Nahrawanje oratorija »Serbski kwas – Wobraz ze žiwjenja«, zwoprawdźi so z podpěru Załožby za serbski lud w oktobrje 1997 w Chróšćanskej wjacezaměrowej hali »Jednota«.

Pod nawodom kapałneje mišterki Judit Kubicec, zaspěwachu sopranistka Sabine Groß, mecosopranistka Tanja Donatec, tenoraj Frieder Aurich a Handrij Henčl, baritonaj Stefan Baumgärtel a Šćěpan Nowak, basaj Marek Rzepka a Michał Janca kaž tež Serbski muski chór Delany, chór Budyšin a chór Serbskeho ludoweho ansambla.

Instrumentalny dźěl hraješe orchester SLA. Cyłkownje tři dźěle oratorija, z pjera załožerja serbskeje artificielneje hudźby Korle Awgusta Kocora na poetiski tekst Handrija Zejlerja, su na dwěmaj CDjomaj rozdźělene. Přewzali su orchestraciju Huberta Krossa.

»Serbski kwas« je prěni z oratorijow K. A. Kocora. Tehdy 26lětny wučer w Stróži, swoje dźěło na prěnjej wersiji 9. julija 1847 zakónči. Prapředstajenje swojeje prěnički we wulkej hudźbnej formje přewjedźe so pod nawodom komponista składnostnje 4. serbskeho spěwneho swjedźenja, dnja 8. oktobra 1847 w Budyšinje. W chórje spěwachu tehdy 100 spěwarjow, ale jenož 18 spěwarkow. Oratorij wopodstatni so w dobje wozrodźenja ludow jako skutkowny a do přichoda sahacy narodny epos.

Wot zašłeje nazymy předleži nowa CD klasiskeje hudźby, wobsahowaca serbsku pišćelowu hudźbu. Jedna so wo dwanaće twórbow šěsć serbskich komponistow, kotrež buchu pak originalnje za pišćele spisane pak za tutón instrument wobdźěłane.

Nahrał je kompozicije wšelakich dobow a stilow w Lipsku swobodnje skutkowacy hudźbnik serbskeho pochada, Stefan Kießling. Wón natoči je na pišćelach firmy Vleugels z Hardheima w Badensko-Württembergskej, kotrež buchu w lěće 2015 w nowej Propstowskej cyrkwi swj. Trojicy w Lipsku poswjećene. Instrument ma podobny wobjim kaž pišćele w Róžeńće, je pak technisce wězo wo wjele moderniši – a k tomu w najlěpšim stawje.

Oratorij Bjarnata Krawca a Michała Nawki w modernizowanym formaće

Srjedź požnjenca tutoho lěta zahaji Serbski ludowy ansambl w Budyšinje sezonu 2023/24 pod titulom »WÓJNA A...« – rozšěrjeny prěni dźěl oratorija Wójna a měr komponista Bjarnata Krawca na libreto Michała Nawki. Wosrjedź Druheje swětoweje wójny, w času wot 1942 hač do lěta 1944 nastata twórba za chór, solistow a klawěrny přewod bu 1957, něhdźe dźewjeć lět po smjerći komponista, w Smetanowej žurli w Praze wot čěskich interpretow prapředstajenja. Přitomna drje delegacija Domowiny běše, tola bjez libretista M. Nawki. Łužiska premjera so hakle po politiskej změnje zwoprawdźi, dnja 26.11.1995, w Cyrkwi našeje lubeje knjenje w Budyšinje ze solistami Danielu Hazec, Tanju Donatec, Handrijom Henčlom, Ronaldom Heinom a Pawołom Šołtu, chóromaj Serbskeho ludoweho ansambla a Budyšina kaž tež pianistku Ginu Hentsch.

Składnostnje 75. posmjertnin Bjarnata Krawca přewza intendant SLA, Tomas Kreibich-Nawka, twórbu znowa do programa SLA. Rozsudźi so pak w času, jako z nadpadom Ruskeje na Ukrainu wójna zaso do Europy zaćeže, za předstajenje oratorija w hinašim formaće. Přewza so (najprjedy) jeničce prěni dźěl oratorija »Wójna a měr« pod titulom »WÓJNA A...« z originalnym tekstom Michała Nawki. Na wersiju klawěrneho přewoda Bjarnata Krawca so złožujo, spisa Drježdźanski dirigent, komponist a aranžer Hans-Peter Preu orchestraciju. W originalnych tekstach a w hudźbje podate charakterizowanje wójny inscenuje so přidatnje přez balet. Do němčiny přełožene teksty buchu natočene a wutworja z tym dalšu płoninu cyłkowneje inscenacije. Při tym so ničo – ani z libreta ani z předłohi komponista – njezhubi abo zasadnje njezměni. Rozšěrjene buchu pak wšitke dwanaće čisłow dźěla wójny z orchestrowanjom, baletom a citowanjom přełožka do němčiny.

