Karl Vouk Foto: Maćij Bulank»Wuměłstwo je rjane, čini pak wjele dźěła.« (Karl Valentin). Rěka pak tež, zo je wuměłstwo najlóši a najrjeńši puć ludy mjez sobu zwjazować. Słowjenski moler Klavdij Tutta, tehdy předsyda Zwjazka słowjenskich wuměłskich towarstwow, organizowaše wot 1993 dwaceći lět dołho sympozij Slovenija odprta za umetnost / Slovenia open to art (Słowjenska wotewrjena za wuměłstwo) při horje Sinji vrh nad městačkom Ajdovščina, zwotkelž widźiš na jasnych dnjach Triestki zaliw. Wjace hač 300 wuměłčow a wuměłcow z cyłeje Europy bu přeprošene. Nastate twórby so kóžde lěto jako pućowaca wustajeńca w Słowjenskej pokazowachu a so w katalogach dokumentowachu. Z nawjazanych kontaktow nastachu w běhu lět kooperacije a přećelstwa daloko za statne mjezy.

Benedikt Dyrlich organizowaše wot 1979 do 2019 Swjedźeń serbskeje poezije. Daloko nad 500 literatkow a literatow z Awstriskeje, Čěskeje, Francoskeje, Kazachstana, Němskeje, Pólskeje, Rumunskeje, Ruskeje, ze Serbiskeje, Słowakskeje, Słowjenskeje, Syriskeje, z Tuneziskeje a Ukrainy so na nim wobdźělachu. Bohužel so swjedźeń hižo njewotměwa.

 

W sćěhowacym přinošku chcu rozłožić, što je mje pohnuło 2011 prěni raz do Łužicy přijěć. Jako sćěh nastachu 2014, 2015 a 2019/2021 tři mjezynarodne wuměłske projekty, při kotrychž 49 načasnych wuměłčow a wuměłcow z wobłukow tworjaceho wuměłstwa, literatury a hudźby sobu skutkowaše resp. 15 awtorkow a awtorow z třoch krajow (Awstriska, Němska, Słowjenska) komentary za projektowe katalogi přinošowaše.1 Za poradźene přewjedźenje we wšěch lětach bě z wulkeho dźěla Załožba za serbski lud zamołwita: W zmysle basnje Bertolta Brechta »Fragen eines lesenden Arbeiters« słuša mój wutrobny dźak tamnišej zamołwitej Ance Němcec. Jako iniciator projekta chcu so tež wšěm wobdźělenym zjawnym a priwatnym institucijam2 kaž tež nadrjadowanym zastupnikam krajow a zwjazkow w Němskej, Słowjenskej a Awstriskej za přewostajenje rumnosćow a financne srědki dźakować, bjez kotrychž njeby realizowanje krajow přesahowaceje kulturneje wuměny móžne było.

 

Wernisaža projekta «Wobrazy krajiny» 22. januara 2020. Wobdźělnicy su (wotlěwa) Igor Pucker (nawoda kulturneho wotrjada Korutanskeje), Edith Bernhofer (Robert Musilowy institut, Nora Leitgeb (MMKK), Heimo Strempfl (nawoda Musiloweho muzeja), Frauke Rahr, Mirjam Schmidt (MMKK), Anka Niemcec (projektna sobudźěłaćerka, Załožba za serbski lud), Iris Brankačkowa, Christina Boguszowa (nawodnica Budyskeho Serbskeho muzeja), Andreja Hribernik (direktorka KGLU Slovenj Gradec), Jan Budar (direktor Załožby za serbski lud), Marko Lipuš, Roman Uranjek (Irwin), Melitta Moschik, Karl Vouk, Peter Kaiser (krajny stotnik Korutanskeje), Andrej Savski (Irwin), Miran Mohar (Irwin), Hella Stoletzky, Nika Autor, Christina Kliemowa (kuratorka Choćebuskeho Serbskeho muzeja), Michael Kruscha, Christine Wetzlinger-Grundnig (direktorka MMKK), Borut Vogelnik (Irwin), Marko Peljhan, Jošt Franko, Zorka L-Weiss. (Z kolektiwa Irwina faluje Dušan Mandič). Foto: Ferdinand Neumüller

Jednanje čłowjekow je wot dopomnjenkow wobwliwowane. Slědujemy přikładam, žedźimy so za złotym časom prjedawšich (dźěćacych) rajow abo za zańdźenymi, jako ideal předstajenymi politiskimi systemami, kotrež so we wšědnym dnju jako njekmane wopokazachu. Peter Handke na př. zasadźowaše so ze swojeje w Francoskej woleneje domizny w knize »Abschied des Träumers vom neunten Land« (1991) za wobstaće Juhosłowjanskeje3 a dósta wot Draga Jančarja, spisowaćel kaž wón a byrgar woneho »wusonjeneho kraja«, hnydom wotmołwu w »Poročilo iz devete dežele – Privid in resničnost« (1991) (Rozprawa z dźewjateho kraja – mylenje a woprawdźitosć). Jako zachadźachu 1996 we »wusonjenym kraju« wot Južnych Serbow naškarane bratrowske wójny, pisaše Handke swoju pućowansku rozprawu »Eine winterliche Reise zu den Flüssen Donau, Save, Morawa und Drina oder Gerechtigkeit für Serbien«. Jančar wotmołwi jemu z »Misijonar in njegova pravičnost« (1996; Misionar a jeho sprawnosć), samo z dźensnišeje časoweje distancy čitanja hódna korektura idealneho wobraza.4

Tonija Bruka zeznach dnja 12. julija 2011 na swojej prěnjej jězbje do Łužicy, jako sej wón cyły dźeń chwile wza, zo by mi kulturu Łužiskich Serbow zbližił. Jědźeše ze mnu a z mojej swójbu po Budyskej wokolinje, pokaza nam chěžu Jurja Brězana a Ralbičanski kěrchow, serbske tykowane domy a hrodźišća, přeprosy nas do hosćenca ze serbskimi specialitami a Kra­batowym piwom, powědajo wo swojich filmach wo mjeńšinach cyłeje Europy: wo Kašubach w Pólskej, Danach w Němskej, Bretonach w Francoskej, Molisanskich Słowjenjach w Italskej, Chorwatach w Gradźišćanskej a Słowjencach w Korutanskej, Madźarach w Słowakskej a Słowakach w Madźarskej, Polakach w Čěskej, Saterfrizach a Frizach w Friziskej, Łemkach w Pólskej a Serbach po wšěm swěće. Předewšěm pak powědaše wo serb­skim wuměłstwje a kulturje na wašnje, kotrež zahorješe. Jeho powědanja běchu wuchadźišćo projekta »Přechod. Übergang. Prehod – Serbska kultura/Sorbische Kultur/Lužiškosrbska kultura«, kotryž so 2014 w Korutanskej wotmě. W ramiku projekta měješe Tonija Brukowy »Rekwiem za Mata Starika« w Měšćanskej cyrkwi w Pliberku jako sceniske čitanje swoju prapremjeru.