Dnja 19. septembra 2024 jo se w Slěpem na dwórje pśed faru wótměł pisany swěźeń rěcy Witajśo!, kótaryž jo se organizěrował we wobłuku projekta ZARI. Rěcne motiwatory a motiwatorki su twórili serbskej rěcy wósebnje pśichylonu atmosferu.

Za to su wšake pśigótowali za wšykne generacije. Źiśi su měli móžnosć nic jano grajkaś na bliskem grajkanišću, ale teke modelěrowaś figury. Kuždy jo sebje mógał wótekšyś swět górnoserbskeje rěcy z powědajucym pisakom, chłošćiś słodne mlince a twarogowe skibcycki a zeznaś z pomocu graśa serbske rěcne wobroty ako teke mjenja wšakorakich zelow z domacneje zagrody.

Woglědarjam su pórucyli tśi małe wustajeńce. Marija Šołćic, wuměłcowka a motiwatorka za serbsku rěc za wokolinu Kulowa, Wórjejc a Halštrowskeje góle w projekśe ZARI, jo zestajiła pyšnu ekspoziciju keramiskich źěłow, mjazy drugim małego wódnego muža a skulptury žeńskich w serbskich drastwach ze wšakich regionow.

Po tym zo běše před lětomaj cyłkowna partitura operety Jurja Pilka »Smjertnica« wušła, sćěhowaše nětko tež k tomu słušacy, za wuwjedźenje a inscenaciju trěbny klawěrny wućah. Do wudaća zapřijał je ­wudawaćel originalne (němske) libreto komponista. Klawěrny wućah hodźi so mj. dr., kaž wšitke tamne wot nakładnistwa »LUMIR« wudate serbske hudźbne materialije, w Smolerjec kniharni skazać.

»Serbska ludowa opereta Smjertnica« dožiwi (koncertantnu) prapremjeru składnostnje spěwanskeho swjedźenja w Budyskej »Krónje« dnja 2. oktobra 1912.

Na kóncu swojeje recensije wo wonym koncerće pisa Michał Nawka: »Tu horce přeće: Maćica, daj klavěrny wućah Morany (= Smjertnica – mš.) w notach ćišćeć! Nic mojedla: ja sebi jo dawno wotpisach. Je-li wunoška z koncerta, ćim skerje!« ­Tuta próstwa spjelni so ­jemu nětko, po wjac hač 120 ­lětach. Nadźijomnje tež dosć serbskich hudźbnikow a hudźbnje zajimowanych wo nju rodźi.  

   MĚRKO ŠOŁTA

Pó pódpisanju dogrona wó muzeju »Slawenburg Raddusch«

Dnja 15. awgusta 2024 wótpołudnja zeger jadnogo bu w muzeju »Słowjańske groźišćo Raduš« z pódpisanim wótpowědnego dogrona zagronitosć za muzej do ruki nowego wobgóspodowarja pśepódana.

Medije su wó tom a južo w mjasecach do togo rozpšawili. Teke, až nowy wobsejźaŕ pśewzejo wšych źaseś pśistajonych muzeja. A až wón jo był jadnučki, kenž jo městoju zapódał póžedanje a koncept. Zboka som zgónił, až njejo był jadnučki, ale njejsom zgónił, chto jo była dalšna zajmowana wósoba abo organizacija.

Sedym mjasecow stej město Wětošow a Slavonic Europe Foundation zaměrnje jadnałej, wšo wažne z pomocu juristow pśepowědałej a do sadow dogrona spisałej. To jo poměrnje malsnje, což źe jo w prědnem rěźe zasłužba prezidenta Slavonic Europe Foundation, Davida Chmelíka. Wón jo charismatiska wósobina, wjelerěcny, pśijazny a swětoju wótwórjony luź. Wón wumějo pśeznanjecy powědaś a jo połny nowych idejow.

Wón a teke wětošojski šołta Bengt Kanzler, z kótarymž som pśed nawłos źewjeś lětami wuswěśił wótnowjone, w lěśe 2008 zasej namakane město něgajšnego swětego žrědła »Łoboźica«, stej Serbam pśichylonej muskej. David Chmelík jo sebjewědobny a na mjazynarodnem parkeśe južo nazgónity.

