Zrudna powěsć je do Serbow dóšła, zo je historikarka prof. dr. Libuše Hrabová, kotraž je swoje dźěło srjedźowěkowskim stawiznam a wosebje Połobskim Słowjanam wěnowała, zemrěła.
Hižo jako šulerka zajimowaše so za słowjanske stawizny, znajo ideje a pisma Jana Kollára, čitajo literaturu, kaž epos Svatopluka Čecha »Dagmar« (čěsku rodźenu Marketu Přemyslovnu) a historiski roman »Gero« Aloisa Jiráseka, zeznajo so ze stawiznami domizny.
Swój powołanski puć zahaji Libuše Hrabová, 2. oktobra 1928 w Ostravě rodźena, na uniwersiće Palackeho w Olomoucu a nastupi tam swoju akademisku karjeru. Hižo z młodych lět wobdźěli so na wuspěšnym natwarje a rozwiću fakulty.
Kónc 60tych lět prócowaše so wo socialne reformy na wukubłanišću, wuslědk pak běše, zo so z politiskej změnu po 1968 ze zastojnstwa pušći. Dokelž běše jej dalše pedagogiske wuwučowanje zakazane, da so jako bibliotekarka we Wědomostnej bibliotece w Olomoucu přistajić, doniž so we 80tych lětach do renty njepoda.
Bórze po padźe komunizma pak nawróći so L. Hrabová na katedru z profesuru a so dalše dwě dekadźe wuspěšnje swojemu wukubłanskemu a slědźerskemu dźěłu wěnowaše.
Srěbaj do so prěnje pruhi,
prěnje pruhi nalěća!
Ćopło słónco tebi swěći
smějka so do wobliča.
Hlej, kak jasne naraz njebjo
leži módre nad zemju,
pod nim stawa po-zywajo
trawa něžna na polu.
Wóń wo zymnoće a sněhu
dawno wottawa je wša.
Nětko nós ma wónjow reju,
prudźi z kóždoh´ kućika.
Byrnjež lipa hišće naha
pódla tebje zrudna steji,
bórze pak so pyši rjana
z krónu krasnej w meji,
ze zelenymi łopjenami,
ze złoćanymi keluškami.
Potom šumi z hałuzami
nad našimi hłowami.
Rozhladuj so mikotace
woko, hladaj do kraja!
Dźiwaj so tej Božej stwórbje,
wokoš wšitke stworjenja!
Přetož stanyło tu nowe
ze spara je žiwjenjo,
štož bě mortwe, je nětk čiłe,
zdrasći sebi nalěćo.
Ničo nětko na tej zemi
njebjerje mi wokomik,
čas je sprostnył, časnik steji,
njeskazy mój zboža křik.
ANNAMARIA ZAHONOWA
W nowym zawodźe dźěłachu Serbja a wostachu Serbja
na swojich zahonach, w swojich wsach, tam rěčachu serb-
sce. Čitamy z wotmołwy na naprašowanje kolegi z rady
wokrjesa Kamjenca, čehodla njemóhli znajmjeńša w jeho
přitomnosći němsce rěčeć: »Unsere Arbeitssprache ist sor-
bisch. Wir sehen keine Veranlassung, eine andere Sprache
künstlich einzusetzen.« Čujachu so ze swojim zwjazani –
ze swojej ležownosću, wokolinu. Něšto nadźěłać – za koho
a čemu na wužitk, to njebě ćežko zrozumić.
To je wurězk z knihi Křesćana Krawca z lěta 1979
»W delanach na Katyrnu: ze žiwjenja w ratarskej kooperaciji
Sorabija nazymu 1973«.
Kein Überleben ohne ein Weltethos!
Hans Küng 1990
Das Firmament ausgehöhlt
Das Himmelreich unbewohnt
Im Dunstschleier hängen
Reste des Vertrauens
Über dem vergangenen Kornfeld
Foppen Eichelhäher
Hinter dem vierten Pferd verteufelt
Die frohe Botschaft
An Gräbern vorbei hinkt
Der überwältigte Krieger
Kaugummi zwischen den Zähnen
Verstummt der Friedensengel
BENEDIKT DYRLICH
Ostern 2023
Benedikt Dyrlich wšitke basnje noweje zběrki dwurěčnje twari a twori, štož je napinacy akt hrjebanja w bjezdnach rěčow, myslenja, pisanja a zwukowanja. Hans Küng bě a je jemu sobu najwažniši a wužadacy teologa a myslićel, hižo z młodych lět.
