na hłownej a wólbnej zhromadźiznje dnja 26. septembra 2020

Z poł lětom zapozdźenjom lětušu hłownu a wólbnu zhromadźiznu Maćicy Serbskeje koronapandemije dla nětko hakle přewjedźemy. A to je tež přičina, zo njejsmy po zwučenym wašnju na žurli Serbskeho muzeja, ale městna dla na wjetšej žurli Serbskeho domu tu w Budyšinje.

Za zjawne zarjadowanja płaća w mjezsobnym wobchadźenju znate předpisy, kotrymž mamy wotpowědować. Jedyn z nich rěka, zo měli zjawne zarja­dowanja jenož jednu hodźinu trać a tohodla smy so w předsydstwje rozsudźili, zo wšitke rozprawy – nimo rozprawy předsydy a finančneje – dočasnje w Rozhledźe wozjewimy. (hlej 09/2020) Prěni předsyda znowazałoženeje Maćicy Serbskeje, dr. Měrćin Völkel je wjace króć a rady naspomnił, zo steji Rozhlad w tradiciji Časopisa Maćicy Serbskeje

Dźěławosć z Domowinu: Na 19. hłownej zhromadźiznje Domowiny běchmy z třomi čło­nami wobdźěleni. Marka Cy­žowa skutkowaše w redakciskej komisiji sobu a poda diskusijny přinošk. Předsyda rěčeše k třom naležnosćam, wospjet, zo měł Serbski dom w Budyšinje jako towaršnostne, kulturne a poli­tiske srjedźišćo dale eksistować a zo so zjawnostne dźěło po­lěpšić ma. (Pokazka: Dźens na dźeń před 114 lětami bu Maćičny Serbski dom při Lawskich hrjebjach w Budyšinje poswjećeny. W ČMS z lěta 1904 čitamy pod nadpismom »Swjedźeń ›Serbskeho doma‹« mj. dr. słowa šolastika Jakuba Skale, sekretara MS: »Smy poswjećili ... swój dom, kotryž ma wot nětka być kaž widźomny pomnik swěrneho, horliweho, njewustawaceho dźěła ..., tak tež na wšě časy srjedźišćo idealnych próco­wanjow, narodnych a spomóžnych skutkow našeho luda.« – »Zhromadźiznu z wutrobnymi a horliwymi słowami postrowił a ... swoju wotewrjensku rěč měješe předsyda MS, biskop dr. Jurij Łusčanski. Po ... rozprawje sćěhowaše swjedźenski přednošk redaktora Časopisa Maćicy Serbskeje knjeza profesora dra. Muki wo połobskich Słowjanach ... Swjedźenska baseń ›Serbski dom w Budyšinje‹ J. Barta-Ćišinskeho skónči ›Dom Serbam k zbožu stać a kruty budźe, Hdyž w njebjesach ma škit a zakład w ludźe.‹«)

Tworjacy wuměłcy mějachu w NDRskim času swoje lěpšiny w tym, zo dóstawachu nadawki a projekty wot komunow resp. wot zarjadow poskićene a zapłaćene. Dźakowano tajkemu postajenju je so molerka Priscilla Ann Siebert do Serbow dóstała. Wuměłči namjetowachu w swojim času w někajkim Drježdźanskim zawodźe socialistiskich dźěłaćerjow při mašinach zwobraznić a z tym nic naposled zwjazanosć inteligency z dźěławym ludom wuměłsce dokumentować. Molować w industriji wona wotpokaza a prašeše so za nadawkom druhdźe, na přikład na wsy, hdźež je při dźěle wjac pohiba. A čehodla nic pola Serbow. Sposrědkowany přez Zwjazk tworjacych wuměłcow NDR dósta potom 1975 druhi poskitk a to do Worklec, zo by so tam w nadawku Domowiny ze socialistiskim ratarstwom a z tam dźěławymi rozestajiła. We wosobje Jurja Handrika, wjelestronsce zdźěłaneho wjesnjana, mulerja, prodrustwoweho brigaděra, předsydy Domowinskeje skupiny, braški a kantora Worklečanskich křižerjow, njeběše ćežko nadawkej wotpowědować. Wot prěnjeho dnja wjesnjenjo wuměłču derje přiwzachu a do jich žiwjenja zapřijachu, na to so wona hač do wysokeje staroby rady dopominaše. Rady a derje je dźěło a žiwjenje Jurja Handrika w cyklusu pjeć barbnych litografijow předstajiła. Byrnjež je z tym poprawom swój nadawk spjelniła, běše to hakle spočatk jeje »lubosće k Serbam«. Priscilla Ann Siebert horješe so dale a bóle za wšědny dźeń serbskeho luda na wsy, běše wćipna na rěč a kulturu, prašeše so za nałožkami a wobdźiwaše narodnu drastu, kotraž tehdom hišće do wjesneho wobraza jako dźěłanska a njedźelska drasta słušeše. We Worklecach, Wudworju, w Nowej Wjesce a druhdźe čuješe so »kaž doma«. Tutón wutrobity poćah k ludźom, tale lubosć k tomu, štož widźeše, słyšeše a dožiwješe, wotbłyšćuje so tež w jeje wobrazach, skicach, rysowankach a mólbach. Nimo wjele studijow, rysowankow wo katolskej narodnej drasće, zwobraznjenju hotowanja družkow, procesiony na Bože ćěło a někotre podobizny jimaše a zaběraše wuměłču najbóle jutrowny nałožk: křižerske procesiony.

