Wuměnjenja po 1945

Lětstotki dołho hospodarjachu burja na swójskim statoku. Žanomu burej njeby do mysli přišło, swoju eksistencu dobrowólnje spušćić. Po předstawach ideologow SED-režima w NDR so samostatne burstwo a ratarstwo hižo do komunistiskeje towaršnosće njehodźeštej. Prodrustwa z industrijowymi metodami po sowjetskim přikładźe dyrbjachu sem. Samostatni burja mějachu so jako socialna woršta wutupić a socialistiske towaršnostne struktury na kraju etablěrować. Najebać sylnych spjećowanjow tehdyšich burow bu kolektiwizowanje ratarstwa přesadźene, protesty so brachialnje podusychu. Jako so wšudźe tak mjenowane prodrustwowe brigady załožichu, zo by so ›socialistiski kolektiw‹ skrućił, běchu serbske brigady dołhi čas zakazane, dokelž wobsteješe strach zhromadneho spjećowanja serbskich burow a ratarjow. W nalěću 1960 přesadźichu nanuzowanu kolektiwizaciju ratarstwa z kampanju SED, tak mjenowane ›socialistiske nalěćo na kraju‹ so započa.

Tradicija, po kotrejž měješe so statok wot generacije k generaciji dale dawać, bu dla zawjedźenja prodrustwow nahle přetorhnjena. Ludźo poćerpichu hłuboko sahace łamki – wuswojenje ratarskeho wobsydstwa, zahajenje industrijnych metodow a z tym zwjazane drakoniske skónčenje tradicionalneho burskeho žiwjenja. Z rozpušćenjom ratarskich prodrustwow so začuće zamołwitosće za pódu a wobswět přetorhnje a wotcuzbnjenje wot přirodneho a zdobom kulturneho wobswěta so započa.

Ludwig Alwin Ryćer a Marija, rodźena Wernichec

Foto: Priwatne

Hnydom na spočatku mojich rešeršow wo serbskich chowancach Krajnostawskeho wučerskeho seminara w Budyšinje zbudźichu Ryćerjec bratřa z Hodźija mój zajim. Wšitcy štyrjo synojo chudeho tkalca stachu so z wučerjom. Hdyž zhonich, zo zjewi so w přichodnej generaciji farar, kotryž běše w Serbskej prědarskej konferency aktiwny, běše to za mnje wuběrny přikład za wuspěšne stawizny serbskeje swójby.1

Mjeztym wuslědźich hišće wjele wjace wo tutej swójbje. Wopokaza so, zo spušćichu jeje přisłušnicy zdźěla hižo w prěnjej, najpozdźišo pak w třećej generaciji swoju serbsku identitu. Na zakładźe někotrych biogramow ma so tute wuwiće předstajić. Při tym wobkedźbuja so jenož potomnicy Pětra, Jana a Jakuba Ryćerja. Najmłódši bratr Handrij zemrě nježenjeny a bjez dźěći.

Potomnicy Pětra Ryćerja

Najstaršemu z Ryćerjec bratrow njeběše so wučerske powołanje na žane wašnje do kolebki połožiło. Tola jeho nan, tkalc a chěžkar Jan Bohumił Ryćer, přizasłuži sej něšto pjenjez jako herc. Nanowy hudźbny talent, jedne wuměnjenje za słužbu cyrkwinošulskeho wučerja, je so na njeho zawěsće přenjesł. Dokelž njewobsteješe tehdom w Sakskej hišće wučerski seminar, bu Pětr Ryćer wot swojeho šulskeho wučerja wukubłany.2 W lěće 1811 mjenowachu 19lětneho dźěćaceho wučerja we Weickersdorfje.3

Ideje reformatorow wokoło dr. Mjertyna Luthera su namakali dobru włogu we Łužycy. Smólne słowa Luthera za blidom: »Sed pessima omnium natio est die Wenden, da vns Gott eingeworffen hatt.«1 njejsu wóttšašyli młogego Serba wót studiuma pla reformatora. Wittenberg źe njejo daloko wót serbskich stronow. Snaź su zatajili swój póchad z rědnučkim łatyńskim abo pśenimconym mjenim.

