Njedawno sym přećahnył. Nowe město, nowe bydlenje, nowi ludźo. Napadnyło mi je, zo smy poprawom w kistach a kartonach žiwi. Smjeć so přez tute wobkedźbowanje njemóžu.

Wěrne wone je.

Pominajće so, kak je waše žiwjenje spočinało: W kolebce. To wšak je tež w najdalšim zmysle kista. Potom dale: Změnimy-li bydlenje spakujemy naše zmachi do... kartonow. Při tym dyrbimy stajnje wotwažować, što sebi do noweho dyrdomdeja sobu wozmjemy. Čapor wjacorych lět abo samo lětdźesatkow mamy tak kompensować, zo hodźi so do wonych papjercowych kašćow. Ruma za dopomnjenki w nich njeje. Te dyrbimy druhdźe składować – w našim pomjatku.

Ale tež tam, to napadnje mi po cyłymaj dwěmaj lětdźesatkomaj na tutej zemi, dyrbimy hdys a hdys raz porjadk dźěłać. Wšojedne hač dopomnjenki na podawki, dyrdomdeje, zrudne chwile abo čłowjekow – wšo so raz pozhubi. Nó haj, snano nic na kóždy pad, ale tola, zabyće je normalny wobstatk našeho žiworjenja. Druhdy je to lěk, druhdy jěd. To wotwisuje cyle wot našeho nastajenja na minjenje časa.

Někotryžkuli paruje zašłe časy, dobre časy, kajkež je stajnje zaso w powědkach wowki, ćety, wuja abo nana nadeńdu. Čehodla wisaja woni tak na zašłym? Je nostalgija jenički puć žiwjenje w turbulentnych časach přetrać?

»Weil es um Sachsen geht«, steji na wólbnym plakaće. Elaine Jentsch, ach ně wodajće – Jenčec – je tež namolowana. Tróšku dlěje na zeleno-běłe wono hladam a woprawdźe, tam steji tež čwak serbskeho teksta: »A wo dwurěčnosć«. Wězo, wo čo by hewak šło ... Hdyž tutón tekst wuńdźe, potom su wólbne wuslědki w Sakskej runje dźeń stare. Tekst pisajo su wone hišće hudźba z poměrnje zdaleneho přichoda. Fakty hišće narodźene njejsu, ale tam je strach, kotryž zdawa so mać wšěch rozmołwow w tutym kraju do wólbow być, kotrež móhli rozsudne za naš přichod być. Chcyjo nochcyjo je wólbny wuslědk dar abo brěmjo do přichoda. Nó haj, skerje jenož brěmjo, wšako njejsu wuhlady za nas Serbow tak abo znak pře dobre. Zo běše a je CDU jenož wjelk we wowčim kožuchu, to je so mi nanajpozdźišo wuwědomiło, jako nazhonich njeznatu ignorancu serbskich CDU-politikarjow hladajo na Radworsku šulu. Hdźe da woni wšitcy běchu, kiž so hewak w medijach tak rjenje za serbske zajimy zasadźuja? Njehodźi so fatalna realita do rjaneho wobraza stajnje spokojnych Serbow? Tak so mi zda. A aroganca swědči tež wo samozrozumliwosći serbskeje podpěry za wonu stronu, kotraž je, móhłrjec, ludowa strona Serbow. W přirunanju z druhimi stronami wšak je wona – pozdatnje křesćanska strona – tež mjenje zła, tola prašenje za alternatiwu wostanje. Jednu tajku hižo mamy. Wo tej tu pisać nochcu, abo, snano, tola. Dyrbju wo njej pisać­: Wóndano mějachmy w redakciji zajimawu diskusiju

W poslednich tydźenjach mějach móžnosć, so jara intensiwnje ze swojej identitu zaběrać. Při tym mi napadny, zo to ženje hišće tak prawje činił njejsym.

Zo sym Serb, to bě za mnje samozrozumliwe. Dwaceći lět dołho běch w pucherju rjaneho serbskeho swěta žiwy. Rěčnych rumow mějach stajnje dosć a tež strach, jako běch w zjawnosći serbował, ženje njezačuwach.

Tola časy su so změnili – za mnje znajmjeńša. Wjesołu naiwitu sym wotpołožił. Ma to dwě přičinje:

Prěnju stworichu čorne kapy a plěchi w jich wustupowanju, kotrež je nam Serbam napřećo stajnje a hórše. Druha leži w dźiwadłowym kruchu »Klub potajnych Serbow«.

Tuta je za mnje wažniša. Režiserej krucha Georgej Genouxej je so poradźiło, mje ze swojej kompletnej njewědu wo Serbach wo tym přeswědčić, zo měł so snano tola raz kritisce ze swojim pochadom rozestajeć. W dołhich rozmołwach smój, zhromadnje z druhimi akterami, kruch wuwiwałoj. Při tym běše wón mi přeco zaso prašenja stajił, kotrež sej sam do toho ženje tak stajił njejsym:

Što su moje strachi?

Čehodla sym Serb?

Što naš narod wučini?

