Gano kazašo se z tym pówabnym gronom na kabaretowy program. Snaź by jasnjej było Jaden tikujo tak – drugi znak. Ale to njeby dosć pókšajźne było, pokazujo ga južo na to, což na kóńcu kuždy wě. A to by Pinkelojc starki rozměł, ale te słowa nadpisma njerozmějašo. Co to ma groniś? Tik dej tikowaś? A wón grypsnjo sebje słowniki a šwyrnjo z palcom pó pismiku »t«. Což namakajo, njespokojni a njepasujo:

tik – ›der Tick‹; tikotaś – ›ticken (rhythmisch, monoton ticken und klicken wie die Tick­tack an der Wand)‹; tikowaś – ›killekille machen‹; tikaś – ›kitzeln‹. Taki njerozym, ten tikotajucy zeger ga njamóžo niko­go tikowaś!

Nět wěm: To jo ortografiska zmólka, to ma byś tyk – ›Tunke, Stippe‹. Teke njerozym: Co dej ten zegarik do tyka tunkaś? A tykowaś? – Znajom jano ruce stykowaś. A to žeden zegarik njamóžo.

Póglědnjom raz pla syna, ako ma górnoserbski słownik. Te njamaju žeden tyk, jano rucni­­karske słowo tykować – ›aus­fachen‹; a tykać jo pla nich ›duzen‹ abo ›[hinein]stecken‹. Bźez­radnosć. Pón wiźi na pó­licy tłuste knigły. Ned ma ten Duden w ruce, a we głowje zaklinkoco a pótikoco (nic ryt­­miski): Te Francozarje su nam to napórali a te Nimce sfal­šowali: Tic – ›wiederkehrende, unwillkürliche Gesichtsmuskelzuckungen‹; Tick – ›lächerlich oder befremdend wirkende Ei­gen­heit, Angewohnheit, sonderbare Einbildung‹; ticken – ›nicht richtig ticken, nicht ganz richtig sein‹.

W přinošku wo symbolach w Rozhledźe č. 7-8/2019 na str. 30 je mylne wopisanje fota. Prawje ma rěkać: Chěža ze stołom w Šluknowje z motiwomaj ležaceho křiža a štyrjoch wutrobow.

▶ Kongres Maćicow

Wot 4. do 7. junija wotmě so w srjedźosłowakskim Martinje 4. mjezynarodny kongres Ma­ćicow a słowjanskich insti­tucijow. Město Martin je srjedźišćo Słowakskeje Maći­cy. Nimo rozprawow wo swojej dźěławosći diskutowachu zastupjerjo Maćicow tež wo polěpšenju zhromadneho dźěła wšitkich 14 Maćicow. Marka Cyžowa a Jurij Łušćanski zastupowaštaj Maći­cu Serbsku a Łušćanski rozprawješe mjez druhim wo prócowanjach Domowiny wo zapisk serbskich nałožkow do lisćiny imaterielneho kulturneho herbstwa UNESCO, kotrež Maćica Serbska podpěruje.

▶ Planuja wustajeńcu wo wobchowanju serbstwa

6. junija wotmě so w Budyskim Serbskim muzeju sympo­zij »Land am Kloster­wasser/Kraj při Klóšterskej wodźe­«. Idejowa konferenca Serbskeho muzeja, Křesćansko-socialneho kubłanskeho skutka Sakskeje (CSB) a Centruma za kulturu a stawizny w Nieder­jahna zahaji přihoty na wustajeńcu a publikaciju wo kónčinje při rěčce, kotraž ma so 2023 pokazać. Wustajeńca ma tamniše wjeski wobswětlić, předstajić, w čim so wone wot susodnych gmejnow rozeznawaja a so z prašenjom rozestajić, čeho­dla tworja wone dźensa tak mjenowanu serbsku jadrowu kónčinu. Zazběh do temy ze sta­wizniskeje, cyrkwinsko-nabožneje, socialneje a towaršnostno-politiskeje perspektiwy poda­chu Lars-Arne Dannenberg, Jens Buliš, Robert Lorenc a Marja Michałkowa.