Běše to woprawdźe najprjedy eksperiment, jako narěči dr. Křesćan Kessner (znaty lěkar, rodźeny Lubijčan a bydlacy we Łomach, kotryž je sej awtodidaktisce serbšćinu přiswojił) Budysku župu »Jan Arnošt Smoler«, hač njebychmy Towaršnosć Carla Gustava Junga Sakskeje z.t. při wuhotowanju 1. Łužiskeho powěsćoweho sympozija podpěrać móhli. Připrajichmy a njejsmy to wobžarowali – cyle nawopak!

Na krasnym junijskim kóncu tydźenja zetka so 35 zajimowanych ludźi w Domje tysac hatow w Stróži, mjez nimi tež wosom Serbow. Chcychu z wutrobu a rozumom Krabatowej powěsći připosłuchać a so jeje psychologiskemu wobstatkej zbližić. Tema sympozija bě »Krabat – mjez splećenjom a wuwićom«.

Wšitcy běchu wćipni, kak hodźi so powěsć wo Krabaće psychologisce rozjasnić a kotre poćahi hišće hač do dźensnišeho wobsteja. Tuž so na zakładźe třoch přednoškow – swědomiće wědomostnje spřihotowane a přednjesene wot psychologowki Denis Rudin z Küsnachta (Šwicarskeje) – z Jurja Pilkowej wersiju powěsće wokoło Krabata, jeho maćerje, jeho sobu zawlečenych a čorneho młynka zaběrachmy.

Najprjedy měješe předčitana powěsć na kóždeho wobdźělnika-jednotliwca skutkować, korjenje powěsće a powěsćoweje figury mějachu so wuwědomić. Potom pokaza nam znata serbska wuměłča Maja Nagelowa, kak hodźa so z wołojnikom abo čornej krydu na swětłej mjechkej papjerje swójske začuća zwuraznić. Wobdźělnicy kruha pomhachu sej mjez sobu, so potom pozdźišo tež wo molowanym wuprajić.

Rada za nastupnosći Serbow pśi krajnem sejmje zasajźujo se za doźaržanje a polěpšenje serbskich pšawow a zastupujo serbske zajmy na politiskej rowninje.

Terminy:

- až do 28.10.2024 zeger 16:00 jo móžno wólbne naraźenja pisnje w jadnańskem běrowje wólbnego wuběrka zapódaś

- až do 8.12.2024 jo móžno se ako wólaŕka / wólaŕ registrěrowaś

- až do 15.12.2024 zeger 12.00 se pśewjedu listowe wólby

Wšykne wólbne a informaciske pódłožki stoje na internetowem boku http://wolba-serbska-rada.de k dispoziciji a mógu se teke pód: emailProtector.addCloakedMailto("ep_aaa89458", 1); pśi wólbnem wuběrku skazaś

K zapisoju

Chorzów. 27. a 28. hapyrleje 2024 wotmě so konwent domoródneje kultury SLAVNI w muzeju »Hornjošleski etnografiski park w Chorzowje«. SLAVNI je najwjetše zarjadowanje w Pólskej, kotrež so zaběra z literaturu słowjanskich, nordiskich a keltisko-germanskich stawiznow a mytologije, kaž tež z pólskej ludowej kulturu.

Na zarjadowanju mějachu mjez druhim wiki z wjace dyžli 50 wustajowarjemi. Dale skićeše program hudźbne předstajenja, wustup srjedźowěkowskich słowjanskich bojownikow, turněraj za dorosćenych a dźěćacych prokownikow, zetkanje awtorow, přednoški a rozmołwy, paslenske dźěłarnički, podiumowu diskusiju a wšelake hry a zabawy za wopytowarjow.

Dr. Justyna Michniuk a Werner Mĕškank z Choćebuza měještaj na kongresu informaciske stejišćo wo Serbach we Łužicy a Drjewjanach we Wendlandźe.

