Interview z Cordulu Bahro, šlodaŕku za drastwu odrinych Serbow, dnja 18.04.2024 w Cyltowje
Kak jo k tomu dojšło, až šyjośo drastwu odrinych Serbow?Wšykno jo se z toś tym wobrazom zachopiło. To jo stara maś mójogo cłowjeka, kótaraž jo była roźona Aurithaŕka (nimski Auritherin). Jej jo se groniło Marie Minak. Móje prědowniki su z Kunitz. How jo Aurith, tam jo Kunitz, pótakem jadnu wjas dalej.
To pak jo był jadnučki wobraz, kenž su mógali wuchowaś we wójnje (…). Teke toś te pór źělow narodneje drastwy, kenž su byli hyšći tam, su luźe rozprojli a na pś. pókšywadła z nich šyli (…) Mója pśichodna maś jo se ten wobraz wjele razow wóglědała a zagórjona groniła: »To su byli wjelgin rědne drastwy!«
Wóna jo wopytała drastwu wopisaś, ale wóna jo była w tom casu južo śěžko chóra. Som wopytała cełu wědu wót njeje dostaś, ale pśepózdźe som zachopiła se pšašaś. Wóna njejo něga wjele wó zachadnosći wulicowała. Gaž njejsmy se pšašali, njejo nic powědała.
Ale ako su cerkwju Našeje kněni w Drježdźanach pó pśewrośe zasej natwarili, jo to było znamje za mnjo: Njejo hyšći pśepózdźe! Móje źiśi su byli pšec z domu a som se rozsuźiła, až z drastwami zachopijom. Ja zachopijom serbsku drastwu šyś! Krotko pó tom, ako som z narodneju drastwu zachopiła, jo mója pśichodna maś zemrěła. By mě źe mógała hyšći wjele pokazaś …
»Nomen est omen« – mjeno je wěšćenje, znamjo do přichoda. Tole znajmjeńša sugeruje tute łaćonske prajidmo. Hač smy sami wo tym přeswědčeni abo nic – swójske mjeno, wosebje křćenske abo předmjeno, je za kóždeho čłowjeka něšto wosebite, jónkrótne. Je dźěl jeho abo jeje identity, njezaměnliwosće, čłowjeskeje dostojnosće, haj – jeho abo jeje byća z čłowjekom.
Respektowanje tutoho fakta dyrbjało wšitkim wažne a samozrozumliwe być. K tomu słuša wězo tež prawe wurjekowanje a korektne pisanje mjena. Štož je za dokumenty winowatostne, měło tohorunja płaćić za medije, ćišćane kaž awdiowizuelne, analogne kaž digitalne. A tu mamy w Serbach bohužel wěsty problem.
Wosobinsce wěm wo tym wjace hač jenož jednu štučku zaspěwać. Wot mojeho dosć jednoreho serbskeho mjena Hync Rychtaŕ dyrbjach we wěstym delnjoserbskim ćišćanym mediju w poslednich 20 lětach telko njekorektnych a kóždy raz na hinaše wašnje wopak napisanych wariantow čitać, zo počeše mje to po wěstym času mjerzać a tež boleć. Při tym njeje ani trochu pokojace, zo so tam tež mjena druhich Serbow často wopak pisaja, a to samo w jednym a samsnym nastawku raz tak, raz znak a skónčnje hišće nawopak. Mějach a mam to za bjezrespektnosć. Naša njeboh wowka by prajiła: »To se njesłuša.«
▶ Horst Adam pjećawosomdźesatnik
Jutry póndźelu, 1. apryla, woswjeći nowinar Horst Adam swoje 85. narodniny. Lětdźesatki dołho běše nowinar hižo w dwurěčnych kónčinach po puću, znaje wsy a wobydlerjow. Do temow, kotrež su jemu naležnosć wutroby, słušeja hižo dlěje hač 30 lět posedźenja wokrjesneho sejmika Sprjewja-Nysa a jeho Serbskeho wuběrka. W minjenych lětach podpěrowaše tohorunja personalnje zesłabjenu redakciju Noweho Casnika.
▶ So na najkmańšich přikładach orientować
»Know your rights« (Znaj swoje prawa) rěkaše hesło jutrowneho seminara Młodźiny europskich narodnych skupin (MENS), pod kotrymž je so dohromady něhdźe 60 zastupjerjow cyłkownje 16 narodnych respektiwnje rěčnych mjeńšin w Budyšinje zešło. Nimo wjacorych čłonow hosćićelskeho towarstwa Pawk wobdźělichu so na nim hosćo z Bretonskeje, Katalanskeje a Waliziskeje, młodźinskich zjednoćenstwow Korutanskich Słowjencow, Gradźišćanskich Chorwatow, Madźarow Słowjenskeje, Sewjeromacedonskich Aromunow, Danow, Židow respektiwnje Sintow a Romow Němskeje kaž tež němskich minoritow Madźarskeje, Ruskeje, Rumunskeje a Chorwatskeje.