Nastorki to do přemyslowanja. Nastorki do rozestajenja. Na prašenje, čehodla sym Serb, njewědźach spontanje žanu wotmołwu. Nětko to wěm: Sym Serb, dokelž sym hordy na to, być něšto wosebiteho, něšto jónkrótneho. Rjanu sadu sym w kruchu Genouxa namakał: »Smy kaž małe klanki we wulkej hrě wulkich mocow.«

Njeje tomu hišće dołho, zo rozmołwjach so z mužom swojeje staroby wo tym, čehodla so hižo do Łužicy nawróćić nochce. ››Wšo pře zastarske‹‹, běše jeho wotmołwa. Zwjeršnje na naš ludźik pohladane, móhło to přitrjechić. Sym pak so dlěje z prašenjom rozestajił. Je pola nas woprawdźe wšo tak zastarske? Zo móhli na tute prašenje wotmołwić, dyrbjeli rozumić, što zastarske je.

Su to tradicionalne křesćanske a wosebje katolske hódnoty? Tradicionelna swójba? Domowina? Serbske institucije na sebi? Jeli wozmjemy tute aspekty jako indic zastarskosće, pawšalizujemy zaso raz cyłe Serbstwo. Je tež druhich Serbowkow a Serbow, tajkich, kiž so do tutoho naspomnjeneho mustra docyła njehodźa. Ale snano njehodźi so tute ››zastarske‹‹ ani prawje měrić, snano je to skerje wone začuće, hdyž so do serbskeje Łužicy nawróćiš: Wšo je někak mjeńše, intimniše, znate.

»Čej da sy?« Jako Serbowka abo Serb hustohdy našu anonymitu wotedamy. We wokomiku, hdyž móžemy prašenje za pochadom na našu swójbu abo na wjesku, z kotrejž pochadźamy redukować, je wša anonymita zhubjena. Njewěm, hač Němcej što pomha, hdyž powědam, zo běše naša prawowka Póst-Cyžec z Njebjelčic. Zawěsće nic. Za katolskich Serbow pak tči wosebje w tutym wuprajenju hłuboki informaciski, ale tež wobkrućacy wokomik: To je jedyn z nas, toho móžemy akceptować.

Słónčne pruhi, kaž zhladnjenja wjesołosće do šěreho dnja.

Přez wokna, kotrež je dešćik zamazał, so do dušow čłowjekow předrěwaja, kotrež so za nimi žadosćeja. Šěre dny zdadźa so kaž hrozny són, ručež je stwička z ćopło-žołtymi posměwkami uniwersuma napjelnjena. Naraz je wšo lóšo, naraz je žiwjenje rjane.

Energija słónca zdawa so kaž ćěriwo za pomału zahłódnjowacu dušu. Njewěm, kak so Wam wjedźe, ale mi su tute wokomiki wjesela wosrjedź šěrych a jěrych dnjow z najrjeńšim zymskim darom. Ze słóncom přichadźa nadźija na to nowe do našeho žiwjenja. Jako smy so w oktobru ze słóncom rozžohnowali, wědźachmy, zo budźe wone jenož hišće hdys a hdys hósć našich dnjow. Ćežke tute rozžohnowanje nazymu stajnje zaso je, wšako je poslednje božemje wjeselu w starym lěće.

Seasonal depression potom naraz zaso knježi. Krótke wokomiki hodowneho a nowolětneho wjesela su kaž kupički wosrjedź zymneho morja šěrych dnjow.

Njewěm sčasami docyła wjace, kotry je dźeń, kajki je měsac a hdy so moje žiwjenje započina. Nětko w nowym lěće, kotrež njech nam z nadźiju swěći. Druhdy chcył so schować, so zhubić a hakle zaso ze swojeho schowa přińć, hdyž ptački fifola, słónčko swěći a trawa so zeleni. Njejsym snano hižo čłowjek, ale skerje kwětka, kotraž so za wutkom žedźi, kotryž ćopłota přinjese.

Što smy? Wotmołwa je cyle lochka: SMY WŠITCY TWAROŽK! Zadźiwa to? Snano na prěni pohlad, na druhi je mysl na eksistencu jako mikroorganizm we wěčnej žołći a wěčnym smjerdźe twarožka chětro změrowaca. Hišće jedne prašenje mam: Wot hdy je blido blido? A dale: Štó je naju poprawom jako agentow přistajił? Abo: Trjebaće te cholowy hišće?

Wšitko to prašenja, kotrež je sej pjeć młodostnych we wobłuku inscenacije »ChOROWNjA« stajiło. Błudnica je jewišćo. Mr. Pilk je wobłudnjenym młodostnym na jewišću słowa do mozow sadźił. A štož Pilk njezdokonja, to dočini jich wumyslenosć. Wšako su woni wšitcy »Chori z wumyslenja«, kaž Molière jim to kazał. Na jewišću stawa so potajkim runje to, štož sebi nichtó myslił njeby. Absurdne wotběhi a sceny, kotrež pozdatnje ničo ze sobu činić nimaja, wotměnjeja so w njestrowej, błudnej choreografiji połnych mozow.

Dźiwadźelnicy na jewišću maturowachu wšitcy lětsa na Serbskim gymnaziju w Budyšinje. Zajimawe bě, zo je jenička z nich maćernorěčna. Z tohole fakta wurosće samozrozumliwa, organiska dwurěčnosć w scenach. Žiwa wotměna rěčow na jewišću wo tym swědči, zo je młodźinske dźiwadło kmane, so wšelakorym wobstejnosćam so přiměrić. To bě (wone) wšako (tež) hižo z přechadźowacej produkciju »Prěki – durich – loborka« dopokazało, jako so tohorunja (hižo) serbšćina a němčina na jewišću zetkaštej. Lózy so nětko wězo prašeć: Čehodla serbske młodźinske dźiwadło, hdyž so serbska młodźina po wšěm zdaću lědma za nje zajimuje.