Oratorij »Žně« – jako wuraz dźaka ze sylnej symboliku

»Wšitko ma swój čas...« – tuta žiwjenska mudrosć jewi so hižo w Starym zakonju a so tež dźensa rady cituje. Dobry čas za chór 1. serbskeje kulturneje brigady w Budyšinje běchu lěta wot 1996 do dźensnišeho, jako Friedemann Böhme, tehdomniši­ kantor a organist katolskeje tachantskeje wosady w Budy­šinje, na iniciatiwu Rejzy Šě­noweje, něhdyšeje direktorki Serbskeho gymnazija Budyšin, hudźbny nawod mjenowaneho chóra přewza. Jako spěwar Thomanerow a student cyrkwinskeje hudźby w Lipsku běše­ sej wón wobšěrnu muzikalisku a pedagogisku wědu přiswojił, z kotrejž wobwliwowaše potom serbske hudźbno-kulturne žiwjenje. Rěčo běžnje a rady serbsce, běše jeho wliw předewšěm na dorostowacu inteligencu­, ale tež na druhe kruhi dale a bóle sylny. Serbski gymnazialny chór wuwi so pod swojim profesio­nalnym dirigentom k wosebje wukonliwym šulskim hudźbno-kulturnym ćělesu. Dale přede­wšěm hudźbu Serbow pěstujo, zamó to­horunja z mjezynarodnej klasiku w tu- a wukraju wuspěšnje koncertować a zahorjeć.

Wuspěšna era so skónči

Wšitko ma swój čas a tuta era je nětko – nažel – zakónčena. Staroby dla złoži cyrkwino-hudźbny direktor Friedemann Böhme hižo před dlěšim časom zastojnstwo tachantskeho kantora. Tutomu wosobinskemu rozsudej slěduje lětsa złoženje hudźbneho nawodnistwa serbskeho gymnazialneho chóra. Generacije młodych Serbowkow a Serbow měješe a ma z jeho skutkowanja wužitk za čas žiwjenja. A chowancy běchu jemu, tež hdyž wysoke měritka staješe, jara přichileni. Drje měnješe so z kóždym nowym šulskim lětom zestawa chóra, tola kwalita wobšěrneho jeho koncertowanja začuwaše so wot wobstajnje bohateho připosłucharstwa jako konstantna. Dirigent pak staješe dosć jasne priority. To najwažniše běše serbske namrěwstwo a dźensniše tworjenje hajić. Wobzor šulerkow a šulerjow pak měješe so stajnje z wotpowědnymi mjezynarodnymi kompozicijemi rozšěrić. Dale běše dirigentej tež wažne, zo so kóžda generacija gymnaziastow tež tak wobšěrnje kaž někak móžno z tworićelstwom załožerja serbskeje wuměłskeje hudźby, Korlu Awgustom Kocorom, zeznajomi.

Serbski ludowy ansambl w Budyšinje měješe wot časa swojeho załoženja před 70 lětami wulke zasłužby na hajenju hudźbneje kultury Serbow. Tola jako ćehnješe wjednistwo SLA w 1980tych lětach bilancu, zo je z namrěwstwa załožerja serbskeje wuměłskeje hudźby Korle Awgusta Kocora hižo wšitko najwažniše a z tym wuměłsce najdrohotniše wotkryte a ludej přistupjene, dyrbješe so zwěsćić, zo to tak njetrjechi. Kocorej, kiž wukonješe dźě tohorunja słužbu wosadneho kantora, běše wutrobna naležnosć, so tohorunja duchownej hudźbje wěnować, a to we wulkej oratoriskej formje. Nimo »Serbskeho rekwiema« spisa wón na tekst ze Stareho zakonja oratorij «Israelowa zrudoba a tróšt«.

K stawiznam oratorija »Israelowa zrudoba a tróšt«

Někotre dźěle tutoho oratorija předstajichu so, wot komponista samoho orchestrowane a pod jeho dirigatom, 22. jutrownika 1862 w Cyrkwi našeje knjenje w Drježdźanach kaž tež 26. smažnika přichodneho lěta w Michałskej cyrkwi w Budyšinje. K dispoziciji stejachu jemu za to nimo zamóžliwych spěwnych solistow dosć wukonliwy Budyski chór Lumir, wobstejacy ze štyrceći hudźbnje derje kubłanych spěwarkow a spěwarjow kaž tež Drježdźanski orchester. Hudźbnik so rozsudźi, za tutu wobsadku hinaši stil komponowanja nałožować a z tym na sobuskutkowacych wyše naroki stajić. Po wuspěchu z tutymi sobuskutkowacymi w sakskej kralowskej stolicy a w Budyskej cyrkwi ewangelskich Serbow skomponowa oratorij w třoch dźělach, a to wuraznje w polyfoniskim kompozitoriskim stilu.

