Sym Sakskim Nowinam za zło wzał, zo mi ćišćane wudaće wjace rano zahe do domu njepřinjesu, ale hakle dopołdnja z listonošom. Jako alternatiwu poskićuja mi nowinu w elektroniskej formje. Mi pak so při snědani na šmóratko abo laptop wukać nochce. Najebać to dyrbju přiznać, zo běch so hižo ze swojim prěnim přistupom do interneta srjedź dźewjećdźesatych lět do syće »globalneje wjeski« zahladał. Tež tohodla, dokelž su blogowarjo a nic naposledk masy wužiwarjow tak mjenowanych socialnych syćow hižo bórze »gatekeeping«-mocam tradicionelnych medijow zadźěwali. Wo čimž so lud informuje, njerozsudźeja hižo jednotliwi žurnalisća. A to je derje tak.

Marcel Brauman Foto: Carola Wähler

Štóž so z načasnym serbskim nowinarstwom zaběra, njech na jeho korjenje njezabudźe. Handrij Zejler, na kotrehož smy 2022 w »Lěće Zejlerja a Kocora« spominali, běše 1842 prěni redaktor »Tydźenskeje Nowiny«. Z njeje su 1854 »Serbske Nowiny« wurostli, kotrež wot lěta 1921 jako dźenik wuchadźeja. Hdyž zakitowaše Tydźenska Nowina »byrgarsko-demokratiske prawa serbskeho ludu napřećo nadpadam« (Měrćin Völkel, Serbske nowiny a časopisy w zašłosći a přitomnosći, LND 1984, citowany na Wikipediji), so prašamy, što to woznamjenja, tónle zaměr do našeho časa transformować. Rěč jako system rozjimanja swěta je w kóždej dobje najwažniše kulturne kubło, a tohodla je nałožowanje rjaneje spisowneje serbšćiny w zwisku ze wšěmi relewantnymi temami wšědny dźeń najwažniši nadawk Serbskich Nowin. W tutym zmysle mamy so jako redakcija spochi dale wukmanjeć. A z prawom je runoprawosć serbšćiny we Łužicy centralna narodnopolitiska naležnosć, kotruž maja Serbske Nowiny podpěrować – wšako je bytostne znamjo luda jeho rěč.

Njedawno nawječor zminy so naš wulki ze słowami »Dyrbju šće chětř jónu něšto kupić« z domu. Tři spěwy z radija pozdźišo wón tu naraz zaso bě a so hnydom w swojej stwě zhubi. Jako starosćiwy nan a swojemu kubłanskemu nadawkej wotpowědujo dźěch wězo hnydom pohladać, što je tam lós.

Pětr Šołta Foto: Hanka Šěnec Do stwy zastupiwši, staješe naš pubertowacy runje někajke blachowe tyzki do kamora. »Ty tajnje hotowe poliwki do so tykaš abo što?«, chcych – jeho tróšku škrějo – wědźeć. Lepjeny so wón skrótka začerwjeni, potom pak so zruna a z chutnym hłosom praji: »To je za muzej.« Muzej? Sym ja něšto skomdźił? Muzej a hotowe jědźe, to mi někak ... »MOMENT, mój luby!!! Ty tola nochceš ... To nic, abo?! Ně, ně, ně, to su jenož moje hłupe fantazije, něwěrno?!«, jakotach. »Ach, nano ... něšto wšak dyrbimy činić! Tež jow pola nas w poslednim róžku. A nimo toho by to dobra PR za Serbski muzej była!« »W SERBSKIM MUZEJU???!!! Sy ty błudny!! Dźi do Měšćanskeho!«, santorjach. Derje, to njebě wězo docyła w zmysle pacifistiskeho a tolerantneho kubłanja, ale w swojej rozhorjenosći sym to tak wuprasnył. Běch w tutym wokomiku kaž ... kaž wuhłódnjeny pućowacy, kotremuž w chaće na wjeršku hory zdźěla, zo ničo wjace k jědźi njesyda – ani poliwka z blachoweje tyzki. Zazłobjeny. So njewobknježacy. Na tamnym boku pak – haj, to dyrbju přidać – běch tež kusk hordy na swojeho syna. Zo chce něšto změnić. So angažować. Wojować. »A kak sy sej to předstajił? A čehodla hotowe jědźe a nic samo warjene? Čerstwe? Ty tla tak rady wariš! Serbska kwasna poliwka by so w Serbskim muzeju na tajkim wobrazu snano lěpje ...« »Nano, dosaha!« »Haj, maš prawje. Byrnjež ... sy da sej poprawom žno konkretny wobraz wupytał? Nic na Buka, to by njefairne było! Wěš, ta cyła wěc bóle skutkuje, hdyž ma tón, prajmy raz cilowy objekt, něšto z klimu, přichodom abo přirodu zhromadneho. Wězo, tajka gulašowa poliwka na někajkim ćišnu z talerjom a łžicu tež něšto ma ...« Naš nowopječeny wobswětopolitiski rebel iritěrowany na mnje hladaše. »Njejsym šće so sprawnje prajene wulce z tym – cilowym objektom – zaběrał. To je wšo hakle tajka ... ideja. Něšto wšak dyrbi so stać, takle njemóže tola wšudźe na swěće dale hić, wěš. A jako prěni krok sym prosće te poliwki w tyzkach kupił. Tón hłowny material, jeli tak chceš.« Pytnych, zo běše naš prěnjorodźeny hakle při hrubym planowanju swojeho přechodźowanja po muzejach domizny. Njebě hišće přepozdźe na młodźinski akcionizm reagować. »Jutře póńdźemoj do Serbskeho muzeja!«, zdźělich zadźiwanemu zběžkarjej. »Cyle legalnje a bjez blachowych tyzkow z hotowymi jědźemi w nachribjetniku. Cilowe objekty pytać, wěš ...«, jemu přimiknych. Z tym bě wšitko prajene. Prjedy hač čerchach pozdźišo mučny do łoža, zhromadźich hišće wšitke lěpki a lěpkam podobne maćizny w našej domjacnosći. Wěstoty a měrnišeho spara dla.

PĚTR ŠOŁTA