Historiska drastwa wobydlarjow Žywca jo se pśez někotare stolěśa wuwijała. Kak jo wuglědała, dajo se rekonstruěrowaś na zakłaźe rozpšawow južo ze 17. stolěśa.

Wót 19. stolěśa až do 1930tych lět 20. stolěśa jo se toś ta drastwa cesto nosyła. Źinsa móžomy ju wiźeś pśi nabóžnych ceremonijach, na pśikład pśi procesionje Bóžego śěła, na reprezentatiwnych pósejźenjach, na kótarychž se wobźěliju cłonki měsćańskeje rady Žywca, abo na zarědowanjach pśi góźbje woglěda wuznamnych wósobinow w tom měsće. Bergaŕska drastwa Žywca jo se nazymu 2023 pśiwzeła do lisćiny derbstwa UNESCO. Wuměłska zamóžnosć, drastwu zgótowiś, pšawje woblac a nosyś, bóžko pómałem wóteměra1.

Rowno toś ta drastwa jo pólsku designerku Zofiju Chylak inspirěrowała za jeje nowu kolekciju tašow.

Chylak jo studěrowała design pla Proenza Schouler w New Yorku a jo źěłała w ateljeju Nicolasa Caito, kótaryž płaśi ako nejlěpšy designer New Yorka. Ako wukubłana wuměłstwowa historikaŕka jo se specializěrowała na studium symboliki drastwow we wuměłstwje pódpołnocneje renesanse. Jeje label Chylak bu 2014 załožony2.

Dnja 21.03.2024 w slěpjańskej cerkwi jo był wósebny wjacor za Elwiru Hančowu, Towaristwo Kólesko a za wšyknych, kótarež su sobu statkowali na tych južo 3. knigłach z rěda drastwowych knigłow »Gładźarnica« kołowokoło slěpjańskeje drastwy. Knigły »Gładźarnica – Slěpjańska drastwa: III. swaŕba« su se zjawnje we wósadnej cerkwi pśedstajili. Wěcej ako 40 zajmcow jo se zgromaźiło ku tej góźbje, aby wěcej wó knigłach zgóniło. Ako prědna jo slěpjańska faraŕka Jadwiga Malinkowa powědała, knigły wuchwaliła a wó minutu śišyny za dušu njabogeje Hany Kowaloweje pšosyła. Njedawno zamrěta Hana Kowalowa z Brězowki jo była slědna ze slěpjańskeje wósady, kótaraž jo wót casa źiśetstwa až do kóńca žywjenja wšednje serbska burska chójźiła. Pó tom jo slědowała Elwira Hančowa, kótaraž jo knigłowe teksty, nastupajuce źěle drastwy, rozsudnje wuźěłała. Wóna jo se źěkowała swójomu bratšoju Hartmutoju Hančoju, kenž jo był zagronity za historiske teksty a bildki do knigłow.

Pó rědnem spiwanju Towaristwa Kólesko jo slědowała lawdacija dr. Justyny Michniuk, kótaraž źěli z Elwiru Hančoweju lubosć k narodnej drastwje a jo z njeju wót lěta 2020 spśijaśelona.

Wotewrjenje wustajeńcy »Pód kóžu« wobrubichu hudźbnje Walburga Wałdźic a Izabela Kałdunscnyna. Foto: Rahel Zelnakec

W januarje woswjeći so k prěnjemu razej festiwal serbskeje subkultury SubSorb w kulturnej fabrice we Wojerecach. Runje tam, hdźež njeje wjace telko serbskeho žiwjenja po měsće prezentne. Wuhotował bě so festiwal w zhromadnym dźěle z kulturnej fabriku Wojerec, zamołwitym serbskeho běrowa Gródka, Danielom Häfnerom, a kolektiwom wakuumom.

Subkultura poćahuje so na skupinu znutřka wjetšeje kultury, kotraž rozdźělne přeswědčenja, hódnoty, normy, praktiki, zajimy abo wašnja zadźerženja dźěli. Tute rozeznawaja so wot mainstreama abo přewažowaceje kultury – w našim padźe wot tradicionelneje serbskeje kultury. Subkultury nastawaja husto jako reakcija na socialne, hospodarske abo politiske faktory a słuža jednotliwym čłowjekam jako móžnosć, swoju jónkrótnu identitu a přisłušnosć zwuraznić.