▶ 

Wo eksulantach a Serbach

2. meje předstaji stawiznarka Lubina Malinkowa w Budyskej Smolerjec kniharni swoju nowu publikaciju. Pod titulom »Verflechtungsraum Lausitz. Böhmisch-ungarische Exulanten und Lausitzer Sorben. Begegnungen und Beziehungen im 18. Jahrhundert« zaběra so awtorka w němskorěčnej knižce z poćahami mjez čěskimi eksulantami a Serbami. Wona tež na to pokaza, zo pochadźa cyły rjad serbskich duchownych kaž Michał Frencl, Zacharias Běrlink abo Michał Raca z kruhow eksulantow. Dale nasta wokoło 1740 čěska kolonija w Klukšu. Tola tež w Drježdźanach, Berlinje, Małym Wjelkowje abo Niskej wobstejachu ćiłe styki mjez Serbami a Čechami.

Na wotewrjenju wustajeńcy »Wobrazy krajiny. Přechod 03« w Budyskim Serbskim muzeju Foto: Maćij Bulank

▶ 

▶ Stysk za dalinu

Pod tutym titulom zaklinčachu 6., 7. a 8. apryla we Wojerecach, Budyšinje a Lipsku pjaty raz komornohudźbne kompozicije serbskich a meck­lenburgsko-před­pomorskich komponistow. Malte Hübner (wiolina), Waldemar Wild (basbariton) a Claudia Wolf (klawěr) zanjesechu twórby Jana Cyža, Malty Hübnera, Detlefa Kobjele, Christiana FP Krama, Jura Mětška, Birgera Petersena, Andreasa Piepera a Petera Manfreda Wolfa. Nowe nadaw­kowe twórby Hübnera a Cyža kaž tež kompozicija Mětška rozestajachu so z lyriku Róže Domašcyneje a Kerstin Preiwuß.

▶ Kubłańska klawsura

10. apryla jo Rěcny centrum WITAJ z něźi 40 zastupnikami pśedewšym kubłańskich institucijow a towaristwow wuslědki ewaluacije Witaj-kubłanja w zakładnych šulach rozpominało. Pó pśed­stajenju wubranych rezultatow ewaluacije su diskusijne kupki rozpominali, co jo trjebne za efektiwne pósrědnjenje a pśiswójenje serbskeje rěcy wót źiśownje až do 12. lětnika; kótare móžnosći maju serbske institucije za zarucenje kwality serbskeje wucby a kótare dodatne rěcne rumy mógu wóni zwenka šule wu­twóriś; co jo trjebne za šyršu akceptancu serbskeje rěcy w towarišnosći a kak mógali se starjejše ako multiplikatory zdobyś; kak góźi se zarucyś, až wukniki pó zakóńcenju šule serbsku rěc na pśiměrjonem niwowje wob­kněžyju; a kak mógało pówo­łań­ske źěło­ w serbskich wobłukach za dorost atraktiwne byś. Pśibytne su gronili, až jo trjebne rěcne planowanje, kóta­rež źiwa­ na wšakorake stawy­ rěcnych­ zamóžnosćow a wuměnjenja.

▶ Faraŕki w běgu casa

W ramiku 29. bramborskego žeńskecego tyźenja jo Serbski muzej pśepšosył 6. měrca na Serbske blido do Měsćańskego muzeja Chóśebuz. Tema jo była »Muske, žeńske a móc w ewangelskej cerkwi« a gósća stej byłej faraŕka Katharina Köhlerowa a casnikaŕka Stefanie Krawcojc. Wónej stej wulicowałej wó tom, kak su se nadawki žeńskich fararjow a pózdźej faraŕkow we wósaźe w běgu stawiznow změnili.