Z matrikle uniwersity wěmy, až radna licba serbskich młoźeńcow jo studěrowała w měsće nad Łobjom. Z reformatoriskego pśedstajenja wót mjeršnikojstwa wšyknych wěrjecych slědujo, až kuždy dej měś direktny pśistup k Bóžemu słowoju. Toś jo Lutheroju nałožowanje mamineje rěcy w Bóžej słužbje pśeliš wažne było.

Lutherowy pśełožk Biblije do nimskeje rěcy jo pógónjował proces kubłanja a dał rozmach duchno–kulturelnemu žywjenju. Nimska Biblija Luthera jo teke dała póstark na pśestajenje duchownych tekstow do serbskeje rěcy. Fararje su byli na sebje pokazane, aby zmóžnili serbskej wejsańskej ludnosći we Łužycy wucbu katechizma, dušepastyŕstwo a namše w maminej rěcy. W tom casu se namakaju zachopjeńki regularnego serbskego pismojstwa.

W Serbskej debaće »Štó chcemy być – indigen, awtochtone abo něšto druhe«, wubudźi tež prašenje kolonializma wšelake rozdźělne nahlady. Tema redukuje so rady na kolonialne praktiki europskich mócnarstwow w Africe, Łaćonskej Americe abo Aziji, wosebje w času 19. lětstotka.

Powšitkownje pak jedna so wo wobknježenje a potłóčowanje druhich ludow přez cuze mócnarstwa. W přirunanju z pozdatnje »mjenjehódnymi« ludami abo kulturami wobhladowachu so zapadno-europske imperije jako bóle doprědkarske – ciwilizowaniše – a chcychu tuž swětej swoje prawidła a žiwjenske wašnja nanuzować. Jich kolonialny system mějachu za něšto přirodne. Tak namaka tež jich »ciwilizaciska misija« mjez intelektualnymi elitami a wobydlerstwom moraliske připóznaće.

Dźensa so nadutosć a dominanca tutoho myslenja a z nim zwjazany eurocentrizm sylnje kritizuje. Kritika měri so wosebje na něhdyšu logiku, ludźi jako mjenjehódnych wobhladować, kotrež pječa narokam zapadneho swěta njewotpowědowachu.

Tež Serbja płaćachu jako »njezrałe« abo »primitiwne«. Jich kultura a rěč so jako mjenjehódnej wobhladowaštej. W podwědomju knježa zdźěla dźensa hišće tajke a hinaše nahlady, husto bjez wědomja za to, zo bazuja na rasistiskich rasterach. Zwjazkowy prezident Frank-Walter Steinmeier wuzběhny w lěće 2021, při wotewrjenju etnologiskich zběrkow Aziskeho muzeja w Humboldtowym forumje, zo je »němska kolonialna móc ludźi potłóčowała, wuklukowała, wurubiła a moriła«. Wón žadaše, wjace »swětła do tuteje ćmy přinjesć«, dokelž je »dźensa w našim kraju dosć slepych blakow, kotrež maja so předźěłać, nic naposledk rasizm, diskriminacija, ponižowanje kaž tež nadpady a namóc.«. Indirektnje to rěka, zo njeje kolonializm dawno hišće někajka wotzamknjena doba.

Před něšto časom dosćehnje mje próstwa, hač njebych so z přinoškom »August Gottlieb Spangenberg a Serbja« na mjezynarodnym zběrniku wo Ochranowskim biskopje Spangenbergu wobdźěliła. Wotmołwich jendźelskimaj wudawaćelomaj, zo drje je jenož mało materiala a zo sej wotpowědny přinošk tak prawje předstajić njemóžu. Napisaštaj pak, zo je tež to wuslědk a pozbudźištaj mje do pisanja. Dach so tuž do dźěła a běch bórze wo swojich wotkryćach překwapjena.