Na »wulkim podawku sokołskeho zlěta 1928 w Skopju« je so tež Sokoł Měrćin Nowak-Njechorński wobdźělił a wobšěrnje wo tym pod nadpismom »Prěki a podłu po Juhosłowjanskej« w Serbskich Nowinach (wot 30.10.1928 w 22 pokročowanjach) rozprawjał. Nowak piše wo tajkim a hinašim wjedrje, wo jědźi a piću, zapozdźenju ćaha a wjele wjace skerje njewažnym. Ze žanym słowčkom njenaspomni wuznamjenjenje Jakuba Šajby z Rjadom swjateho Sawy.­ Tónle wažny podawk naspom­nić je cyle zabył. Čehodla, snano ze zawisće?

Jakub Šajba pak njeje jenički Serb, kotremuž je so tale česć wopokazała. Hižo w lěće 1893 je so Arnoštej Muce tele wu­znamjenjenje přiznało, te­hdy hišće wot kralestwa Serbiskeje. Po wšěm zdaću je Muka tón Serb, kotremuž su so najčasćišo myta z wukraja spožčili. Nimo južnoserbskeho dósta tež ruski Rjad Swj. Stanisława (1900), čornohórski Rjad Danila (1906) a ruski Rjad Swj. Hany (1914). W Sakskej počesći so z kralowskim Rjadom Albrech­ta (1916). Z tutych wuznamjenjenjow je Rjad swjateho Sawy jako jenički w stajnej wusta­jeń­cy Budyskeho Serbskeho mu­zeja widźeć. We wobsyd­stwje muzeja je dale zaji­mawy portret Muki ze wšěmi tutymi wuznamjenjemi a derje spóznajomnym Rjadom swjateho Sawy. Bohužel je mólba Ludvíka Kuby w muzejowym fundusu a nic zjawnje wusta­jena.

Zrudna powěsć dóńdźe do Łužicy, zo je dr. Alfred Krawc-Dźěwinski 15. decembra 2018 po dlěšej chorosći doma w Berlinje zemrěł. Jako připóznaty filmowy wědomostnik a diplomowy wuměłstwowy stawiznar je wón spomóžnje a wulce wuspěšnje za swój serbski narod skutkował. Njeje lochko jeho wobšěrne skutkowanje we wšelakich wobłukach hódnoćić, po času hakle zwěsćimy, hdźe nam jeho dobre słowo, jeho wšelakore ideje a dźěło faluja.

Dnja 7. februara 1934 je so wón na »połburskim statoku« w Dźěwinje jako syn domjacneje a hórnika, kotryž dźěłaše w brunicowni, narodźił. We wójnskim času wopyta dwurjadownisku wjesnu šulu. Hižo jako hólčec rysowaše rady na kromach nowin »Grüne Post«, kotrež Krawcec abonowachu. To běše snano přičina, zo da mać jeho na molerja na škleńcu w bliskim Derbnje wukubłać. Nan je w poslednich dnjach wójny zahinył, tak zo měješe mać Alfreda a młódšeju dźowku a syna sama wobstarać. Po lětomaj wukubłanje jako škleńcowy moler 1951 wotzamkny. Dokelž jemu molowanje jednorych smužkow na palencowe škleńčki hižo wužadanje njebě, wjeseleše so, jako »Domowinski funkcionar« jeho na ABF (Dźěłaćersku a bursku fakultu) do Lipska nawabi. Wone tři lěta mjez serbskimi studentami w Sorabiji dožiwi to nawopačne, štož jako wudmo doma na wsy słyšeše: »Die Wend’schen sind keene Menschen.« Tu sej swój serbski pochad wuwědomi a so zahorjeny na studentskim žiwjenju wobdźěli. Serbsce je hižo doma nawuknył a pola Jura Hantša w Slepom, kiž swobodnu ewangelsku wosadu nawjedowaše, kotrejž Krawcec přisłušachu. Pozdźišo tež wučer Hanzo Kulink »spytaše nam město rušćiny slepjanšćinu do mozow zašćěpić«, so Krawc dopomni. »Hišće wjetši wliw na mnje měješe burski misionar Lobo Kowal z Brězowki, kotryž we wosadźe nabožinu podawaše.«

1954 poda so na studij stawiznow wuměłstwa při Humboldtowej uniwersiće do Berlina, připódla wopytowaše wuměłstwowu šulu we Weißensee. Po diplomje přistaji so na lěto w Domizniskim muzeju we Łukowje. Po lětach jako swobodnje skutkowacy wuměłstwowy wědomostnik a přełožowar běše wot 1962 docent na Wysokej šuli za film a telewiziju w Babelsbergu, hdźež nawjedowaše sekciju za filmowe slědźenje. Na Humboldtowej uniwersiće zakitowaše 1963 wuspěšnje swoju promociju. Po dwanaće lětach přiwobroći so Krawc stawizniskemu slědźenju a přistaji so jako wotrjadnik w Statnym filmowym archiwje (SFA), zwotkel wuńdźechu wjacore publikacije wo filmach a jich stawiznach. Wusahowace je jeho dźěło jako wudawaćel wobšěrneho leksikona »International Directory of Cinematographers, Set- and Costume Designers in Film« wo filmowcach a wuhotowarjach, wušłym w 12 zwjazkach wot 1986 do 1992. W nadawku Mjezynarodneje federacije filmowych archiwow (FIAF) wuda zwjazkaj encyklopedije »Encyclopedia of film directors in the United States of America and Europe« (1993). Krawc słušeše w tutym zjednoćenstwje wot 1975 do małeje skupiny aktiwnych čłonow z NDR a bě wulce připóznaty. Jemu so samo poradźi, jedne z kóždolětnych zetkanjow 1974 do Budyšina přeprosyć a mjezynarodny kongres tule přewjesć, zo by so gremij ze Serbami zeznajomnił. SFA bu po přewróće do Zwjazkoweho filmoweho archiwa přewzaty, a tež na »přewzaću« bě Krawc wobdźěleny a wužadany.