W awgusće wuńdźe w nakładnistwje Pop serbsko-němska basniska zběrka »Posledni sněh/Der letzte Schnee« Traiana Popa Traiana, z dwanaće grafikami Boženy Nawka-Kunysz. Do serbšćiny přenjesłoj staj jeho basnje Dorothea Šołćina a Benedikt Dyrlich. Tu wozjewjeny tekst je wujimk z epiloga zběrki.

Basnik a rebel, nakładnik a wupućowar, diskjokej a dźiwadźelnik, wudawaćel a redaktor.

Z tutymi a dalšimi wopřijećemi hodźi so Traian Pop Traian jadriwje charakterizować. Ja sam pak rady swojemu přećelej a koleze z gildy pisacych z wutroby přidam: Traian słuša ze swojim lěta 2002 załoženym nakładnistwom, kotremuž Pop-Verlag rěkaja, sobu k najpłódnišim spěchowarjam noweje wuchodno- a južnoeuropskeje literatury w Němskej a w tutym wobłuku mjeztym tež k spušćomnym wudawaćelam serbskeho pismowstwa. Wo tym swědča mnohe knižne a časopisne wozjewjenja słowjanskich a z tym tež serbskich awtorkow a awtorow z jeho nakładnistwa.

W pjatym lěće noweho lěttysaca so z wulkim brodatym a dołhowłosatym Rumunčanom, rodźenym 1952 w Brașovje (němsce: Kronstadt) a bydlacym a tworjacym wot lěta 1990 w šwabskim Ludwigsburgu, zeznach na zeńdźenju eksiloweho spisowaćelskeho zjednoćenstwa PEN. Wot wšeho spočatka mje Traian překwapi ze swojim bjezposrědnym zajimom za nakromne a druhdy schowane a wosyroćene literarne krajiny Europy, tež za literaturu a wosud najmjeńšeho słowjanskeho ludu. Při tym Traian přeradźi, zo jeho wosebje tworjenje Kita Lorenca (1938– 2017) puta, zo zaměrnje sćěhuje a wobdźiwa jeho poeziju. Z přispomnjenjow wusłyšach respekt a měnjenje, zo Lorencowe basnje wusahuja z přerězneho wobłuka literarneje produkcije w Němskej; a zo z rěče serbsko-němskeho basnika duch znapřećiwjenja wuchadźa, tohorunja wěste šibałstwo, překročace mjezy pokorneho rěčenja a stajace nadutu a misionarsku rěč prědarjow w politice a medijach do prašenja.

Workshop »Giving the gift of language« w Chóśebuzu wót 21.03 do 23.03. z prof. Neyooxetom Greymorningom

Gaž zastupijoš do rumnosćow, źož prof. Greymorning wjeźo swój workshop, sy pśechwatany a pśełapjony, cogodla na kuždej tofli wise w pór smugach wobraze luźi, zwěrjetow, wěcow, rostlinow a ze wšednych situacijow žywjenja. Na prědny zaśišć njamaju te wobraze zewšym nic zgromadnego, a ceła rumosć zda se pódnurjona w chaosu. Taki prědny zaśišć pak njejo pšawy. Pśeto z kuždeju dalšneju góźinu wucby wobźělniki sebje wuwědobniju, wjele zgromadnego móžotej měś wuźenje a tyca abo njetopyŕ a mazany zec w pśestajenju do rěcy Arapaho. Profesor sam groni z pósmjejkom: Jo, komplicěrowane jo stojaś pśed tabelu, połneju wobrazkow ze wšakimi wěcami. Ale tak góle wuknjo swóju prědnu rěc (eng. first language). Wóno stoj w srjejźi dopołnego chaosa. Pódobnje ga cujo se na zachopku wjele wobźělnikow toś teje wucby. Na kóńcu źěłaŕnicki pak jo móžno wótkšyś, až kuždy wobrazk na tofli bu kradosćiwje wubrany, prezentěrujo wěstu gramatisku formu, typisku, w tom konkretnem paźe w maminej rěcy prof. Greymorninga. Chaos jo něnto pórěźony. Wucba jo se wótměła w ramiku pśigótowanja projekta ZORJA, kótaryž matej na mysli Gregor Kliem a Maksimilian Hasacki.

