»To je krótczé, to je dłudżé, to kaszëbskô stolëca« – to su prědne słowa drje nejwěcej znatego ludowego spiwa Kašubow. Jano w Kašubskej? Ně, w cełej Pólskej znaju ga »kašubski alfabet« (kašubski Kaszëbsczé nótë, pólski Alfabet kaszubski abo Kaszubskie nuty). Ale co to ma na se, w kraju, źož njepłaśe Kašuby až do źinsajšnego ako pśipóznata etniska abo narodna mjeńšyna?

Bźez cwiblowanja jo, až Kašuby južo dłujko wěcej njejsu mógali ze swójeju kulturneju identitu we takej lichośe žywe byś, ako pó padnjenju zeleznego zapowjeska w lěśe 1989. Móžomy samo wó «kašubskem wózroźenju« powědaś. Pšawniski wiźone se Kašuby jano na bazy jich rěcy šćitaju – powěda se wó »regionalnej rěcy«. Fokus stakim na rěcy lažy a to hyšći pśed woplěwanim kulturnych nałogow. Dajo wšak jaden element, z kótarymž móžomy wobej faktora šykownje ze sobu zwězaś: muziku. Wóna tak a tak jo kšuty wobstatk kašubskeje identity a jo se wopšawdu kontinuěrujucy celebrěrowała. Ironiski jo, až jo tomu tyła wobstojnosć, až jo komunistiska ludowa republika Pólska kašubsku rěc na dialekt zdegraděrowała. Su se w bogatej licbje wózjawili słowniki a publikacije wó »kašubskem dialekśe«. Dokulaž su w komunizmje folkloru pódpěrowali a propagěrowali, su se rowno dialekty mógali w spiwnej formje na jawišćach Pólskeje prezentěrowaś. Źinsa jo stojnišćo kašubskego ako dialekt wětšy źěl passé. Wucynki su pak weto hyšći do wěsteje měry dłymoko zakórjenjone – teke w kašubskej zgromadnosći samej. Pśedewšym młodej generaciji su bóžko to »kašubske byśe« z wjelikim wuspěchom zagnali. Pśeśiwo tomu slědne dwaźasća lět aktiwnje wójuju. Etablěrowanje šulskego systema wubuźujo wjeliki zajm, tak až licba źiśi, kótarež wuknu w šuli kašubski, sega pśecej bližej 20.000. Tendenca stupa lěto wob lěto! Za rewitalizaciju kultury a rěcy jo wšak jeje witalita wažna, howac grozy tšach, až se Kašuby ako wěsty part atrakcije a žywy muzej pód gołym njebjom pśenjeroźiju.