Samsne mjeno městnosće, w dźensa trochu hinašej podobje, namakamy w Delnjej Łužicy: Wótšowaš (del­njoserbsce)/němsce Atterwasch (pola Gubin­a/Guben):

– Delnjoserbske dokłady: 1843 WWyrtšowaš = Watšowaš45; 1880 Wótřowskeje wosady Muka ČMS 1884, str. 149; 1928 Wótšowaš.

– Němske: (1294) [drje 16. lětstotk] Hogerus de Atterbasch46; 1318 Oterwatsch; 1370 Oterwasch; 1405 Atterwaß­; 15. Jh. Atirwasch; 1416/26 Atirwasch; 1495 Atterwasch; 1517 Atterwasch; 1517 Alterwasch; 1527 AAtterwasch; 1547 Atterbasch; 1550 Aderwasch; 1562 Atterbasch; 1612 Aterbasch, Aterwasch; 1667 Otterwasch.

Čitar njebudźe překwapjeny, hdyž zhoni, zo »za tole mjeno dotal spokojace wuswětlenje njeeksistuje«47. Tukaše so, zo hodźi so mjeno z pomocu němčiny (Otter ›wudra‹ a wasch- ›myć‹) rozłožować. Naposledk samo H. Schuster-Šewc zajimawe a wažne přemyslenja wo delnjoserbskej stronje mjena přinošuje a na móžnosć spomina, zo by móhł prěni čłon *Otrě- [!]48 być.

Wažny je Šewcowy pokiw hladajo na to, zo so po wšěm zdaću (po Mukowym wobswědčenju) srjedź 19. lětstotka na městnje zdźěla hišće serbowaše. A to tohodla, dokelž Smolerjowy dokład formy mjena (w lěće 1843) z Wyrtšowaš zawěsće z erta wobydlerstwa městnosće pochadźa. W tym zmysle ma so jeho dokład (z lěta 1843)49 chutnje brać. W ludowej formje spóznaješ derje kontinuantu dźensa płaćaceje mjenoweje formy Wótšowaš. Wurjekowanje skepsanki Wyrtšowaš bě tomu zawěsće blisko50 a njeje jenož kumštny wutwor Arnošta Muki. Smoler njeje po zdaću rozumnu serbsku etymologiju spóznał, ale jenož mjeno korigował, kotrež běše po jeho zdaću na kóždy pad njeprawe resp. njespisowne. Watšowaš drje běše woprawdźe jeho kumštny wutwor, jedna so tu wo rekonstrukciju wučenca po němskim Atterwasch. Muka pak je formu *Wótšowaš prawje zrekonstruował a kanonizował. Ta drje je zawěsće prawidłownje nastała z *Wótrowaš. Storčimy na dalši zajimawy fakt, zo dźeržeše so w městnej narěči rjad fonemow -/str/- dlěje hač druhdźe (kaž wěmy to wot Šewca z »Wótšowašskeho rukopisa« Arnošta­ Muki z lěta 1915). *Wótrowaš nima prosće ničo zhromadneho z *wótšow ← *wóstrow, kaž je to Muka měnił.

Něchtóžkuli sej nětko snano mysli, zo tute prašenje k přinoškej wo nětčišich diskusijach za wjelki abo přećiwo nim wjedźe, hdyž tele zwěrjata, kaž hižo před tysac lětami, znowa po lěsach a holach Łužicy ćahaja a so z jara rozdźělnymi měnjenjemi a začućemi ludźi zetkawaja. Nochcu pak so z historiskim přirunowanjom do tuteje tematiki zanurić. Pytam wotmołwu na swoje prašenje.

Dać pak móža ju jenož městnostne mjena we Łužicy. Sprawnje při­znawam, zo sym njedawno hakle spó­znał, zo woznam wěstych městnostnych mjenow z wjelkami zwisuje. To je wězo typiski přikład za to, zo tež w onomastice (wědomosći wo woznamje mjenow) łaćonska mudrosć errare humanum est –mylić so je čłowjeske – płaći. Je tomu hakle wosom lět, zo sym nowe, hłubše wuswětlenje rjaneho, ale trochu hódančkojteho mjena městnosće Publik/Publick1 namakał. Je to pomjenowanje bywšeje wsy južnje Běłeje Wody.

Tu su dokłady:

hornjoserbsce: 1835 Publik; 1843 Publik; 1886 Publik. – w narěči [publik].

němsce: [wok. 1400] de Publicksdorff; 1505 Puplick; 1572 Pupplingk; 1581 Puplick; 1603 Pupligk, Publigk; 1625 Bublick; 1704 Puplick; 1791 Publick; 1936-1947 Wildfelde2. – dialektalnje [puplik].3

Tole prašenje móže čłowjekej do hłowy přińć, hdyž dopomina so, zo woswjeći so w tutym lěće 650. jubilej prěnjeho naspomnjenja mjena gmejny – kotrejež mjeno znajmjeńša w Hornjej Łužicy chětro znate je – w jednym dychu z klinčacym, tróšku zwjeselacym rymom.

Wotmołwa zda so być jednora: Rymowaše so runje tak.

