Viktor Zakar – Keluch z lěta 1515 jo nejstaršy a nejdrogotnjejšy wuměłstwowy wuźěłk, kenž se chowa w brylandojskem groźe. Wón jo znank katolicizma w srjejźowěku a tradicije Johanitarjow. Wó tom wěcej zgónijoš we knigłach »Das Modell Friedland« wót Alfreda Rogana a Tobiasa Preßlera.
01.05. | 17.00 hodź.
Rejowane dźiwadło »Z nadźiju do přichoda« SLA na hłownym jewišću Budyskeho dźiwadła
Wustajeńca skulpturow a grafikow Erika Seidela w Galeriji Budissin
Předstajenje zběrki »Stop a stup« Měrany Cušcyneje we wobłuku literarneho rjada »tracTare« w hosćencu »Brauhaus« w Budyšinje
Předstajenje knihi »Na motawych mjezach« Benedikta Dyrlicha we wobłuku knižnych wikow »Svět knihy« w Praze
Wustajeńca »Lichota kiwa! Serby a mjeńšynowe pšašanje pó 1918« w Serbskem muzeju w Chóśebuzu
Nalětni koncert z chórom Lipa na Klóšterskej zahrodźe w Pančicach-Kukowje
Pupkowe źiwadło »Narske bajki« w Piccolo źiwadle w Chóśebuzu
Sinfoniski koncert SLA na hłownym jewišću Budyskeho dźiwadła
»Błośańska noc powěsćow« pśi Bismarckowem tormje w Bórkowach
Wosebita wustajeńca »Wo ćišć. Našočasna ćišćana grafika ze Sakskeje a z Łužicy« mjez druhim z twórbami Maje Nageloweje, Angele Hampel a Borbory Wiesnerec w Kulturnohistoriskim muzeju Zhorjelskich zběrkow Kaisertrutz
Wosebita wustajeńca »Čej’ da sy? Wurzeln im Wandel« w Budyskim Serbskim muzeju
▶ Texasko-serbski časopis z nowym mjenom
Po tym zo rěkaše w texaskim Serbinje wuchadźacy časopis dotal »Texas Wendish Heritage Society Newsletter«, pytaše jeho redaktor Jeremy Clifton za na serbsku tradiciju nawjazowacym mjenom. Časopis, kotryž wuchadźa štyri króć wob lěto, rěka tuž wotnětka »Texasko-serbski Nowinkar«. Wobsahowje je wusměrjeny na texasko-serbske temy, předstaji dźěławosć tamnišeho serbskeho towarstwa a Serbinskeho muzeja kaž tež wuslědki slědźenjow swójbnych stawiznow.
▶ Najrjeńše jutrowne jejka mytowane
Spěchowanski kruh za serbsku ludowu kulturu je 3. měrca na žurli Budyskeho Serbskeho muzeja lětušich dobyćerjow 70. wubědźowanja wo najrjeńše jutrowne jejko mytował. Dohromady je 33 jednotliwcow cyłkownje 61 kolekcijow we wšelakich technikach debjenja zapodało.
▶ Mićo Cvijetić njeboh
3. měrca zemrě serbiski basnik, publicist, docent, přełožowar a wudawaćel tež serbskeje literatury dr. Mićo Cvijetić (1946–2023). Jako hóstny lektor na Lipšćanskej uniwersiće (1978 do 1982) zezna so ze Serbami a započa sej serbšćinu přiswojić. Cvijetić přełožowaše a wudawaše serbsku poeziju w Serbiskej a wobdźěli so 2015 na 37. swjedźenju serbskeje poezije. Dohlad do jeho tworjenja skići mjez druhim jeho zběrka »Donjebjesspěće/Himmelfahrt«, kotraž je 2019 w Pop nakładnistwje wušła.
Rozgrono z Margit Alexander, ceptaŕku z dańskeje mjeńšyny w Sydslevig
Margit Alexander wó sebje:Som 52 lět stara a bydlim w Husumje a nawjedujom dańsku źiśownju we Wester Ohrstedt.
Som w dańskej mjeńšynje how w krajnem źělu Sydslevig wótrosła. Mój nan njejo spócetnje źěl dańskeje mjeńšyny był, ale mója maś jo chójźiła teke na dańsku šulu a jo była aktiwna, a tak som pśišła ned do dańskeje źiśownje. Som pózdźej na dańskem gymnaziumje w Flensburgu abituru cyniła a pó tom socialnu pedagogiku w Kolding / Dańskej studěrowała. Wjele młodych luźi z dańskeje mjeńšyny wužywa móžnosć, studij abo wukubłanje w Dańskej zachopiś. Som pótom pó studiumje do Sydslevig slědk šła a som zachopiła, za dańske šulske towaristwo źěłaś.
Cogodla sy se za to pówołanje rozsuźiła? Co śi pśi twójom źěle wósebne wjasele gótujo?Som južo była ako młodostna babysitter za wšykne źiśi we wokolinje, togodla jo było lažko se za pówołanje ako ceptaŕka rozsuźiś a ze źiśimi źěłaś. Mě wósebnje zwjaselijo sobu dožywiś, kak se źiśi wuwijaju a se k wósobinam wótrostu. To mě cyni gjardu a glucnu, gaž mógu k tomu pśinosowaś, až maju dobre dopomnjeśa na swój cas w źiśowni.