August Gottlieb Spangenberg běše po smjerći załožićela Ochranowa, Nikolausa Ludwiga von Zinzendorfa w lěće 1760, bratrowsku jednotu přez nimale tři lětdźesatki nawjedował. Ze swojim organizaciskim talentom, mjezynarodnymi nazhonjenjemi a wurunowacym wašnjom je bytostnje k dalewobstaću jednoty po smjerći załožićela přinošował. Swojeho wulkeho wuznama dla, mjenuje so tež druhi załožićel jednoty. Jeho cyrkej a zhromadnosć twarjace skutkowanje fascinuje slědźerjow mjez druhim wosebje tohodla, dokelž běše Spangenberg w młodych lětach separatistiskim kruham přiwisował, kiž cyrkwinske struktury wotpokazachu. We wěstym zmysle špiheluje Spangenbergowe žiwjenje wuwiće bratrowskeje jednoty wot radikalneho pietizma k institucionalizowanej a připóznatej organizaciji. W tutym procesu institucionalizowanja jednoty, hraješe Spangenberg sam wažnu rólu.

we wichorach 20. stolěśa

»Naprědk! buźi hesło našo,

za swoj lud a kraj.

Kuždy wošcync huwołašo:

Goŕej gledaj k bytšym ńebju,

słyńco kiwa žyẃeńu;

Bog se znajo k wěrnem źěłu.

Kšutym dawa razeńe.«

(Bogumił Šwjela, w swójom

dnjowniku)1

I. Cas kejžora a Weimarskeje republiki

Jadna z nejwuznamnjejšych serbskich wósobinow 20. stolěśa jo mimo cwiblowanja Krystijan Bogumił Šwjela (nimski Christian Gotthold Schwela, *5. septembra 1873 w Skjarbošcu, † 20. maja 1948 pla Naumburga).

W jogo statkowanju ako serbski procowaŕ a faraŕ, ale teke w priwatnem familijowem žywjenju su se pokazali wšykne naźeje, konflikty a katastrofy, kenž su wažne byli za serbski lud w prědnej połojcy zajźonego stolěśa.

Ako syn serbskego kantora a casnikarja Kita Šwjele (1836–1922) jo se južo ako student angažěrował w młodoserbskem gibanju, kótarež jo nastało ku kóńcoju 19. stolěśa, gromaźe ze swójim pśijaśelom Wylemom Nowym (1870–1933). Wónej stej załožyłej zwězk serbskich študańcow a zorganizěrowałej dolnoserbske schadowanki, aby zmócniłej zacuśe sebjegódnosći Serbow. Nowy a Šwjela stej pregowałej gromaźe z Matejom B. Bronišom (1868–1937) a Hajnom Rizom (1873–1917) młodoserbske gibanje w Dolnej Łužycy. Nastajenje Šwjele, až serbskosć jo wobogaśenje a njejo nic, za což se ma sromaś, jo se śěgnuło ako cerwjena nitka pśez jogo procowanje we wósadach a jo wiźeś ako jogo wótkazaństwo. Wuznamne su jogo pśinoski ako rěcywědnik, wudawaŕ casopisow a casnikow a ako iniciator załoženja Domowiny.

Layout Rozhlada pśed 50 lětami w septembrje (1973) jo južo wordował blišy tomu aktualnemu. Na wobalce se pokazuju južo wuměłske twóŕby tencasnych mólarjow. Rowno w septemberskem wudaśu 1973 pśedstajijo se mólba »Sportowča-floretowarka (wolij)« Jana Buka, kótaremuž pósćiju se 2022-2023 wustajeńca, katalog a dalšne tšojenja pód titelom »Wšykno jo krajina«. Šefredaktor w tom wudaśu jo Cyril Kola.

Prědna wažna tema su čechojske wliwy w Młodoserbskem gibanju w Dolnej Łužycy (1888-1908) wopisane w jadnom artikelu dr. Frida Mětška w Poznańskem slawistiskem casopisu Slavia Occidentalis. »Wokoło wróćicy lětstotkow bě Maćica Serbska dale a bóle wosłabnyła, dokelž jeje załožićeljo cyle přirodnje wotemrěwachu abo bywachu dale a starši a tuž njemóžachu hižo płodnje skutkować. Nimo toho bě delnjołužiska Maćica wjele bóle ludowe towarstwo, kiž zjednoćowaše we swojich rjadach přewažnje serbskich dźěławych ze wsow« (RZ 9/1973, b. 322).

