć dźiwa. W sćěhowacym dźe wo nastaće a nałožowanje tuteju hač do přitomnosće skutkowneju symbolow konfesionelneje identity.

Prěnje mi znate naspomnjenje postrowa »Pomhaj Bóh« namaka so w Michała Frencelowym přełožku Noweho zakonja z lěta 1706. Judaš postrowi Jezusa w zahrodźe Getsemane ze słowami »pomhai Boh cźi Rabbi«.1 Je to swobodne zeserbšćenje němskeho »Gegrüßet seist du, Rabbi!« z Lutheroweje biblije abo »Ave, Rabbi.« z łaćonskeje wulgaty. Frencel móžeše so ze swojim přełožkom na Luthera powołać, kotryž by najradšo postrow jandźela Gabriela na Marju »Ave gratia plena« přełožił ze słowami »Gott grüße dich, du liebe Maria.«2

Před něhdźe 40 lětami wotmě so posledni wulki konwent serbskich duchownych. Běchmy šěsć ewangelskich fararjow, kotřiž so na farje w Minakale zhromadźichmy, zo bychmy na přednoški słuchali a wo swojim dźěle wuradźowali. Mandźelske sedźachu w pódlanskej stwě a mějachu swoje temy. W připołdnišej přestawce wuchodźowach so ze serbskim superintendentom na wusłužbje Gerhardom Wirthom po Minakałskim parku. Jako so na ławku sydnychmoj, staji mi bjez kóždeho dalšeho připowědźenja prašenje, kotrež njeběch na žane wašnje wočakował: »Smědźa so w dobrej serbšćinje verba iterativa movendi in sensu translato nałožować?« Njewědźach sej telko łaćonskich słowow dla praweje rady. Što »verba iterativa« su, móžach sej tak někak domyslić. Su to wospjetowace werby, kaž běch to w šuli wuknył. »Ja du do šule« njeje iteratiwne, dokelž so to jenož na wokomik poćahuje, ale »ja chodźu do šule« je iteratiwne, dokelž to stajnje činju, tak dołho kaž sym šuler. Što pak je »in sensu translato« a što cyłe prašenje dyrbi, njebě mi jasne. Swoju njewědu zakrych z prašenjom: »Praj raz přikład za to.« Wón mi někotre přikłady poda: »Časnik dźe, wón njechodźi. To by było, zo by po jstwě chodźił. Kury jeja njesu, wone je po dworje njenoša. Woda běži, wona njeběha.« Tajkich sadow měješe wjacore na składźe.

Stawizna serbskeho předmjena

Jako Serbja nimamy wjele originalnych předmjenow, potajkim tajkich, kotrež su w serbskej Łužicy nastali. Nimale wšitke smy přewzali z němčiny, byrnjež po pochadźe snadź hebrejske, grjekske, łaćonske abo jendźelske byli. Někotre předmjena ze słowjanskeho wobswěta kaž Stanisław, Ludmila abo Dušan su k nam přišli bjez posrědkowanja němčiny.

Jedne z rědkich originalnych serbskich předmjenow je Lubina. Wone je so wutworiło z korjenja lub, kiž je zakład za mnohe serbske słowa. Hižo w staršim času nastachu z njeho tež městnostne mjena kaž hora Lubin, sydlišćo Lubij abo rěka Lubata. Timo Meškank, wudawar knihi »Serbske předmjena«1, mje na to skedźbni, zo wužiwaja so tež w tamnych słowjanskich rěčach předmjena z tutoho korjenja, tak na přikład ruske předmjeno Ljuba abo bołharsko-makedonske muske předmjeno Ljuben. W Porynskej česća swjateho Lubentiusa, kotryž je pječa w lětach wot 300 do 370 w Kobernje žiwy był. Žónske předmjeno Lubina abo Lubinka so pak prěnjotnje jenož w Serbach namaka.

Při pytanju za prěnim wužiwanjom tutoho mjena – w starych cyrkwinskich knihach so wone njejewi – da mi mandźelska pokiw na fararja Jana Łahodu w Chołmje, kotryž bě dźowku Lubinka a syna Lubin mjenował.2 Jan Łahoda narodźi so 25. awgusta 1801 w Tumicach. Jako Lipšćanski student teologije bě předsyda serbskeho wotdźěla tamnišeho prědarskeho towarstwa. 1827 nastupi swoje prěnje farske městno we Wochozach. Wot 1832 hač do swojeje smjerće 16. awgusta 1871 bě farar w Chołmje. Jako student a młody farar spisa někotre serbske basnje. Wón wobdźěleše so na serbskim wozrodźenju w štyrcetych lětach 19. lětstotka a bě wot 1848 čłon Maćicy Serbskeje. Na farje w Chołmje wukubła wjacorych čěskich duchownych w serbšćinje, zo bychu so na skutkowanje we Łužicy přihotowali.3

Tekst a kontekst serbskeho pokěrluša

Z Koćiny

Jěł je Bóh wjeršeń do městačka

na swojim zelenym wozyčku,

... haj, wozyčku.

Do pół je městačka njepřišoł,

wosrjedźa městačka pozastał,

... haj, pozastał.

Nichtón tam k njemu won njepřińdźe,

štož jenož jedyn stary měšnik,

... haj, stary měšnik.

»Čohodla płačeš, ty syno Boži?«

»Kaha ja płakaći njedyrbju,

... haj, njedyrbju?

Wóše tóh’ městačka wulke znamjo,

wulke mi znamjo, haj, krawy mječ,

... haj, krawy mječ.

Na jednym boku je krawy mječ,

na druhim boku je čorny křiž,

... haj, čorny křiž.«

»Na čo tón krawy mječ pokazuje?«

»Pokaže, pokaže wulku wójnu,

haj, wulku wójnu.«

»Na čo tón čorny křiž pokazuje?«

»Pokaže, pokaže wulki mór,

haj, wulki hłód.

Zo budźa maćerje dźěći jěsć,

hišćen je njebudźa we měri jěsć,

... haj, we měri jěsć.

Budźe so zebrać tón mały knajb,

hišćen je budźe jim z rukow wudrěć,

... haj, z rukow wudrěć.«

Nimo tam ćehnjechu wojacy,

z cuzeho kraja mi wojacy,

... haj, wojacy.

Hdyž so pak za městačkom wohladnychu,

ničo tam wjace njesłyšachu,

... haj, njesłyšachu,

štož starych ludźi wulki hołk,

małych tych dźěći wulki křik,

... haj, wulki křik.

Nimo tam jědźichu fórmani,

z cuzeho kraja mi fórmani,