Njedźelu, dnja 6. měrca 2022, wotmě so Dźeń archiwow w Serbskim instituće. Mnóstwo wopytowarjow njebě cyle tak wysoke kaž posledni raz w lěće 2020, jako přichwata 50 wosobow, ale tež tutón króć bě w běhu zarjadowanja 30 ludźi přišło.

Zwjeselace bě, zo informowachu so runja poslednjemu razej tež někotři němscy wopytowarjo wo dźěławosći Serbskeho kulturneho archiwa a Serbskeje centralneje biblioteki, wosebje při prěnim programowym dypku, hdźež předstaji wotrjadnik Wito Bejmak wšelake digitalizaciske projekty a poskitki. Wón rozłoži w zwisku z DFG-projektom digitalizowanja zawostajenstwa Bogumiła Šwjele wšelake techniske móžnosće, na přikład trenowanje programow, zo bychu rukopisy spóznawali a je tranksribowali.

Dalši programowy poskitk bě předstajenje Serbskeje centralneje biblioteki a Serbskeho kulturneho archiwa. Při tym zmóžni so dźělej wopytowarstwa dohlad do magacinowych rumnosćow.

Program zakónči so lětsa zaso z filmowej zajimawostku, mjenujcy z 25 mjeńšin dołhim filmom »Pjeć wobrazow (nje)wšědneho dźiwadła« režisera Olafa Rosenberga. Je to kónčne dźěło něhdyšeje Wysokeje šule za film a telewiziju NDR w Podstupimje-Babelsbergu z lěta 1976. Njeboh dr. Toni Bruk měješe při tym poradźowansku funkciju. Dokumentaciski film pokaza we hłownym wustup Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła w Konjecach pola Kulowa a dalše sceny w Njebjelčicach a Sernjanach wo swjedźenju 30-lětneho wobstaća tamnišeje lajskeje dźiwadłoweje skupiny. Při tajkich zarjadowanjach so přeco trochu nadźijamy, zo so z publikuma časowy swědk přizjewi, kotryž bě při filmje sobu skutkował. Tónraz so nadźija spjelni, něhdyša zhotowjerka maskow Budyskeho dźiwadła so spózna.

Zwjazkowu kanclerku Angelu Merkel znaje zawěsće kóždy. W decembrje 2021 je so na wuměnk podała. Mój wuměnk je so hižo w oktobrje 2017 započinał. Wjele je so w poslednich štyrjoch lětach stało. Globalna pandemija je wšědny dźeń ludźi dospołnje změniła runje tak kaž wšědny dźeń w politice. Njesćerpnosć, falowace zrozumjenje, haj, samo hida postaja skutkowanje politikarjow. Zwjazkowa kanclerka je so z tutoho kruha z wulkej kedźbnosću a dostojnosću do wosobinskeho žiwjenja rozžohnowała. Šćuwańca a wumjetowanja pak přewodźuja ju medialnje dale.

Znowazjednoćenje Němskeje je tomu přinošowało, zo smědźach ju wosobinsce zeznać a z njej wjele lět hromadźe dźěłać. Wo tym chcu tróšku powědać. Snano přinošuje k tomu objektiwny wobraz wo Angeli Merkel etablěrować.

Prěnje zetkanje 1990

Z wólbami do prěnjeje swobodnje woleneje Ludoweje komory NDR dnja 18. měrca 1990 buch – to bě kaž dźiw – zapósłanča CDU. Nimo někotrych kolegow z Łužicy njeznajach tehdom w Berlinje nikoho wosobinsce. Křesćansko-demokratiska unija Němskeje (CDU), Demokratiski zazběh (DA) a Demokratiska socialna unija (DSU) wustupowachu we wólbnym boju jako »Alianca za Němsku«. Tuta alianca zdoby 292 ze 400 mandatow. Z toho dósta CDU 163, DSU 25 a DA štyri mandaty. Hižo na konstituowacym posedźenju frakcije CDU dnja 27. měrca w Kamjentnej žurli tehdyšeho doma SED, dźensnišim Ministerstwje za wonkowne naležnosće, bě jasnje, zo chce DSU swójsku frakciju wutworić, mjeztym zo wutwori DA zhromadnu frakciju ze CDU. Tohorunja jasnje bě, zo ma so naš zhromadny načolny kandidat dr. Lothar de Maizière z ministerskim prezidentom stać.