A runje to běše na SubSorb móžne. Zarjadowanje měješe swojim něhdźe 400 hosćom pokazać, zo je serbska kultura wo wjele wjace, hač narodna drasta, ludowe spěwy a starodawne tradicije.

»Mójej dwě góleśi wuknu serbsku rěc z wjelikeju zagóritosću wót 1. rědownje sem. Ja sam njejsom rěc nawuknuł, pódłapijom pak wótergi to jadno abo druge słowo. Wót někotarych lět wuzgónjujom Łužycu aktiwnje a wopytajom, pśez pratyje te rědnučke nugliki našeje domownje wěcej znate cyniś.« Tak jo mě wótegronił Martin Winzer ze Zaspow, ako som 2022 na adwentskem marku na sportnišću w Zaspach kupił prědnu jogo nasćěnowu pratyju »Saspow/Zaspy 2023«. Pśipódla gronjone jo jogo źowka Mara wuknica 5. rědownje na Dolnoserbskem gymnaziju a nejmłodša awtorka w dolnoserbskej Pratyji 2024. Syn Milo pak wuknjo južo we 8. lětniku DSG.

Som fotografa chwalił za pśeliš derje raźone wobraze a až njejo na dwójorěcnosć zabydnuł. Rowno togodla, až jo na titlowem fośe mě měsćańskego źěla teke w samskej wjelikosći kaž nimski teke w serbskej rěcy pódał, jo mě jogo pratyja ako wósebnosć do wócowu biła. Wušej togo jo awtor w krotkem teksće wuzwignuł, až su Zaspy »źěl města Chóśebuza ze serbskimi tradicijami«.

W lěśe 2023 jo wšak jano to prědne łopjeno było dwójorěcne wugótowane. Som jomu to woblutujucy gronił. Mimo dłujkego powědanja jo wón swóju zaspicku pratyju za lěto 2024 konsekwentnjej we wobyma rěcoma śišćaś dał. Ako informatikaŕ źe njejo se cuzych pismikow a słowow bójał a wumějo z liceńskeju techniku derje wobchadaś.

Kóńc zajźonego lěta jo Spěchowańske towaristwo za serbsku rěc w cerkwi z.t. wudało knigły z módlitwami za źiśi: »Ze źiśimi se módliś – Mit Kindern beten – Modlitwy dla dzieci«. Bjatowanja jo spisała kněni faraŕka prof. dr. Barbara Städtler-Mach. Wóna jo studěrowana teologowka a diakonijowa wědomostnica. Až do jeje wuměńkaŕstwa w lěśe 2022 jo wóna statkowała ako profesorka a prezidentka Ewangelskeje wusokeje šule w Nürnbergu.

Ako pśeraźijo južo titul knigłow, jo publikacija spisana konsekwentnje w tśich rěcach. Wšykne teksty a módlitwy su paralelnje dolnoserbski, nimski a pólski śišćane. Awtorka k tomu jo spisała teke pśedsłowo. Dalšne słowo knigłam na drogu jo pódał pśedsedaŕ Spěchowańskego towaristwa za serbsku rěc w cerkwi z.t., dr. habil. Hartmut S. Leipner.

Prof. Städtler-Mach pódajo w šesć kapitlach lubosne bjatowanja za wjele momentow a žywjeńskich situacijow. Wóna se wobrośijo na źiśi w starstwje šesć do dwanasćo lět. Za nje deje to byś póstarcenja, se módliś. Starjejše a stare starjejše dostanu how móžnosć, aby cytajucy z nimi pósrědnili źiśam wěru a rěc.