▶ Z přichodom kulturneho turizma we Łužicy so zaběrali
»Łužica po puću k naslědnemu kulturnemu regionej – šansy a potenciale za serbskosć w kulturnym turizmje« rěkaše tema zjawneho posedźenja towarstwa Serbski kulturny turizm a Choćebuskeje wotnožki Serbskeho instituta w Byrgarskim domje serbskeje cyrkwje w Złym Komorowje póndźelu, 11. měrca. Po dopołdnišich přednoškach sćěhowaše na popołdnju dwudźělna dźěłarnička, w kotrejž wuwiwachu wobdźělnicy ideje za zhromadne dźěło w přichodźe. Zaměr zarjadowanja ležeše w tym, wobdźělnikow zdobyć, kotřiž so aktiwnje wo prezentnosć łužiskeho turizma postaraja.
▶ Serbska debata w Chrósćicach
Zhromadne zarjadowanje Krajneje centrale za politiske kubłanje Sakskeje, redakcije Serbskich Nowin a Załožby za serbski lud wotměwaše so srjedu, 13. měrca, w Chróšćan wjacezaměrowej hali »Jednoće«. Moderatorka wječora, redaktorka Serbskich Nowin Milenka Rječcyna, rozjimaše temu »Kubłanska awtonomija – abo dale kaž dotal?« zhromadnje z nawodnicu Worklečanskeje Serbskeje wyšeje šule Dianu Šołćinej, maćerju Madleńku Šołćic, čłonom Serbskeho sejma dr. Měrćinom Krawcom a městopředsydu Serbskeho šulskeho towarstwa a wučerjom na Ralbičanskej serbskej wyšej šuli Janom Rjedu. Nimale 120 ludźi sćěhowaše debatu na žurli a w livestreamje.
▶ Předstajenje BOOKii-knihow
Na předstajenje BOOKii-knihow za nawuknjenje serbšćiny běše rěčna motiwatorka projekta ZARI Marija Šołćic zhromadnje z kolegu Lucianom Kaulfürstom zajimowane dźěći wutoru, 13. februara, do Piwčic přeprosyła. W mjezsobnym wubědźowanju mějachu swoje wjeselo a wupruwowachu swoje znajomosće serbšćiny.
▶ Spěwny wječor
We Łazowskim domje Zejlerja a Smolerja stejachu pjatk, 9. februara, nałožki, drasta a spěwy Serbow w srjedźišću serbskeho spěwneho wječora, na kotryž běše něhdźe 40 zajimcow přichwatało. Mějićelka drastoweho fundusa Monika Cyžowa, mandźelski a něhdyši jednaćel Domowiny Bjarnat, kaž tež syn a spěwar Serbskeho ludoweho ansambla Pětr rozłožichu pochad a wuznam drasty, zaspěwachu serbske štučki a porěčachu wo nadawkach serbskeho braški.
▶ »Kowarnja talentow«
Druhi raz wuhotowa Hornjołužiski komornohudźbny festiwal wot srjedy, 14. februara, akademiju z 15 wobdźělnikami na Hrodźišćanskim hrodźe, zo by wutwariła »kowarnju talentow za wulce wobdarjenych młodych wuměłcow« a zo by w dwulětnym rytmusu muzikaliski dorost regiona spěchowała. Festiwalowy intendant dr. Hagen W. Lippe-Weißenfels wuzběhny wuznam uniwersalneje rěče hudźby.
Zrudna powěsć je do Serbow dóšła, zo je historikarka prof. dr. Libuše Hrabová, kotraž je swoje dźěło srjedźowěkowskim stawiznam a wosebje Połobskim Słowjanam wěnowała, zemrěła.
Hižo jako šulerka zajimowaše so za słowjanske stawizny, znajo ideje a pisma Jana Kollára, čitajo literaturu, kaž epos Svatopluka Čecha »Dagmar« (čěsku rodźenu Marketu Přemyslovnu) a historiski roman »Gero« Aloisa Jiráseka, zeznajo so ze stawiznami domizny.
Swój powołanski puć zahaji Libuše Hrabová, 2. oktobra 1928 w Ostravě rodźena, na uniwersiće Palackeho w Olomoucu a nastupi tam swoju akademisku karjeru. Hižo z młodych lět wobdźěli so na wuspěšnym natwarje a rozwiću fakulty.
Kónc 60tych lět prócowaše so wo socialne reformy na wukubłanišću, wuslědk pak běše, zo so z politiskej změnu po 1968 ze zastojnstwa pušći. Dokelž běše jej dalše pedagogiske wuwučowanje zakazane, da so jako bibliotekarka we Wědomostnej bibliotece w Olomoucu přistajić, doniž so we 80tych lětach do renty njepoda.
Bórze po padźe komunizma pak nawróći so L. Hrabová na katedru z profesuru a so dalše dwě dekadźe wuspěšnje swojemu wukubłanskemu a slědźerskemu dźěłu wěnowaše.
