Serbscy wuměłcy a jich zjawna prezentacija w prěnjej Čěskosłowakskej republice

 

W aprylu 1932 bu specializowany sorabistiski wotdźěl dźakowano aktiwity městneje skupiny Čěskosłowakskeho-serbskeho towarstwa »Adolf Černý« (Československo-lužický spolek »Adolf Černý, wot nowembra samsneho lěta Společnost přátel Lužice) w Měšćanskej bibliotece w Mladej Boleslavje wotewrjeny. Čitarjam poskići so tam wulki dźěl serbskeje kaž tež dalšeje literatury. Biblioteka abonowaše tež serbske dźeniki a časopisy. Wotdźěl, jasny dopokaz za stupacy zajim na serbskim ludźe w měsće, nošeše tež čestny titul. Njebu pak po serbskim basniku abo spisowaćelu pomjenowany, kaž by so wočakować móhło, ale po komponisće Bjarnaće Krawcu.

 

Serbska delegacija z Bjarnatom Krawcom (prědku, 3. wotlěwa) dnja 27. awgusta 1927 w Mladej Boleslavje   Foto: Wokrjesny archiw, Mladá Boleslav

Čehodla? Krawc bě w regionje najznaćiši Serb. Bjez njeho so nimale žane wjetše zarjadowanje, kotrež bě Serbam w Mladej Boleslavje wěnowane, njewotmě. W lětomaj 1922 a 1927 nawjedowaše Krawc serbske chóry, kotrež tež tu wustupichu. Zapozdźene swjećenje jeho 70. narodninow w aprylu 1931 bě prěnje zjawne zarjadowanje nowozałoženeje městneje skupiny čěsko-serbskeho towarstwa. Hač do nalěća 1932 wopyta Mladu Boleslavu hišće dwójce, najprjedy ze sportowcami Sokoła a pozdźišo składnostnje bala gymnaziastow a realnych šulerjow, kotřiž běchu jeho jako čestneho hosća přeprosyli.1

W lěće 1933 na horje Mužský w Čěskim raju

Na puću na wjeršk Mužský wyše čěskeho města Mnichovo Hradiště wita wot lońšeho julija informaciska taflička turistow. Tuta dopomina na to, zo bě hora w zašłosći něšto króć městnosć manifestaciskich zhromadźenjow. Loni bě tomu 150 lět, zo spjećowachu so čěscy politikarjo 11. julija 1869 přećiwo dwě lěće staremu rakusko-wuherskemu wurunanju. Njejednaše pak so wo jónkrótnu podawiznu. Spočinajo w lěće 1868 ze zhromadźenjom pod horu Říp, zwotkelž kamjeń za twar Narodneho dźiwadła w Praze pochadźa, rozšěri so w čěskich krajach tak mjenowane lěhwowe hibanje (táborové hnutí) manifestaciskich politiskich zetkawanjow. Tute wotměwachu so prawidłownje na pomjatnych a wuznamnych horach. Mužský, markantny wosamoćeny wjeršk nad Jizeru, poskićeše so jako idealne městno za podobne zetkawanja. Tu manifestowaše so tež runoprawosć čěšćiny a němčiny w lěće 1900, w lěće 1919 woswjeći so tu nastaće republiki a w lěće 1928 so jeje dźesaćlětne wobstaće wopomni.

Hora Mužský wyše čěskeho města Mnichovo Hradiště běše městnosć manifestaciskich zetkanjow. Foto: SKAMjenowane zetkanja informaciska taflička jadriwje předstaji a podobnu kedźbnosć kaž k lětu 1869 wěnuje hakle zaso 5. julijej 1933. Na wopomnjenskim dnju słowjanskeju japoštołow Cyrila a Metoda (w namołwje k wobdźělenju bě tež róčnica smjerće Jana Husa naspomnjena), přińdźe na městno bohatych stawiznow k sylnej manifestaciji přećiwo přesćěhanju Serbow ze stron němskeho nacistiskeho režima. To je zawěsće přiměrjena kedźbnosć – wšako naspomnjenje manifestacije na wjeršku Mužský w žanym přehledźe serbskich stawiznow njepobrachuje, jedna-li so wo Stawizny Serbow Měrćina Kaspera, Kurze Geschichte der Sorben Petera Kunzeho, njepobrachuje ani w druhim zwjazku wučbnicy Serbske stawizny. Podobna je tež situacija na čěskej stronje. Na internetowej stronje Towarstwa přećelow Serbow je samo w tołstym pismje napisana sada, kotraž je podawiznam na wjeršku Mužský wěnowana. A wo naspomnjenje manifestacije w bjezposrědnjej bliskosći wjerška so wulki podpěraćel Serbow, historikar a bywši senator Jaromír Jermář dołhi čas staraše.

Bjez wulkeho přehnawanja móže so manifestacija na wjeršku Mužský jako zakładny kamjeń abo samo mytiski dypk modernych serbsko-čěskich poćahow mjenować. Hačrunjež so pola podawiznow z wjace hač 30.000 wosobami, kotrež wustupowachu hnydom po zetkanju, jara přehnawa (w lěće 1935 pisa hłowny organizator zetkanjow, zastojnik Miloslav Škoda z čěskeho města Mladá Boleslav w brošurce Tragiske serbske prašenje, zo zetkachu so na městnje »přez 20.000 ludźi z Jizerskeje kónčiny«), jednaše so z přehladom wo najbohatšu wopytanu zjawnu narěč k podpěrje Serbow. Tutu přetrjechichu najskerje hakle w lěće 1945 manifestacije ze žadanjom wo přidruženje Hornjeje a Delnjeje Łužicy k Čěskosłowakskej.

Mladoboleslavska sokołska župa Fügnera a započatki serbskeho­ Sokoła

W měrcu 1933 – potajkim měsac do toho, zo nacistiski režim Serbski sokołski zwjazk k tomu nuzowaše, so rozpušćić; tola hižo po konfesionalnym rozpačenju, kotrež woznamjenješe faktiski rozpad jeho činitosće – reziměrowaše Josef Maštálko (1876–1950) na stronach župneho łopjena Ruce čěsko-serbske sokołske aktiwity. Maštálko bě funkcionar sokołskeje župy Fügnera z Mladá Boleslava a hižo wjace hač dźesać lět zamołwity za poćahi k serbskemu Sokołej. W swojim teksće tuž njelutowaše ze sebjekritiku: »Dyrbimy přidać, zo mamy sami wulku winu na tym, zo smy bratrow we Łužicy zanjechali, kotřiž ćežkich wuměnjenjow dla njemóžachu k nam přińć. Naše styki běchu hłownje wobmjezowane na inteligencu – ale lud wo tym wjele njewědźeše« (3/1933).1

Z jeho słowow klinči hórkosć nad tym, zo njebě so serbskemu Sokołej najebać čěsku pomoc poradźiło narodnu mysl mjez Serbami bóle rozšěrić. Maštálkej drje zdachu so poćahi župy Fügnera ze serbskim Sokołom z perspektiwy lěta 1933 podarmo być, my wšak njemóžemy z jeho rezignowacymi słowami scyła přezjedni być. Župa Fügnera přewodźeše mjenujcy serbski Sokoł po cyłej dobje jeho mjezywójnskeje eksistency. A tutón zhromadny puć je zajimawy.