Temy su familija ze starjejšyma, bratśimi a sotśami a starymi starjejšymi, wšedny źeń a wósebne góźby. Tejerownosći grajotej rolu wěra a cerkwja. Dalej se tematizěruju rozesta­janja z tšachami, chórosću a smjer­śu, z roztylahyśim starjejšeju, ale tež wjaselenja a dobroty w žywjenju. Awtorka jo se mysliła na case dnja, na njeźelu, na swěźenje a na šulu. Póglěd­njenje lažy na luźach, kótarež źiśi znaju, ako tež na njeznatych luźach we wokolnosći. Dalej wobjadnaju se wšakorake situacije z pśijaśelami. Wušej togo wupina se tematiski wobłuk až ku měroju. Zakóńcyjo se zběrka módlitwow z pšosbu za našu lubu serbsku rěc.

Prědny raz doceła w filmje wustupuju Serby w carno-běłem nimem filmje »Der fremde Vogel – Eine Liebestragödie im Spreewald« z lěta 1911. Głownu rolu grajo tegdy sławna dańska grajaŕka Asta Nielsen (1881 – 1972). W knigłach »Asta Nielsen. Ihr Leben in Foto­dokumenten, Selbstzeugnissen und zeitgenössischen Betrachtungen« (Universitas Verlag München, 1981, S. 58–60) wótmóluju se k tomu žedne dokumenty a fota. Tśi běrtyle góźiny trajucy film, kenž jo dožywił swóju prapremjeru dnja 03. nowembra 1911, jo nastał pód režiju dańskego filmarja Urbana Gada. W se pógibujucych wobrazach wustupuju teke žedne serbske muske, źowća a žeńske z Błotow. Nadrobnjej pišo wó tom Daniel Kubik w Nowem Casniku co. 52 z dnja 27.12.2017. W pśinosku cytamy teke zajmnu pokazku ze 37. wudaśa Bramborskego Casnika lěta 1910, až bu tegdy jaden film ze serbskeju swajźbu w Bórkowach wjerśony. Ten pak njejo se za zdaśim wuchował.

 Na pšašanje, ga su Serby prědny raz zwótmólowane w barwojtem filmje, móžo se dotychměst wótegroniś, až to jo se nejskerjej stało dnja 03. oktobra lěta 1937. Telewizny sćelak ntv jo w nocnem casu dnja 05. januara 2024 pód titlom »Das Dritte Reich in Farbe« wusćełał wšake barwojte filmy z casa do 1945, mjazy drugim teke z lěta 1937. Tegdy jo jaden filmowy team propagandowego ministaŕstwa fašistiskeje Nimskeje měł wósebny nadawk, sfilmowaś sedymy žnjowny źěkowański swěźeń na górje Bückeberg pla Hamelna. Kamerateama buštej zasajźonej, aby to tšojenje na filmowe paski spórałej za prědny wjeliki barwojty propagandowy film Nimskego mócnaŕstwa. Ako tegdejšy režiser se pomjenjujo Kurt Waschnig, wó kótaremž se pak dalšne informacije njepódawaju. Z cełego kraja buchu tencas na ten swěźeń až do 1,3 miliony luźi pśiwózone. Mjazy nimi su byli žedne kupki w pyšnych burskich drastwach z cełeje Nimskeje a toś teke jadna z Dolneje Łužyce. Dwě krotkej scenje pokazujotej raz pěś a raz wósym žeńskich a źowćow w dolnoserbskej swěźeńskej drastwje, nejskerjej z Bórkow abo Wjerbna, ale bźez na nje se póśěgujucego słownego komentara. Filmowa kwalita jo spokojeca, nadrobnosći daju se lěbda póznaś. Scenje trajotej w filmje jano pěś resp. šesć sekundow. Nagrali su filmarje 1937 snaź něco wěcej. W seśi namakajomy: Michael Kloft »Das Dritte Reich in Farbe. 1937 – 1945« a »Das Dritte Reich in Farbe. Der Diktator.« Tam stej scenje ze Serbowkami wót 2:44 do 2:48 resp. 3:00 do 3:06 wiźeś.