je rjad Serbskeho ludoweho ansambla, wěnowany serbskim filmam w najšěršim zmysle słowa, kotrež so w kóždej hrajnej dobje jónu přewjedźe. Prěni wječor ­běše filmam Maje Nagloweje a Juliusa Günzela (8. julija 2021) wěnowany a druhi wječor (4. nowembra 2022) filmam, ke kotrymž staj kom­ponistaj Jurij Winar, załožer a prěni intendant SLA a Helmut Fryča (Fritsche­), jeho prěni chórowy dirigent a komponist, filmowu hudźbu napisałoj. Rjad organizuje hudźbna dramaturgowka SLA Swantje Richter*. Tekst moderacije (wažnosće dweju komponistow za serbsku hudźbu dla) so tule dokumentowany wozjewi:

Z dźensnišim zarjadowanjom njespominamy ‒ wu­wzaćnje ‒ na lětuše jubilejne lěto­ Korle Awgusta Kocora a Handrija Zejlerja, ale na »młódši jubilej«, na 70. róčnicu załoženja Serbskeho ludoweho ansambla a załožerjow prěnjeho profesionalneho serbskeho wuměłskeho ćělesa. Tež hdyž přisłušeja ansamblej tehdom kaž dźensa chór, orchester a balet, wuńdźe naše zarjadowanje z małej wobsadku, smyčkowym orchestrom, kotrež tež mjez filmami kompozicije wobeju komponistow zahraje. Woni činja to pod nawodom prěnjeje huslerki Kamile Susłowicz live, a to rěka w lěpšej kwaliće, hač budźemy hudźbu w třoch starych filmach słyšeć.

W tom a pśiducych cysłach Rozhlada pśedstajijo se eksperimentelnje duch zachadnosći na zakłaźe Rozhlada pśed wěcej ako 30-50 lětami. Mjasece wudaśa ze zachadnosći wótpowěduju aktuelnym mjasecam, w kótarychž se diskutěrowane wopśimjeśa ze zachadnych wudaśow wózjawiju. Na pśikład, dokulaž mamy rowno julijowe a awgustojske wudaśe 2023 wuzwóliju se wopśimjeśa z julija a awgusta pśed wjelimi lětami. Pśi tej góźbje pódajo Rozhlad wopśimjeśa wudaśowu julij a awgust 1955. Dalšny cel jo, cytarjam a cytaŕkam paralele z bogatych stawiznow casopisa spśistupniś. Zajm lazowarjow pokažo nam, lěc se toś ta rubrika dalej wjeźo.

Rozhlad w lěśojskima mjasecoma julij a awgust 1955 jo był wjelgin mócnje na serbsku a literaturu (ze socialistiskich krajow) wusměrjony. W srjejźišću su stojali nowe knigły, teoretiska wěda wó pśestajanju, literatura w drugich krajach (wósebnje w Sowjetskem zwězku a Českosłowakskej). Wózjawili su se teke nowe literarne twóŕby (na pś. basni), pśełožki. Teke kulturne zarědowanja a zgromadne źěło ze słowjańskimi susedami (na pś. Českosłowakska) su měli swójo městno. Tegdejšy politiski socialistiski towarišnostny pórěd dajo se wjelgin lažko pśez tekst Měrćina Nowaka-Njechorńskego »Přećel a sobuwojowar Karla Marxa – K 60. posmjertninam Friedricha Engelsa« na str. 225 w awgustojskem wudaśu póznaś. Pśipad abo nic, pišo teke Jan Žurčanski »Wo Serbach – wupućowarjach« (Serby w Teksasu) na boce 268 w cysle 08/1955 ako to gótujo w pśedlažecem cysle Trudla Malinkowa.

Runja wosom dalšim wsam w Budyskim kraju wopominaja lětsa Poršicy 800. róčnicu swojeho prěnjeho naspomnjenja ­w ­lěće 1222. Składnostnje jubileja předstaja so serbske ­stawizny wsy a wosady.

Narodne wuwiće wobydlerstwa

Z dawnych časow sem ležeše kónčina wokoło Poršic wosrjedź serbskeho sydlenskeho teritorija. Hišće w 19. lětstotku bě němsko-serbska rěčna hranica poměrnje zdalena: we wuchodźe pola Wósporka, Ketlic a Lubija, w juhu podłu rjećaza Łužiskich horow, w zapadźe wokoło Biskopic a Kamjenca a w sewjeru hakle za Błótami. W Poršiskich wsach so žana industrija njezałoži, kotraž by němsku ludnosć přiwabiła. W ratarskej kónčinje wostachu Serbja w dalokej měrje mjez sobu, a jeli tola raz cuzy přićahny, so wón spěšnje tudyšim wobstejnosćam přiměri. W sebjewědomym burstwje so namrěte wjesne, křesćanske a serbske tradicije wot generacije ke generaciji dale dawachu. Tak móžachu socialne, rěčne a kulturne poměry na dołhu dobu konstantne wostać.