Wót pětka, 12. až do njeźele, 14. nowembra 2021 jo se wótměło w Chóśebuzu zwězkowe zmakanje Lichego nimskego awtorskego zwězka (Freier Deutscher Autorenverband, dalej FDA), jadnogo z awtorskich zwězkow w Nimskej. Jo to pó někotarych lětach prědny raz było. Organizator a gósćowaŕ jo było wótźělenje Bramborskeje. W jogo mjenju jo žurnalistka a awtorka Hannelore Schmidt-Hoffmann měła głownu organizaciju na starosći a jo se pytała za toś to zarědowanje zwězkarjow a pódpěrarjow ako bramborske Ministaŕstwo za wědomnosć, slěźenje a kulturu, Nimski literarny fonds, Město Chóśebuz, Žarjabnicu Sprjewja-Nysa a Zwězk serbskich wuměłcow (ZSW). Program jo stojał pód motom HEIMAT. FREMDE. SPRACHE. »Vom Limes Sorabicus zur Schwarzen Mühle, zu Krabat, den Lutkis bis zu Fürst Pückler – Slawische Sprachinseln in Deutschland« Eine literarische Sprach-Zeit-Reise der anderen Art. Tak opulentny ako jo se titel raźił, tak wobšyrny a wšakoraki jo był program zmakanja za něźi 40 cłonkow FDA ze wšakorakich zwězkowych krajow a za dalšnych akterow. Pětk a sobotu jo teke Serbska kulturna informacija LODKA, a jeje wjednica Milena Stockowa, ze stojnicu była na zmakanju prezentna.

Na swjatočnosći buštej sobotu, 16. oktobra, na žurli Budyskeho Serbskeho muzeja lětušej Myće Ćišinskeho spožčenej. Z Mytom Ćišinskeho wuznamjeništaj so Trudla a Jan Malinkec za jeju wusahowacu publicistisku dźěławosć we wobłuku serbskeho kulturneho stawiznopisa a za jeju wosebity angažement w Maćicy Serbskej, w Serbskim ewangelskim towarstwje a na narodnostnym polu. Spěchowanske myto dóstaštaj Jadwiga a Fabian Kaulfürstec za jeju mnohostronske skutkowanje na polu serbskeje rěče a kultury, za zwoprawdźenje kreatiwnych projektow a za twarjenje mostow mjez Serbami a Słowjanami. Nimo dotěrowanja a wopisma buštej myće prěni raz z čestnej jehłu spožčenej. Tule podamy wotpowědnej lawdaciji:

Lawdacija k spožčenju Myta Ćišinskeho Trudli Malinkowej a Janej Malinkej

Lětsa steji spožčenje Myta Ćišinskeho cyle w zmysle dwojoty. Dwójce přepoda so dźensa myto – hłowne a spěchowanske – mandźelskimaj. To rědke je w našim padźe wosebitosć a česći wusahowace kulturne a slědźerske wukony.

Prěnja kniha Trudle a Jana Malinkec běše hnydom zhromadny projekt. Jako přebywaše Jan Malink 1982 w Praze na přidatnym studiju na Fakulće ewangelskeje teologije Komenskeho, wupisowaše sej w Strahovskim archiwje teksty Mikławša Andrickeho. Na zakładźe listow, literarnych a publicistiskich spisow staj mandźelskaj zajimawu dokumentarisku knihu wo serbskim spisowaćelu a katolskim duchownym zestajiłoj. Lěta 1988 w LND wudata kniha Zrudoba to běše a nadźija skića zdobom dohlad do socialneho, narodneho a nabožneho žiwjenja w serbskich katolskich wsach na proze 20. lětstotka.

Wulka fotowa přehladka We wokomiku. Fotografija ze Sakskeje a z Łužicy, kotraž přewjedźe so 2017 w Zhorjelskej kejžorskej woborje a hdźež běchu twórby 40 awtorow widźeć, bě za Jürgena Maćija nastork, so ze skutkowanjom delnjo- a hornjołužiskich fotografow bliže rozestajić a swójsku wustajeńcu z katalogom přihotować. Tuchwilu we Wuchodosakskej wuměłstwowej hali w Połčnicy pod titulom Takle widźane. Fotografija a fotografika z Łužicy wustajene fota maja wšitke někajki poćah k łužiskemu regionej, pak dokelž su so wotpowědni fotografojo we Łužicy narodźili, tu bydla abo so fotografisce z kónčinu rozestaja.