Interview z Grit Lemke wo prěnim originalnje serbskim kinowym filmje
Wosebity podawk wočakuje přećelow kina: Wot apryla poběži we wuzwolenych kinach serbski hrajny film! Štó smy? Pochad, maćeršćina, narodnosć? Što je, hdyž so serbskosć zhubi?
Pytajo za swojimi korjenjemi přewodźa režiserka Grit Lemke indigeny lud w Němskej: Serbow, najmjeńši słowjanski lud. Naša rěč a kultura stej so lětstotki dołho potłóčowałoj a ćišć asimilacije naš lud do dźensnišeho wohroža. Kak Serbja sami serbskosć definuja?
Zetkach so z Grit Lemke, zo bych so z njej wo tym, wo jeje žiwjenju, nahladach a wo zajimawostkach nastaća jeje prěnjeho wulkeho serbskeho filma rozmołwjała.
W filmje předstaješ serbskosć ze wšelakich perspektiwow. Kotru »rólu« hraješ ty w nima sama – twoje wosobinske nahlady, dožiwjenja a začuća w zwisku ze serbskosću?Sym poprawom powědarka filma. Powědam stawiznu swojeje prawowki a z tym předewšěm stawiznu zatajeneje identity.
Nawopačny pol k tomu su w filmje ludźo, kaž Ignac a jeho swójba, kotřiž wědźa, štó su, kiž pěstuja swoje korjenje cyle přirodnje w tym, zo swoju rěč haja a kiž su z tym pokojnje žiwi.
Starodawne tradicije hajić je tež w Serbach z wašnjom. A to je tež derje tak, wšako zwjazuja ludźi z domiznu a Serbow do zhromadnosće. Zdobom su wažne za identifikaciju. Při někotrych tradicijach pak so prašeš, hač su woprawdźe za wšěch abo jenož za priwilegowanu skupinu.
Křižerstwo na přikład. Lětstotki stara tradicija, kotraž runje tak dołho jenož mužow na konjach pokazuje. Žony namakaš, po zastarskim towaršnostnym wobrazu, w domjacnosći. Rjedźić, warić, hosći witać a mužow na tutym dnju posłužować. Kóžde lěto znowa so prašam: Čehodla poprawom?
Tradicije jenož za mužow, to pochadźa z časa, jako žona dom a dźěći zastarowaše a muž so wo hłownu zasłužbu staraše a swójbu w zjawnosći prawnisce kaž tež towaršnostnje zastupowaše. Kóždy – žona kaž muž – wosta w swojej krutej róli. Z tutymi časami pak smy so hižo dawno rozžohnowali. Abo tola nic?
Swět je so dale wuwił. Tuž měli so tež tradicije a wašnja dale wuwiwać. Historisce widźane wone to tež přeco su – wšako so tež towaršnosć a wobswět stajnje měnjatej. Hdyž tomu tak njeje, hrozy strach, zo zhubitej swoju relewancu. Abo zo jenož hišće za mału skupinu płaćitej. Swjedźeń jutrow pak je wšitkim Serbam wažny. Tuž měnju, zo trjebamy čiłu debatu wo tym, hač njeměła so tradicija křižerstwa dźensnišemu časej přiměrić. Wjele ludźi ma sej ćežko ze změnami tradicijow, wšako su spušćomne a skića orientaciju w žiwjenju – samo, hdyž so wšo druhe změni. Tohodla su emocije w tajkich naležnosćach druhdy wosebje wulke. Potom zakituja so tradicije ze sadami, kaž: »To tla je hižo přeco tak było.«
▶ 24. literarne wubědźowanje LND a Załožby za serbski lud
W Budyskim hosćencu Wjelbiku wotměwa so pjatk, 12. januara, mytowanje 13 dobyćerjow literarneho wubědźowanja. Do jury słušachu lektor Pětr Thieman, zastupjerka intendanta serbskeho dźiwadła Madleńka Šołćic, awtorce a přełožowarce Ingrid Hustetowa a Lubina Hajduk-Veljkovićowa a sobudźěłaćer Załožby za serbski lud John Petrik.
▶ Wuměłske a čłowjeske fasety Jura Mětška w fokusu
We wobłuku »Małeho rjadu Serbskeho instituta« je wušła kniha »Am Ende wird von mir nur gesammelter Schabernack übrig bleiben«, portretowaca komponista Jura Mětška, kotraž předstaji so premjernje pjatk, 12. januara, w kopaty połnym Budyskim Antikwariaće při tachantskej cyrkwi.