W lěće 1840 so wo Poršiskej wosadźe pisaše: »Ackerbau ist die Hauptbeschäftigung der tätigen Parochianen, welche bis auf sehr wenige Seelen der wendischen Nation angehören.«1

Runja wosom dalšim wsam w Budyskim kraju wopominaja lětsa Bukecy 800. róčnicu swojeho prěnjeho naspomnjeja w lěće­ 1222. Składnostnje jubileja předstaja so serbske stawizny­ wsy a dźensnišeje gmejny.

Narodne wuwiće wobydlerstwa

Kónčina wokoło Bukec słuša k staroserbskemu sydlenskemu teritorijej. Přez lětstotki mjezowachu wsy nětčišeje Bukečanskeje gmejny na wuchod, zapad a sewjer ze serbskimi kónčinami. Jenož na juh wobsteješe rěčna hranica k němskemu teritorijej, wutworjena wot Čornoboha a susodnych horow. Kaž přirodny ryhel poćežowaše hórski rjećaz zwisk mjez woběmaj bokomaj a zadźěwaše z tym asimilaciji Serbow.

Za spočatk 19. lětstotka hodźi so narodna situacija wokoło Bukec někak takle wopisać: Wjesnjenjo su Serbja, chodźa w tradicionelnej drasće, su žiwi po starodawnych wašnjach a haja namrěte nałožki. Wobchadna rěč je serbska, wjetšina wobydlerjow němsce ani njerozumi. Je-li Němc přićahnył, wuknje spěšnje serbsce, zo by so scyła dorozumić móhł. Hdyž je we wsy ryćerkubło, su knježa a słužowni zwjetša Němcy, kotřiž maja pak husto tež znajomosće serbskeje rěče.

Wurjadny dokument stawiznow lutherskeho hibanja, zamórskeje­ emigracije a započatkow fotografije w Serbach

W Serbskim kulturnym archiwje chowa so fotografija,1 na kotrejž je zwobraznjenych šěsć mužow srěnjeje staroby. Za »wotmolowanje« je jich fotograf symetrisce do skupiny zestajił. Štyrjo sedźa na stólcach, dwaj za nimi stejitaj. Sebjewědomje hladaja fotografej do kamery. Nažel su mjezwoča njejasne, jenož pola naprawo sedźaceho muža su kontury de­rje spóznać. Wšitcy su njedźelsce zdra­sćeni: Maja kabat zwoblěkany a škórnje wobute. Jednorosć drasty na to pokazuje, zo njesłušeja k bohačkam. Mozlate ruki – wosebje napadnje pola naprawo sedźaceho – wo tym swědča, zo su z dźě­ćacych lět na ćežke ručne dźěło zwučeni. Stejacaj mužej so zepěrataj, lěwy na kij, prawy na ramjeni před nim sedźaceju, zo njebyštaj so při wjacore sekundy trajacym wobswětlenju pohibowałoj. Skupina je zwobraznjena před płotom z drjewjanych łatow, kiž kónča deleka nad kamjentnymi prohami. Woknje w pozadku nam přeradźitej, zo steji tam domske. Dale je spóznać štom, kiž móhł po lisće sudźo lipa abo brěza być. Ha­łuzy leža na konstrukciji ze žerdźow, kotraž­ je z kolikami podeprěta, abo su samo na nju splećene, tak zo šěroku třěchu­ tworja. Připrawa dopomina na chłódnicu w piwowej zahrodźe, kotraž hosćom w lěću přijomne městno skići. Tołsta žerdź pódla naprawo stejaceho muža zda so kaž z banderolu wobwita być a móhła słužić jako sćežor za chorhoj. Wšo na to pokazuje, zo jedna so při twarjenju w pozadku wo zjawnu korčmu, před kotrejž su so mužojo k fotografowanju zešli.

