Loni smy w rěčespytnym wotdźělu Serbskeho instituta z nowym wědomostnym projektom »Genderlinguistika serbskeju rěčow« započeli. Njebudźemy za genderowanje w serbšćinje wabić, ale so rozšěrjace rěčne preferency wopisać a wuhódnoćić. Genderlinguistika wobsteji hižo znajmjeńša 50 lět. W běhu lětdźesatkow je so zaběrała z wšelakimi, zdźěla přećiwnymi strategijemi zwuraznjenja genderowych konceptow. Hdyž je ćežišćo prjedy na »widźomnosći žonow w rěči« ležało, dominuje nětko hesło »diwersita« abo zašlewjerjenje splahowych rozdźělow přez genderneutralne zwuraznjenja. Z němčiny je to wšitko derje znate. Serbšćina a němčina wšak rozeznawatej so strukturelnje. Prócowanje wo rěčnu widźomnosć žonow wjedźe w serbšćinje k hišće wjetšej redundancy hač w němčinje. Hdyž chcemy gramatisce korektnje rěčeć, dyrbimy na přikład w pluralu muskowosobowe a njemuskowosobowe formy adjektiwow wospjetować, kaž sym to w titulu teksta pokazał. Samo w rědkich padach, hdyž so muske a žónske formy substantiwow njerozeznawaja, dyrbimy splahowe rozdźěle na adjektiwach pokazać (zdźěłani a zdźěłane zastupnicy genderlinguistiki to derje znaja). Móžnosć zaměnjenja tajkich redundantnych konstrukcijow přez abstraktne genderneutralne formy, na přikład přez participy, je w serbšćinje jara wobmjezowana. Nadhódnota w formje skrótšeneho zwuraznjenja, kotraž přinjese narunanje »Studenten und Studentinnen« přez »Studierende« w němčinje, za »studowacych a studowace« přirunujo ze »studentami a studentkami« w hornjoserbšćinje prosće njewobsteji. Hdyž gramatiski system hornjoserbšćiny poprawne genderowanje njedowoli, čehodla njezměnimy gramatiku? Dyrbja so woprawdźe w kóždym padźe wšitke prawidła rodoweje kongruency wobkedźbować? Móžu sej pokiw dowolić na (kaž přiznawam, skerje njemudru) ortografisku reformu w němčinje 1990ych lět, kotraž zmóžnjuje rěčnu wariaciju a najebać to njeje sypnjenje němskeje towaršnosće wuskutkowała. W padźe serbšćiny wšak dyrbi so před zmjechčenjom rěčnych prawidłow warnować. Za wjele Serbow je eksistenca a fungowanje spisowneje rěče tola přiznamjo kulturneho sebjezrozumjenja. Hdyž so ze swojej rěču identifikować njemóžeš, spěšnišo swoju etnisku identitu zhubjuješ. Genderowe diskusije wjedu so tež w druhich słowjanskich ludach. Na přikład ma pólšćina identiski inwentar rodowych kategorijow kaž hornjoserbšćina. Powšitkownje so akceptuje, zo rozeznawaja so zasady za genderowanje w pólšćinje wot zapadnych rěčow. To móže tež za serbšćinu płaćiwe być. Z němčiny přewzate rozrisanja za genderowanje najlěpše njejsu. Wažne je, zo by serbšćina swoje wosebite a originalne rěčne struktury zachowała.

THOMAS MENZEL