▶ Olympiada do młodšych ru­kow

8. měrca jo pódpisało Serbske šulske towaristwo (SŠT), wugótowaŕ a zagronity za Centralnu olympiadu serbskeje rěcy za wuknice a wuknikow 6. lětnika Dolneje a Górneje Łužyce, kooperaciske dogrono ze Źěłanišćom za serbske kubłańske wuwijanje Chóśebuz (ABC). Krajna institucija Bramborskeje pódpěrujo SŠT lětosa prědny raz oficielnje pśi dolnoserbskich nadawkach za olympiadu. Ceptaŕka na wuměńku Margot­ Hašcyna ma lětosa pódpěru cep­taŕkowu Jenifer Dünnbieroweje za SŠT a Emi­lije Nimcec za ABC.

▶ Maćična zhromadźizna

9. měrca wotmě so w Budyskim Serbskim muzeju hłowna zhromadźizna Maćicy Serbskeje. Rozprawam wo dźěławosći sekcijow towarstwa w zašłym lěće přizam­kny so přednošk Nicole Dołowy-Rybińskeje a Cordule Ratajczakoweje wo situaciji noworěčnikow a serbšćinu wuknjacych na łužiskich serbsko-němskich kubłanišćach na přikładźe Budyskeho Serbskeho gymnazija. Slědźenja na tamnišim kubłanišću su dźěl projekta »Serbskej rěči – rewitalizaciske pospyty w dwěmaj politiskimaj systemomaj« we wobłuku wjetšeho projekta SMILE (hlej interview w Rz 2/2019).

Christoph Staude (wud.):  Bjarnat Krawc: Klaviermusik/Klawěrna hudźba/Piano Music. Rojec edicija, 2018. 64,90 €W januarje je nowy notowy zwjazk z klawěrnej hudźbu Bjarnata Krawca wušoł. Wón wobsahuje najwjetši dźěl Krawcowych kompozicijow za klawěr. Jenož mało z nich bu dotal wozjewjene.

Hudźbny wědomostnik a pianist Christoph Staude je na zakładźe originalnych rukopisow, wotpiskow a prěnich ćišćow, chowacych so w Serbskim kulturnym archiwje, 17 klawěrnych twórbow zestajił. Su to zwjetša jednotliwe twórby, zdźěla pak tež wot Krawca do cyklusa zjimane kruchi, kotrež su dramaturgisce ze sobu zwjazane kaž »Štyri sokołske sceny«, »Ze serbskich honow«, »Tři łužisko-serbske reje«, »Dźesać klawěrnych kusow« abo »Tři małe improwizacije«. Zwjazkej přidata je rewizijna rozprawa wudawaćela.

▶  Srjedźizna w srjedźišću

Nowy župan župy »Handrij Zejler« Marcel Brauman je so we wjacorych regionalnych medijach za to­ wuprajił, w přichodźe tež w srjedźnej Łužicy centralnu serbsku instituciju zaměst­nić, při čimž mysli konkretnje na Kra­ba­towy młyn jako stejni­šćo. Spěchowanske towarstwo młyna w Čornym Chołmcu je plan­, z kotrymž maja so wosebje dźěćom a młodostnym nowe rěčne rumy poskićeć, hižo witało. Dotal njeje žana centralna serbska institucija we Wojerowskej kón­či­nje doma, štož župan wobžaruje. Plany Załožby za serb­ski lud, twarić dom za Serbski insti­tut při Budyskich Lawskich hrjebjach je po słowach župana wuraz »Budyskeho centralizma«.

▶ Naćiski wustajene

Wot 7. januara su w Budyskim Serbskim domje zapodate namjety wuměłcow za wu­bědźowanje za třikrajowu wustajeńcu »Pśechod Přechod Übergang Prehod 03« widźeć. Z namjetow wuzwoli jury štyrjoch wuměłcow, kotřiž wobdźěla so ze serbskeje strony na projekće. Dalši wosmjo zastupuja Słowjensku a Korutansku. Pod titulom »Wobraze krajine. Wobrazy krajiny. Bilder einer Landschaft. Podobe pokra­jine« pokazuje so wusta­jeńca wot meje 2019 do nazymy 2020 w Budyšinje, Slovenj Gradecu (Słowjenska), Celowcu (Korutanska) a Choćebuzu.