Znajmjeńša čitamy pola zasłužbnych starych mištrow mjenowědy1, zo woni Zemicy wot wosoboweho mjena *Zemja wotwodźuja a Tumicy wot wosoboweho mjena *Tumo/*Tuma, Thum, potajkim předpokładujo prěnjotne (wuchadne) starohornjoserbske formy *Zemici ›potomcy Zemini‹ respektiwnje *Tumici ›potomcy Tumini abo Tumowi‹ – tuž: *-mici || *-mici. Dwójne mjeno gmejny Zemicy-Tumicy ma swój němski wotpowědnik w tohorunja rymowacej dwójce Demitz-Thumitz. W padźe Demitz stejachu starši a tež nowši mištrojo před problemom, zo so Dem- derje k Zem- serbskeje mjenoweje formy njehodźi. Na rozdźěl wot pora Zemicy/Demitz pola Tumicy/Thumitz tajki dodatny problem njewustupuje.

Tu stej dokładaj mjenow:2

Zemicy/Demitz, wjes wuchodnje wot Biskopic:

Němsce: 1374/82 Sdemicz, Semicz; 1413 Demitcz; 1486 a 15. lětst. Dhemicz, Demicz; 1580 Sdemnitz; wok. 1600 Demitz; 1721 Themitz; 1746 Dämitz3; 1791 Demitz … . – Narěčnje [te:mts], [tæ:mts], [tæ:mts]4.

Njewěm, hač běchu blisko delanskeje wsy Sernjany něhdy wosebje wjele sornow (sernow). Ale nětko wěm, zo znajmjeńša jedyn Sernjančan wěri, zo mjeno wsy ze słowom sorna ničo zhromadneho nima.1 Pawoł Rota kritizuje znateho ludowědnika a rěčespytnika Arnošta Muku, zo njepytaše w Pfulowym słowniku dale, jako je słowo serna našoł. Jemu a tež »mjenowědnikam« wumjetuje, zo pječa njepřirunowachu dosć z mjenami druhich rěčow a zo tohodla njejsu na to přišli, zo je mjeno Sernjany, z historiskimi dokładami Czscherna a Zerna wotwodźene wot ćerń. Awtor tuž derje wě, kak wažne je přirunowanje za mjenowědnikow.

Přirunować je trjeba prěki a podłu!

Haj, jelizo dźe w mjenowědźe wo rěčespytne hladanišćo, je to předewšěm wěc t. mj. historisce přirunowaceho rěčespyta. Ale – přirunować je móhłrjec trjeba prěki a podłu! Čehodla na př. wobkedźbować z móžnych čěskich přirunowanskich městnostnych mjenow jenož Trní, wotwodźene wot trn = ćerń, a nic tež Srní, wot srna = sorna (serna)? Runje tole činja »mjenowědnicy« w našim padźe.2

Njedopokazuja pak jasnje dokłady 1419 Czscherna a 1551 Zerna, zo so wo korjeń ćerń jedna? Tu je móžno předewšěm poručeć přirunowanje z mjenom hornjołužiskeje wsy Sobołsk (němsce Zoblitz), Zebulusk, 1533 Zoboleß, štož bjezdwěla wujasnjujemy prawje kaž staroserbske *Seběłusky/*Soběłusky. Derje znate je, zo njeměješe němska rěč něhdy zwuk [s], kajkiž tči na př. w nazwuku mjenow *Soběłusky a Sernjany, a staješe w mjenach město słowjanskeho [s] prawidłownje [ts].3 Pisarjo pisachu z abo zc abo druhdy hišće hinak. Zerna hodźi so potajkim nastupajo nazwuka jara derje k serna.

... »lipojty« njeje – je »libojty«1

Před štyrjomi lětami zetkach w Budyšinje připadnje profesora Hinca Šewca, wuznamneho serbskeho sorabistiskeho rěčespytnika, kotrehož znajach derje z časa při Lipšćanskej uniwersiće. W krótkej rozmołwje dótknychmoj so nowšich publikacijow wo mjenowědźe. Tehdy bu znate, mjez druhim z interviewa z onomastikarjom a historikarjom Hansom Waltherom w najwjetšim Lipšćanskim dźeniku Leipziger Volkszeitung, zo pječa hižo njepłaći wujasnjenje mjena Leipzig ze słowjanskeho słowa lipa. Jako prěnjej zastupowaštaj profesor onomastiki Karlheinz Hengst a po nim Hans Walther měnjenje, zo wotwodźuje so mjeno wot předsłowjanskeho rekonstruowaneho germanskeho słowa *libja, z woznamom ›krajina bohata na rěčnu wodu‹. Čehodla? Bě so pokazało něšto, štož mjenowědnicy dołhi čas njeběchu wobkedźbowali abo prawje posudźowali, mjenujcy wobstejnosć, zo so najstarše dokłady mjena z b- pisachu, nic z -p-, a zo so tole -b- na žadyn pad njehodźi wujasnić jako wotpowědnik staroserbskeho -p-. Partneraj naspomnjeneho zetkanja wšak běštaj sej přezjednaj w dwělach na prawosći noweho pospyta wujasnjenja. Wěrještaj do słowjanskeho pochada, za swoju wosobu dyrbju rjec: skerje intuitiwnje.