Nakładnistwo DONATUS w Niederjahna pola Mišna je němskorěčne pojednanje wo załožerju serbskeje artificielneje hudźby pod titulom »Korla Awgust Kocor (1822–1904) ­– Leben und Wirken« wudało. Serbskorěčna edicija je w lěće 1972 składnostnje 150. po­smjertnych narodnin serbskeho komponista w Ludowym nakładnistwje Domowina w Bu­dyšinje w rjedźe »Wuznamni serbscy prócowarjo« wušła. Awtor tuteje prěnjeje a dotal jeničkeje wobšěrneje monografije wo Kocoru je profesor Zbigniew Kościów z Opola. Wučer hudźby a publicist studowaše a skutkowaše wot lěta 1949 we Wrócławju. Monografija wo Kocoru za jubilejne lěto 1972 běše za serbofilneho a muzikologisce zdźěłaneho Polaka nadawkowe dźěło, kotrež přewzać běše za njeho zdobom česć. Přełožk z pólšćiny do serbšćiny přewza potom Budyski wučer Achim Brankačk. Studujo w lětach 1947 do 1950 na Wrócławskej uniwersiće, wón pólšćinu derje wobknježeše. Tutu serbskorěčnu předłohu wužiwach za přenjesenje do němčiny.

Změnjene nowowudaće z rozšěrjenjom

Předsłowo wučerja stawiznow a mnohostronskeho kulturnika Brankačka, w kotrymž wón žiwjensku dobu Kocora tak wopisuje, kaž njebu to za jeho čas nic jenož wočakowane, ale tež kruće žadane, njebu hižo do nětko předležaceje edicije přewzate. Historikarjo dźensa a w našim kraju hinak postupuja respektiwnje stawizny hinak wopisujo interpretuja. Z tym pak njeje zwuraznjene, zo njemóžemy z tutoho předsłowa, napisaneho a wozjewjeneho w socialistiskej dobje, hižo ničo přiwzać, zo bychmy komponista a jeho dobu pod wšelakimi aspektami derje zrozumili.

Před lětomaj zhladowaše I. serbska kulturna brigada na 70. róčnicu swojeho załoženja. Jako wjeršk jubilejneho lěta předstaji so 28. a 29 septembra 2019 nowa chórosinfoniska twórba z reju, oratorij »Hrodźišćo«, z něhdźe 120 sobuskutkowacymi w Chróšćanskej wjacezaměrowej hali »Jednota«. Někotre dny pozdźišo wuhotowachu brigadnicy z modernej twórbu w stilu rocka a popa sobu swjatočne wotewrjenje Lěta Łužiskich Serbow w Liberecskim kraju. Hudźbu bě spisał Měrćin Weclich na tekst Madleny Nasticcyneje. Aranžementy za cyłkownu twórbu z chórom, orchestrom, band a solowej fujaru stwori Drježdźanski instrumentalist, komponist a wysokošulski wučer Malte Rogacki. K tomu zdźěła rejowar a pedagoga za balet Kornel Kolembus rejowansku choreografiju. Cyłkowny hudźbny nawod měješe dołholětny dirigent Budyskeho serbskeho gymnazialneho chóra, cyrkwinski hudźbny direktor Friedemann Böhme. Koncertaj w Chrósćicach kaž tež premjera w Čěskej so wot mnoholičbneho publikuma jara derje a zdźěla samo entuziastisce přiwzachu.

Nawjazanje na prapremjerny wuspěch

Na wuspěch před lětomaj akterojo lětsa nawjazachu. Terminaj za znowapředstajenje oratorija běštej sobotu, 5., a njedźelu, 6. septembra.