KATRIN ČORNAKEC

Sobotu, 4. septembra, su kazali Spěchowańske towaristwo Annahütte z. t. a organizatory wokoło Beatrix a Ton Kerstenoweju pód motom Leben auf Kohlen. LiteraturLandschaftLausitz k literariskemu parcoursoju pó nakšomnem industrijowem sedlišću Annahütte/Zdźark pla Złego Komorowa. Wótpołdnja jo mógał publikum w běgu tśich góźinow drogowaś k šesćim městnam a tam słyšaś regio­nal­ne, weto zewšym nic banalne li­te­rariske a dokumentariske teksty. Rownož njesłuša sedlišćo oficialnje wěcej do serbskego sedleńskego ruma, dopomina toflicka w sedlišću ako teke online Wikipedia na pśemjenjenje nimskego mjenja Serchen pśez nacistow. Na zarědowanju wšak jo było wjele to grono wó Serbach a jich žywjenju z wugelom.

W tśi rěcach doma – pód toś teju temu jo cytała w Henriettowej cerkwi Lenka (Christiana Piniekowa, * 1958) swóje basni a jo mimo togo pśedstajiła basni Kita Lorenca (1938–2017) wó­sebnje ze 1960tych lět w serbskima a nimskej rěcy wó pódrubanej a pódrězanej góli za wugel, wó jamach a wó domorodnej serbskej rěcy. Rozmysliwe a glědajucy na klimowu změnu nadalej aktualne teksty su publikum wjelgin gnuli. We wjelbje pód cerkwju jo cytała Andra Schwarz (* 1982), póchadajuca z Górneje Łužyce, kenž jo wužywała w swójich tekstach zdźěla górnoserbske rěcne pasaže ako dopomnjenje na swóju serbsku staru mamu z Michałkow/Michalken (GŁ).

Što wučinja wšědny dźeń žonow w Kamerunje? Što jich zaběra? Z čim so bědźa? To móžachu zajimcy na přehladce »Kamerun z wočemi tysac žonow« w Korzymskej galeriji FLOX dožiwić, hdźež pokazachu so fota kamerunskich maćerjow, hospozow, staruškow a młodych žonow w městach a na wsach. Wustajeńcu na starosći měłoj stej jeje majestosć Esperance Cadé, mać krala w Baffoussamje, a Aimée Nguemtchueng, doktorandka na Uniwersiće Yaoundé a na Wysokej šuli Žitawa/Zhorjelc.

KATRIN ČORNAKEC

W Budyskim Serbskim muzeju přewjedźe so tuchwilu wosebita wustajeńca »machot časa – wot běłeho k čornemu« z twórbami Maje Nageloweje. Wustajene su rysowanki a grafiske łopjena předewšěm zašłych lět. Njedźelu, 18. julija 2021, je wuměłča sama zajimcow po wustajeńcy wodźiła. Kaž Nagelowa rozłoži, móžeše so za čas korony na wosebite wašnje na swoje tworjenje koncentrować. Tak nasta mjez druhim wobraz »Maria«, hdźež so składnostnje konferency, kotraž so lětsa přewjesć ma, z Marju Grólmusec rozestaja. Hewak wobjednawa wustajeńca to wšědne a njenapadne. Wo tym swědči tež 44 dnjow wopřijacy dźenik, nastaty w dobje pandemije, hdźež je w ramiku koronastipendija kóždy dźeń wšědnu wěc rysowała: najprjedy cyle realistisce, potom z tušu a skónčnje w swobodnej interpretaciji. Tute dźěła so prěni króć zjawnje prezentuja. Při tym je wašnje dźěłanja wuměłče jasnje spóznać: »Wuchadźišćo je pola mje stajnje rysowanka, štož widźu a z wočomaj zapřimnu a pozdźišo do swojeje formoweje rěče přełožuju. Za to sym swoje systemowe figury wutworiła, kotrež do rysowankow zapřijam. Při molowanju jako tajkim je pak tež gestika ruki wažna.«