Strukturna změna po brunicy so tak horco diskutuje, zo su sylzy po zhubjenych wjeskach skoro hižo zaso wuschnyłe. Rěči so pak hłownje wo hospodarskich a socialnych změnach. Wo wuskutkach na wobswět přemało słyšiš a runje tu mamy dosć zajimawe wuwiće. Ze změnami w swěće łužiskich zwěrjatow je so zaběrał jendźelski wědomostnik prof. dr. Korla Darmiwin w swojej knize »On the Origin of Spezis« a redakcija Rozblada měješe wulku česć, so z nim rozmołwjeć.

Rozblad: Prof. Darmiwino, kak sće poprawom na titl knihi­ přišoł?

Prof. Korla Darmiwin: Well, na spočatku chcych jenož mojej žonje wujasnić, z čeho so spezi měša, ale dokelž překwapjacy mały dźěl ludźi to a tež tamne njewě, je ta wěc někak rozrostła.

Rozblad: Při slědźenjach woko­ło łužiskeje fawny sće na zwěrjata storčił, kotrež su dawno hižo na strukturnu změnu nastajene, a sće je katalo­gizował a pomjenował. Maće přikłady?

Darmiwin: Yes, tam je so tež tójšto zaměšało. Na přikład su so łužiske wjewjerčki wot stajneho chowanja před haru so bližacych hórniskich mašinow mjeztym na »njewěrčki« wuwiłe, to běše trend z Delnjeje Łužicy. Tute »njewěrčki« zběraja jenož hišće w nocy worješki a nježeru politikarjam wjace z ruki. Ale tež nócne zwěrjata su potrjechene. Lětdźesatki doł­ho dominowaca lačnosć za profitom je łužiske njetopyrje přeměniła na »brutopyrje« – to rěka, zo wone nětko tež wodnjo našu krej cycaja.

▶ Nowe wobliča w radźe

14. decembra wuzwoli Zwjazkowe předsydstwo Domo­winy Susann­ Šenkec, Juliana Nyču, Bjarnata Cyža a Daniela Měrćin­ka jako hornjo­serbskich rjadnych čłonow rady Załožby za serbski lud w dobje 2019–2023. Zastupjerjo budu Marko Dźi­sławk,­ Lu­bi­na Malinkowa, Katharina Jurkowa a Marlis Młynkowa. Dolnoserbskich cłonkow jo bram­borska serbska rada 23. januara wuzwó­liła. Su to Mar­cus Końcaŕ a Frank Ko­syk­ ako pórědnej cłonka a Diana-Susanne Šejco­wa a Babette Zenkerowa ako zastup­nej cłonka.

▶ Do daliny

Kóńc lěta 2018 jo wujšła nowa­ cejdejka kupki »Kupazukow« serbskeje grafikaŕki a muzikaŕki Marion Kwicojc z Lipska, na kótarejž zma­kaju se mjazy drugim stare serbske (kaž wójnski kjarliž Padnjo­ny pan), šotiske a staronimske spiwy. Cejdejka jo na pśedank w chóśebuskej Lodce abo pla wudawaŕki, glědaj internetowy bok kupazu­kow.jimdo.com.

▶ Dwurěčny Wótčenaš

Hodowny koncert­ Chróšćanskeho cyrkwinskeho chóra dožiwichu wosadni a hosćo 6. januara. Na koncerće wobdźělichu so dźěći serbskeje a němskeje šole. Kónčny spěw »Baba Yetu« překwapi jako dwurěčnje w suahelšćinje a serbšćinje spěwany Wótčenaš. Dujerjo pod nawodom Jurja Jakubaša a organist Syman­ Donat wokalistow přewodźachu. W Ralbicach wobrubi chór »Delany« pod Pawołom Šołtu­-Kulow­skim nyšpor na Třoch­ kralow. Tam zaklinčachu nimo serbskich hodownych kěrlušow tež ruske­ a čěske pěsnje.