Měrćin Wjenk dźěła za Serbski rozhłós a pisa literarne a druhe teksty za dźěći a dorosćenych. Rozmołwa z awtorom, kiž lubuje rěčne wužadanje.
Byšće so prošu čitarjam Rozhlada skrótka předstajił?Sym so 1987 narodźił a w Chrósćicach wotrostł. Po abiturje w lěće 2006 nastupich ciwilnu słužbu w Budyšinje w dźěłarni za zbrašenych čłowjekow na Edisonowej. Po tym dźěch do Halle na studij geologije. Spočatk lěta 2013 sym studij zakónčił a na to dwě lěće w Lipsku dźěłał na zarjedźe za přirodoškit. Spočatk lěta 2015 sym ze swójbu do Drježdźan ćahnył a pola Serbskeho rozhłosa započał.
Po času w Lipsku sće potajkim swój směr skutkowanja změnił?Samo na sebi hižo moje dźěło w Lipsku wjace telko ze studijom činić njeměješe. To bě drje dźěło z přirodu, hłownje pak sym kubłanske zarjadowanja, přednoški a informacije sposrědkował a organizował. We wobswětowym informaciskim centrumje móžeše sej kóždy brošurki a material wotewzać. Dźěše wo lutowanje wody a miliny a wo přirodoškit w měsće.
Měrćin Wjenk a lektor Pětr Thiemann na dźěłarničce w Hornim Hajnku Foto: archiw LNDSmy we wójnje. Chto »grajo« sobu? A chto nic? Co cyniś?
Ja gronim »Ně!«. Cu spomnjeś na jadnu baseń nimskego basnikarja Ferdinanda Freiligratha z lěta 1848. Ow, kak wón pšawje ma!
Ow lubuj, lubuj, tak dłujko ak´ móžoš!
Ow lubuj, lubuj, tak dłujko ak´ coš!
Raz pśiźo cas, raz pśiźo cas –
pśi rowach stojš a jěrosć cujoš.
FERDINAND FREILIGRATH
serbski: INGRID HUSTETOWA
wurězk z basni »O lieb, solang du lieben kannst« ze zběrki »Zwischen den Garben«, 1848
▶ Publikacija Šatavy wušła
Loni wuńdźe w Praskim nakładnistwje Epocha wobšěrna monografija prof. Leoša Šatavy »Etnika bez statu a regionalni jazyky v Evropě« (Etnikumy bjez stata a regionalne rěče w Europje). W publikaciji předstaji so dohromady 56 mjeńšinow a regionalnych skupinow, a to pod kulturnymi, politiskimi a rěčnymi aspektami. Kniha je bohaće ilustrowana a wobsahuje nimo toho wšelake karty. Zajimcy móža sej ju w Budyskej Smolerjec kniharni skazać.
▶ Nimcowa nowa
wjednica ABC
Wót februara jo dr. Emilia-Anna Nimcowa nowa wjednica Źěłanišća za serbske kubłańske wuwijanje Chóśebuz (ABC). Wóna běšo w slědnych lětach ceptaŕka na zakładnych šulach Górneje a Dolneje Łužyce a Dolnoserbskem gymnaziumje a źěła južo pěś lět pla ABC. Doněntejšna wjednica dr. Christiana Piniekowa jo něnto w sabbaticalu a póda se potom na wuměńk.
▶ Premjera ptaškoweje swajźby w Dolnej Łužycy
Lětosny program ptaškoweje swajźby Serbskego ludoweho ansambla, komiska opera Korle Awgusta Kocora a Handrija Zejlerja »Jakub a Kata«, jo měła 12. januara na Komornem jawišću w Chóśebuzu swóju premjeru. Pó dalšnem dolnoserbskem pśedstajenju 13. januara w Hochozy su inscenaciju wót 21. januara w Górnej Łužycy pokazali.
Poetiski titul »Zernička« wuzwolištej sej Serbske ewangelske towarstwo a Serbski wosadny zwjazk za swoju dosć atraktiwnu ediciju z kěrlušemi a modlitwami. Wusměrjena je předewšěm na wosadne dźěło z dźěćinu a młodźinu. 164stronska kniha ma spodobnu pisanu wobalku ze schowanej spiralnej wjazbu a je wot Jutty Mirtschin bohaće ilustrowana. Nimale na kóždej stronje nadeńdźe so nowa krjeslenka z hinašim motiwom, štož stwori za dźěći powabk, so z wobsahom bliže zeznać. Nimo toho su k notam wotpowědne akordy za gitarowy přewod podate. Kóždemu spěwej, hač tradicionalnemu kěrlušej, nowemu duchownemu spěwej, spiritualej, songej, kanonej abo ludowemu spěwej, je korektnje žórło teksta a hłosa podate a pola přełožkow tež originalny titul a mjeno přełožowarki abo přełožowarja. Tutón princip dokładneho ediciskeho postupowanja jewi wšak so hižo we wudaću »Spěwarskich za ewangelskich Serbow«, wušłe w lěće 2010 w Ludowym nakładnistwje Domowina w Budyšinje. Spěwny dźěl »Zernički« wopřija 112 čisłow. Tute su wobsahowje rozrjadowane. Alfabetiski register němskich a dalšich cuzorěčnych spěwnych twórbow wolóža wužiwanje knihi.
