Wo wuznamje ludźi, kotřiž jenož njemóžeja, ale kotřiž chcedźa tež mjeńšinowu rěč wužiwać – hač maćernorěčni abo noworěčnicy –, je so hižo wjele pisało, tež w konteksće Hornjeje Łužicy.

Prašenje, kak móže so něchtó z noworěčnikom stać, bě hižo we wědomostnych slědźenjach kaž tež w popularnych tekstach rozjimane; jich zaměr běše, čitarjam tutón klučowy problem za rěčnu rewitalizaciju přibližić. Z wědomostnych studijow bych chcyła knihu »Upper Sorbian Language Policy in Education. Bringing the Language Back, or Bringing It Forward?« (»Hornjoserbska rěčna politika w kubłanju – Rěč wróćo abo doprědka přinjesć?«; 2023) naspomnić, kotruž sym na zakładźe zhromadnych přepytowanjow z Cordulu Ratajczakowej­ w Budyskim Serbskim gymnaziju w lětach 2017–2019 napisała. Tuta nastupa situaciju šulerjow z njeserbskich swójbow, kiž mějachu w šuli serbšćinu nawuknyć a při tym aktiwnu dwurěčnosć docpěć.

Kaž w mjenowanej monografiji pokazujemoj, je to jara komplikowany nadawk – a to nic jenož tohodla, dokelž njeje lochko, němskorěčnych ludźi w słowjanskich rěčach wuwučować (kaž w tutym padźe w hornjoserbšćinje). Mjez druhim pak zawinuja tutón zjaw tež towaršnostne a kulturelne struktury, w kotrychž su Hornjoserbja a Němcy přez lětstotki dołho žiwi. Jich dla je přełamanje rěčneje barjery a serbska rozmołwa z čłonami němskorěčnych domow wulke wužadanje, nic jenož za młodych Serbow, ale tež za cyły šulski system.