W rjedźe »Stysk za dalinu« zwoprawdźi so w minjenych lětach­ zhromadne dźěło mjez serbskimi hudźbnikami a komponistami kaž tež interpretami w Rostocku a druhich hudźbnych regionach Němskeje. Sakski hudźbny zwjazk ze sydłom w Lipsku kaž tež dalše zjednoćenstwa a institucije, mjez nimi Załožba za serbski lud, tute akti­wity podpěrowachu. Nimo koncertnych rjadow pak so tež druhe aktiwity přewjeduja, w kotrychž so hudźba Serbow na respektabelne wašnje pě­stu­je. Tak wotmě so po dlěšim plano­wanju 4. winowca na žurli Serbskeho muzeja w Budyšinje komorny koncert z interpre­to­maj, kotraž staj w serbskich hudźbnych kruhach dołho zna­tej­. Wiolinist a komponist Malte­ Hübner z Rostocka koncer­to­wa­še na klasiskich kaž tež wulkich serbskich huslach a Martin Flade, kiž je solowy bračist w orchestrje Komiskeje opery w Berlinje, hudźeše na swojim in­strumenće. Jako čłon ansambla UNITED BERLIN běše wón tohorunja aktiwnje na zapřijeću kompozicijow serbskich hudźbnikow do relewantnych pro­gra­mow wobdźěleny. Ze sobu­skut­kowanjom serbskeje dźiwadźelnicy Lizy Čornakowej pak dósta koncert pod hesłom »Pućowanje po hudźbnym swěće Serbow« přidatnu barbu.

»Njemóžu so dopomnić, zo čitach hdy knihu jedneje žony w němskej rěči, w kotrejž so žedźba za lubosću z tajkej požadliwosću a intensitu pokaza«, wobkrući znaty literarny kritikar Marcel Reich-Ranicki w Literarnym kwarteće ZDF, zaběrajo so z postum nakładowanymi dźenikami w lěće 1968 w starobje 39 lět zemrěteje NDRskeje spisowaćelki Brigitte Reimann. Tutón kompliment hodźi so tež na jeje literarny portret města Wojerecy »Moja dróha« nałožować, kiž wozjewi wona w lěće 1967 w tydźeniku Kulturneho zwjazka NDR »Sonntag«.

Literatka dźěłaše w lětach wot 1960 do 1968 w kombinaće Čorna Pumpa a bydleše we Wojerecach pod adresu Dróha Liselotty Herrmann 20 hač do swojeho přesydlenja do Neubrandenburga. Wulki dźěl jeje literarneho dźěła bu hakle po jeje smjerći nakładowany a swědči dale wo jeje wuměłstwje, teksty wobrazliwje a zdobom z wěstej načasnej hódnotu pisać.

Wojerowski wuměłski zwjazk pod nawodom Martina Schmidta jako časowy swědk tute namrěwstwo z wjele angažementom stajnje znowa wuswětla. Tak běchu čłonojo, hosćo a přećeljo wuměłskeho zwjazka dnja 12. junija do Wojerowskeje hrodoweje žurle přeprošeni na prapremjerne předstajenje hudźby k tekstam, kotrež drje buchu před lětdźesatkami w poměrnje małym nakładźe wuchadźacym časopisu wozjewjene, ale hišće ženje na někajkimžkuli zarjadowanju čitane.

Zemrěł je dnja 10. nazymnika 2019 w starobje 91 lět wučer a komponist Hinc Roj z Klětnoho. Nawróćiwši so hnydom po skónčenju Druheje swětoweje wójny domoj, do kotrejež běchu jeho jako 17lětneho gymnaziasta sćahnyli, sta so wón z nowowučerjom. W tym powołanju kubłaše so z wjele energiju zaměrnje dale a wuwučowaše wšelake předmjety. Na uniwersiće w Halle nad Solawu docpě kwalifikaciju jako wučer hudźby za wyši schodźenk. Po politiskej změnje bě hišće štyri lěta nawoda Klětnjanskeje šule.

Wučerstwo bě potajkim jeho prěnje a hłowne powołanje wot młodosće hač do wuměnko­weje staroby. Tola ćěrješe jeho tohorunja ke komponowanju. Priwatnje wukmanjowaše so wón, kiž bě hižo jako šuler swoju prěničku předpołožił a kotraž so tehdy tež zjawnje předstaji, w pjećlětnym studiju wuspěšnje pola renoměrowa­neho komponista a wysokošulskeho wučerja Fritza Reutera w Drježdźanach a Berlinje. Tež w tym nastupanju bě wón nimoměry agilny. Spisa přibližnje 200 twórbow wšelakich žanrow. Tak wopřija jeho tworjenje nimo komorneje hudźby, wuměłskich spěwow a chóroweje hudźby tež sinfoniku.

Klětnjan jako agilny serbski komponist

Wulki dźěl Hinca Rojowych kompozicijow je Budyski Serbski ludowy ansambl prěni króć předstajił. Hižo z jeho załoži­ćelom Jurjom Winarjom je so wón, kiž bě sej jako wnuk wjesneho herca Jana Wujca z Cympla swojeho serbskeho pochada jara wědomy, hižo w młodych lětach spřećelił. Jako čłon Koła serbskich hudźbnikow a pozdźišeho Zwjazka serbskich wuměłcow přiličowaše so kruhej serbskich hudźbytwórcow