Kónc meje wotmě so wot Budyskeho Serbskeho instituta orga­nizowane zetkanje sorabistiskeho dorosta – lětsa w mjeztym hižo zwučenej digitalnej formje. Chcyła pak hnydom na započatku podšmórnyć, zo widźu w tutym rozrisanju tež šansu za přichod, dokelž móže tuta forma wjace wobdźělnikow zapřijeć. Diskusije pod zdalenosću po mojim zdaću njejsu ćerpjeli. Organizaciski team (Theresa Jacobsowa, Robert Lorenc a Lubina Malinkowa) bě program na tři dopołdnja a popołdnja rozdźělił, z móž­nosću so hišće po přednoškach swobodnje wuměnjeć. To bě dosć intensiwne, ale štóž je sej na wšě tři dny čas wzał a wšitko wot započatka hač do kónca naposkał, njeje so zawěsće wostudźił. Někotři su tež »jenož« jedyn dźeń pódla byli, a tež to bě witane a wurosće z toho dosć wažnych přinoškow do diskusije.

Wobdźělenje bě zwjeselace bohate: Třinaće přinoškow bě přizjewjenych, wjetšina referatow pak měješe wokoło dwa­ceći posłucharjow, rjad sobudźěłaćerjow Serbskeho instituta, ale tež někotři žurnalisća z Delnjeje Łužicy běchu pódla, diskutowachu a radźachu młodym slědźerkam a slědźerjam.

Młodźi slědźerjo přińdu z najwšelakorišich studijnych předmjetow – a runje tuta interdisciplinarita a tuž wšelakorosć metodow a kutow wobkedźbowanja wěcy jara tyje. Štož mje pak znowa jara zwjeseli, bě kedźbyhódna kwalita přinoškow. Bohužel njebě tónkróć­ literarno-wědomostny a rěčespytny dorost tak derje zastupjeny. Snadź pak bě tež to­ho­­dla tak wulka »podobnosć« centralnych prašenjow w hewak dosć wšelakorych přinoškach.

Premjera. Eksperiment. Schadźowanka 2.0. Tole čitachmy a słyšachmy w medijowych wozjewjenjach wo lońšej schadźowance, kiž wotmě so prěni raz w stawiznach kompletnje digitalnje. Wězo běše to nowostka za wšitkich sobuskutkowacych a digitalnje přitomnych přihladowarkow a přihladowarjow. Ale wosebje za hłownych organizatorow prěčachu so wjele nadawkow přihota přirunujo ze zašłymi lětami. Nimo režijneho teama běchu organizatorojo Załožba za serbski lud, w kotrychž zamołwitosći zarjadowanje leži, Bjaršec techniski zawod a Michał Cyž z Budyskeho studija MeKoSax, kotřiž so wo techniske wuhotowanje starachu. Małe pohladnjenčko za kulisy so nětko čitarkam a čitarjam skići.

Nowostka za organizaciski team běštaj nowej režiseraj: Hromadźe z Katku Pöpelec nastupich nadawk režije z połnej paru. Wjeselachmoj so jara, zo smědźachmoj schadźowanku přewjesć, hačrunjež bě so koronoweje pandemije dla hižo tójšto zarjadowanjow w lěće 2020 wotprajiło.

Spočatnje hišće jako po zwučenym wašnju analogny z prezencu přihladowarkow a přihladowarjow planowany event, nastajichmy hygieniske koncepty, kiž buchu tež wot hamta schwalene. Tak planowachmy spočatnje »hybridnu« wariantu schadźowanki, takrjec kombinaciju mjez prezencnym a wirtuelnym zarjadowanjom. Wěsty dźěl ludźi by potom směł live na žurli pódla być, zbytk by so přez livestream abo druhe konferencne rumy digitalnje přidružił. Ale tež tutu ideju dyrbjachmy spěšneho infekciskeho wuwića dla bórze spušćić.

Po tym zo běchu zamołwići Choćebuskeho filmoweho festiwala dla wobmjezowanjow w zwisku z koronapandemiju zarjadowanje najprjedy wot nowembra do decembra přestorčili, njemóžachu filmy přiwšěm w kinach pokazać, ale poskićachu je jako streaming abo online, tak zo su sej je zajimcy doma wobhladać móhli.