Pětk wjacor, dnja 25. nowembra 2022, jo se wótměło w Serbskem muzeju w Chóśebuzu wótwórjenje noweje wósebneje wustajeńce »Zymske wjasela«. Mjaztym až pór metrow dalej, na Starych wikach, mamy južo gódowny mark, na muzejowem dwórje, w małem krejzu, su zajmce pili góruce wino a jědli słodke paprjeńce. Wšykne su teke dostali teksty adwentskich spiwow w dolnoserbskej a nimskej rěcy, kótarež su pótom na dwórje muzeja pód rědnym, wjelikim bomom zgromadnje spiwali. Wótwórjenje jo namakało pla luźi z města a regiona wjeliki wótgłos. Wěcej ako 50 wósobow jo woglědało do wustajeńce prědny wjacor, což jo wjadło k zajmnym zmakanjam a wósobinskim rozgronam w małych kupkach.
Zymski cas jo cas měra a cas swěśenja pśed spótnym casom, z kótarymž se zachopijo pśedwjaselenje na jatšy. Historiski wiźone jo to był cas wót kóńca nowembra až do kóńca februara. Na jadnom boce jo to był cas bźez pólnego źěła, cogoždla pada wjele swěźenjow a zajmnych ludowych nałogow do teje doby. Ale na drugem boce njejo to žeden někak prozny cas. Tradicionelnje su se swajźby w zymje wótměwali, a cesto jo k nim pśišło zarězowanje swinjow. Łatyńske pśisłowo samo groni: December necat suem, což jo pó słowje pśełožone, až se zarězowanje swinjow w decembru wótmějo. Njedejało se teke zabyś, až njejo na pś. pśěza, kótaraž se tejerownosći we wustajeńcy pokazujo, jano towarišnostna zgromadnosć źowćow, ale jo teke domacnosći słužyła a jo była pśigótowanje na pśiduce nalěśe.
W diskusijach wo »rjanej«, »dobrej« abo »přikładnej« serbšćinje wotkazuje so rady na tworjenje Handrija Zejlerja (*1804, †1872). Jeho rěč předstaja so potom jako ideal, na kotrymž měli so při pisanju orientować. Bjezdwěla móhł sej kóždy z nas skibku z tykanca Zejlerjoweje rěče wotkrać. Njeje pak jasne, na čo so zapřijeće »rěč Zejlerja« poćahuje. Prawdźepodobnje pyta so wony ideal w jeho wuměłskich tekstach, wosebje w znatych spěwach a basnjach. Tutón přistup njeje njeproblematiski. Sprěnja njehodźa so kajkosće poetiskich tekstow na druhe žanry kaž na přikład publicistiku přenjesć. Zdruha nasta wulki dźěl Zejlerjowych tekstow hižo w prěnjej połojcy 19. lětstotka, tójšto jeho hrónčkow ma nimale dwěsćě lět na chribjeće. Bjez dźiwa tuž, zo namaka so w jeho twórbach cyły rjad zestarjenych abo mjeztym na kromje rěčneho systema stejacych słowow a formow. Wězo móhli dźensa tu a tam archaizm wožiwić, sej pozabyte zapřijeće zaso do pomjatka zwołać. Jako generelny princip wuwiwanja rěče pak móhło tajke postupowanje do slepeje hasy wjesć. Střeća ma drje kóždy z nas »swojeho Zejlerja« we hłowje, swójski wuběrk spěwow, basnjow a snano fabulow. Wona wosobinska zestajenka je wobwliwowana wot žórłow, přez kotrež smy je direktnje abo posrědnje zeznali: Zwjetša jedna so wo spěwniki abo wučbnicy. Kaž je Franc Šěn w mejskim čisle lońšeho Rozhlada na přikładźe serbskeje hymny pokazał, pak su so w tajkich publikacijach wozjewjene teksty zdźěla na wjacorych runinach, zdźěla we wjacorych etapach a ze wšelakimi intencijemi wot wudawaćelow změnili. Kajku rěč je Zejler porno tomu w swojej rěčnicy Kurzgefaßte Grammatik der Sorben-Wendiſchen Sprache nach dem Budiſſiner Dialekte (Budiſſin 1830, dale KG) wopisał a kodifikował, drje nimo něšto mało rěčespytnikow lědma štó woprawdźe wě. Tež wo jeho publicistiskej rěči – Zejler bě wot 1842 do 1848 zamołwity redaktor Tydżeńskeje Nowiny a wot 1844 do 1849 Misionskich Powěsćow – je pobrachowacych slědźenjow dla mało znate.