▶ »Praj ze spěwom, što začuwaš«
Serbski spěwar-solist-bariton Pawoł Šołta woswjeći wutoru, 16. januara, swoje 90. narodniny w kruhu swójbnych. Jako wukubłany blidar a studowany diplomowy spěwny solist za operu a koncert 45 lět w Serbskim ludowym ansamblu skutkowaše.
▶ »Budyšin w 1970tych lětach«
Pod tutym hesłom wěnowaše so dźesać gymnaziastow Schilleroweho gymnazija jim dotal dospołnje cuzej dobje. W Budyskim Kamjentnym domje předstaji lońši kurs swoje wuslědki wutoru, 16. januara.
Wotewrjenje wustajeńcy »Pód kóžu« wobrubichu hudźbnje Walburga Wałdźic a Izabela Kałdunscnyna. Foto: Rahel Zelnakec
W januarje woswjeći so k prěnjemu razej festiwal serbskeje subkultury SubSorb w kulturnej fabrice we Wojerecach. Runje tam, hdźež njeje wjace telko serbskeho žiwjenja po měsće prezentne. Wuhotował bě so festiwal w zhromadnym dźěle z kulturnej fabriku Wojerec, zamołwitym serbskeho běrowa Gródka, Danielom Häfnerom, a kolektiwom wakuumom.
Subkultura poćahuje so na skupinu znutřka wjetšeje kultury, kotraž rozdźělne přeswědčenja, hódnoty, normy, praktiki, zajimy abo wašnja zadźerženja dźěli. Tute rozeznawaja so wot mainstreama abo přewažowaceje kultury – w našim padźe wot tradicionelneje serbskeje kultury. Subkultury nastawaja husto jako reakcija na socialne, hospodarske abo politiske faktory a słuža jednotliwym čłowjekam jako móžnosć, swoju jónkrótnu identitu a přisłušnosć zwuraznić.
A runje to běše na SubSorb móžne. Zarjadowanje měješe swojim něhdźe 400 hosćom pokazać, zo je serbska kultura wo wjele wjace, hač narodna drasta, ludowe spěwy a starodawne tradicije.
Kóńc zajźonego lěta jo Spěchowańske towaristwo za serbsku rěc w cerkwi z.t. wudało knigły z módlitwami za źiśi: »Ze źiśimi se módliś – Mit Kindern beten – Modlitwy dla dzieci«. Bjatowanja jo spisała kněni faraŕka prof. dr. Barbara Städtler-Mach. Wóna jo studěrowana teologowka a diakonijowa wědomostnica. Až do jeje wuměńkaŕstwa w lěśe 2022 jo wóna statkowała ako profesorka a prezidentka Ewangelskeje wusokeje šule w Nürnbergu.
Ako pśeraźijo južo titul knigłow, jo publikacija spisana konsekwentnje w tśich rěcach. Wšykne teksty a módlitwy su paralelnje dolnoserbski, nimski a pólski śišćane. Awtorka k tomu jo spisała teke pśedsłowo. Dalšne słowo knigłam na drogu jo pódał pśedsedaŕ Spěchowańskego towaristwa za serbsku rěc w cerkwi z.t., dr. habil. Hartmut S. Leipner.
Prof. Städtler-Mach pódajo w šesć kapitlach lubosne bjatowanja za wjele momentow a žywjeńskich situacijow. Wóna se wobrośijo na źiśi w starstwje šesć do dwanasćo lět. Za nje deje to byś póstarcenja, se módliś. Starjejše a stare starjejše dostanu how móžnosć, aby cytajucy z nimi pósrědnili źiśam wěru a rěc.
Temy su familija ze starjejšyma, bratśimi a sotśami a starymi starjejšymi, wšedny źeń a wósebne góźby. Tejerownosći grajotej rolu wěra a cerkwja. Dalej se tematizěruju rozestajanja z tšachami, chórosću a smjerśu, z roztylahyśim starjejšeju, ale tež wjaselenja a dobroty w žywjenju. Awtorka jo se mysliła na case dnja, na njeźelu, na swěźenje a na šulu. Póglědnjenje lažy na luźach, kótarež źiśi znaju, ako tež na njeznatych luźach we wokolnosći. Dalej wobjadnaju se wšakorake situacije z pśijaśelami. Wušej togo wupina se tematiski wobłuk až ku měroju. Zakóńcyjo se zběrka módlitwow z pšosbu za našu lubu serbsku rěc.