18. łužiska filmowa přehladka

Zahajeny bu festiwal 8. decembra. Wječor do toho přewjedźe so po tradicionelnym wašnju Łužiska filmowa přehladka, kotraž so loni k 18. razej wotmě. Při tym zdoby sej dwanaćelětny Anton Fischer z Heideblicka z wokrjesa Dubja-Błóta ze swojim filmom »IT – ein fremder Freund« (2020) hłowne myto. W filmje dźe wo robotera z přichoda, kotryž so njejapcy w Tonijowej stwě jewi. Po prěnich stróželach Toni zwěsći, zo tajki wšitko wobknježacy roboter cyle wužitny je. Jednoho dnja pak je IT skóncowany. Jury přehladki běše překwapjena wot měšeńcy mjez wšědnosću, fantastiskim wuhotowanjom a hrajnym wjeselom. Runje tak wažeše sej rozestajenje z wažnymi aktualnymi towaršnostnymi temami a běše zahorjena wo kmanosćach młodeho filmowca, kotryž so wo wšě wobłuki nastaća filma sam staraše a za to trěbnu wědu wobsedźi. Myto je z 1.500 eurami dotěrowane.

Wirtuelnu knižnu premjeru zarjadowa srjedu, 9. nowembra 2020, Ludowe nakładnistwo Domowina. Z »dołhej ruku« přepoda jeho jednaćel Syman Pětr Cyž awtorskej eksemplaraj antologije »Susodźa« z nakładnistwa na Budyskej Sukelnskej do SAEK na Dr. Arnošta Mukowu a do Chasowa. Wottam wobdźělištaj so na literarnym wječorku Měrana Cušcyna a Pětr Dźisławk, dwaj z jedynadwaceći awtorow kónc nowembra wušłeje čitanki. Syman Pětr Cyž wjedźeše zhromadnje z lektorom Pětrom Thiemannom po zarjadowanju a podźakowa so dalšim na zwoprawdźenju knihi wobdźělenym. Nimo awtorow su to wudawaćelka knihi Ingrid Juršikowa, lektorka Marka Maćijowa a wuhotowarka Iris Brankačkowa.

Bě to prěnje wirtuelne čitanje LND, nastorčene přez kontaktne wobmjezowanja w času pandemije. K jeho poradźenju přinošowachu nimo techniskeje podpěry (SAEK, Michał Cyž) čitacaj awtoraj, flair wšelakich čitanskich městnow (wot nakładnistwowych běrowow, domjaceje stwički hač k inscenowanemu literarnemu křesłu), wćipnosć wobdźělnikow (přez cyły čas wjace hač štyrcećo) a hudźbne wobrubjenje (nahrawane wot hudźbnikow Serbskeho ludoweho ansambla).

Dwě lěće je planowanje trało, prjedy hač bě rozsudźene, zo ma Budyski Serbski muzej nowy depot za swójsku zběrku dóstać, a to na Lubijskej w Budyšinje. Za to trěbne finančne srědki zwjedźechu wokrjes Budyšin a kulturny rum Hornja Łužica/Delnja Šleska. Nimo toho je Budyski wokrjes imobiliju kupił, kotruž Serbski muzej runja druhim wotnajima. Mjez susodami su Muzej zapadneje Łužicy, dźěłarnje Němsko-Serb­skeho ludoweho dźiwadła, wo­krjesny archiw a Hornjołužiske kliniki. Nowy depot je trěbny, dokelž dotalne městno w muzeju samym wjace njedosahaše, wšako dóstawa muzej nadal wě­cy ze zawostajenstwow a swoju zběrku tež přez nakupy běžnje rozšěrja. Něhdźe 70 % zběrki muzeja, dohromady něhdźe 26.000 eksponatow, předewšěm keramika a wudźěłki z drjewa a metala kaž tež grafiki, mólby a dalše wuměłske twórby maja so na nowym městnje pod kmańšimi klimatiskimi wuměnjenjemi składować a škitać. W muzeju wostanje cyła tekstilna zběrka, za kotruž maja muzejownicy wšelake ideje. Jedna warianta je zarjadowanje zjawnje přistupneho drastoweho depota, hdźež móhli jednotliwcy pod dohladom za projekty slědźić abo so wot fachowcow poradźować dać.