29. nowembra wotmě so lětuši Institutny dźeń Serbskeho instituta w Budyskim Serbskim domje. W połnje wobsadźenej žurli slědowaše něhdźe 70 zajimcow štyrjom přednoškam. Prěni raz powita zastupjer SMWK, Jörg Logé, kotryž je zdobom předsyda kuratorija Serbskeho instituta, hosći. Dalši nowum běše prezentacija wulkoformatowych wědomostnych posterow, w kotrychž předstajichu so wosebje projekty ze srědkow třećich, na př. wuwiće předčitanskeje funkcije a rěčne spóznawanje, projekt «Digitalny portal serbskich a Łužiskich rěčnych a kulturnych krajinow», wotrjad za regionalne wuwiće a škit mjeńšin kaž tež koncepcija registra za serbske kulturne herbstwo. Beno Bělk wjedźeše lětsa přez popołdniše zarjadowanje, kotrež ja dale přistupne jako livestream na youtube-kanalu Serbskeho instituta a je so dotal hižo 201 (staw: 14.12.23) razow wotwołało. Na městnje je so simultanje do němčiny tołmačiło.

K jednotliwym přednoškam:

Dnja 16. nowembra 2023 so w Lipšćanskim muzeju tworjacych wuměłstwow wulka přehladka twórbow »Evelyn Richter. Žiwjenje fotografki« předstaji. Wustajeńca je hač do 17. měrca 2024 přistupna. Jedna so wo kooperaciju mjez wuměłskim palastom Düsseldorfa, hdźež bě hižo widźeć, a Evelyn Richter archiwom wuchodoněmskeje załožby nalutowarnje.

Evelyn Richter, kotraž běše so 1930 w Budyšinje narodźiła, we Wjazońcy/Łužicy doma była a 2021 w Drježdźanach zemrěła, liči k wulkim němskim fotografkam 20. lětstotka. Wona formowaše jako wučerka a pozdźiša profesorka na Wysokej šuli za grafiku a knižne wuměłstwo w Lipsku wjacore generacije fotografow w NDRskim času, dyrbješe pak 1955 eksmatrikulacije dla dźěłowe městno wopušćić. Wot toho časa dźěłaše jako swobodna fotografka, doniž so 1981 z wučbnym nadawkom na Wysoku šulu za grafiku a knižne wuměłstwo njenawróći.

W swojim wjace hač 50-lětnym tworjenskim času dokumentowaše Richter wuchodoněmske žiwjenske swěty – kritisce kaž empatisce. Čłowjeka staješe stajnje do srjedźišća swojeho zhladowanja.

Tola sadźi přehladka hišće dalše akcenty. Tak wěnuje so jedyn dźěl přehladki cyłožiwjenskemu přećelstwu a zhromadnemu dźěłu třoch komilitonkow, druhi dźěl nadawkowej fotografiji za knihi a časopisy. Tak su k prěnjemu razej w Lipsku wobrazy za 1959 w Ludowym nakładnistwje Domowina wuńdźenej knize »Serbske narodne drasty. Drasta Serbow wokoło Wojerec« wot Evelyn Richter widźeć. To bě prjedawši fotowy nadawk Pawoła Njeda z Instituta za ludowuměłstwowe slědźenje při Centralnym domje za ludowe wuměłstwo w Lipsku. Tu móžeše w barbje a w čornoběłym swoje cyłe rjemjeslniske a wuměłske kmanosće dopokazać.

Na oktoberskej zgromaźinje pśedsedaŕstwa towaristwa Wendischer Freundes- und Arbeitskreis e.V. w Lüchowje su cłonki mjazy drugim skrotka slědk glědali na lětosny swěźeń »Limborski źeń 2023« a diskutěrowali, kak kśěli pókšacowaś a lěc móžo z togo nastaś kuždolětny swěźeń.

Pśedsedaŕ towaristwa Ernst Stelte jo wuzwignuł, až su medijowe rozpšawy wšykne dobre a pozitiwne wuměrjone. Na spómóžne zwiski do Českeje a do Łužyce jo se teke pokazało.

Cłonki su naraźili, znowa pśewjasć Limborski źeń jano na jadnej sobośe w awgusće z wótwórjenim pětk wjacor do togo.

WERNER MĚŠKANK