w zwisku z rasowymi slědźenjemi němskich wědomostnikow w lětach wot 1929 do 1938

W Rozhledźe z oktobra 2019 (str. 16–21) wozjewi so rozmołwa z dr. Friedrichom Pollackom, kotruž je wjedła Sara Mičkec, tehdyša šefredaktorka tohole časopisa. Rozmołwa poćahuje so na antropologiske (rasowědne) přepytowanja w Delnjej a Hornjej Łužicy, kotrež přewjedźechu němscy an­tro­pologojo a zastupnicy druhich wědomosćow w lětach wot 1929 do 1938. Nadpismo rozmołwy, poćahowace so na wědomostnu dokumentaciju, je ekspresiwne: »Hdyž tute dokumenty widźiš, će zyma woběhuje.«

Antropologam wšelakich krajow swěta, kotřiž zaběrachu so z rasowěd­nymi přepytowanjemi, dźěše hłownje wo čisto wědomostne dopóznaća, pokazowace na podobnosće a rozdźěle mjez wšelakimi rasami kaž tež jich změšenja w prehistoriskich procesach. Někotři slě­dźerjo spytachu (z rasowymi nahladami) přiwšěm dopokazać nadhódnotu běłeje rasy nad rasami Azije, Afriki, Awstralije a indianskeje ludnosće Južneje kaž tež Sewjerneje Ameriki. Mnohim němskim antropologam bě wažne, po­twjerdźić rasowe rozdźěle mjez Germanami a słowjanskimi ludami, a z tym tež Serbami. Jim njeńdźeše mjenujcy scyła wo wuslědźenje objektiwnych antro­pologiskich wosebitosćow, ale wo wužiwanje rozdźělow jako dopokaz rasoweje mjenjehódnoty Serbow. Z tymle přinoškom podam swoje nahlady k wobsahej rozmołwy z Pollackom. Sym sej pak toho wědomy, zo njemóžu wobeńć wěste zjednorjenja wobmjezowaneho předstajenja měnjenja wědomostnika dla.

Štó drje w dołhich měsacach koronoweho lockdowna abo w tydźenjach karanteny njeje wo jězbach do dalokeho swěta sonił? Přez knihi, filmy abo w dopomnjenkach móžachmy so na puć podać. Podobnu žedźbu za dalokim swětom mějachu hižo naši prjedownicy. Tež woni sonjachu wo wulkim swěće, wo nowych žiwjenskich móžnosćach a hinašich wašnjach. Z wulkim zajimom čitachu pućowansku literaturu, kotraž bě jim ćim lubša, hdyž měješe pozitiwny, něhdy bychu prajili natwarjacy, zbudźacy raz.

Wosebity zajim hajachu Serbja za Grönlandsku. Přez tři lětstotki móžemy teksty a styki mjez serbskej Łužicu a najwjetšej z lodom pokrytej kupu swěta slědować. Zaběraš so bliže z tematiku, wotkryješ cyłu syć mjezsobnych zwiskow a stykow. Tute wotbłyšćuja serbske kulturne stawizny a pokazaja zdobom na splećenosć serbskich z němskimi, haj europskimi stawiznami.

1. Cranzowa kniha »Historie von Grönland« a Serbja

Wuchadźišćo literarno-kulturnostawizniskeje ekskursije mjez Grönlandskej a Łužicu, na kotruž chcu so tu podać, je w lěće 1765 wudata kniha Davida Cranza »Historie von Grönland«, kiž bě w cyłej Europje – a tak tež w Serbach – zajim za polarnu kónčinu zbudźiła a slědy zawostajiła. Z połnym titulom rěka kniha: Historie von Grönland: enthaltend die Beschreibung des Landes und der Einwohner [et]c. insbesondere die Geschichte der dortigen Mission der evangelischen Brüder zu Neu-Herrnhut und Lichtenfels; Mit acht Kupfertafeln und einem Register, Barby und Leipzig: Heinrich Detlef Ebers, 1765.

K wósaźe Slepo/Slěpe słuša sedym jsow: Dźěwin, Brězowka, Mułkecy, Miłoraz, Rowno, Slepo, Trjebin a wótergi pomjenjujo se ako wósyma wjas bramborski Lěsk. Region jo znaty za wósebnu slěpjańsku narěc, a teke dla rědnych narodnych drastwow. Slěpe jo jadnučki serbski region, kótaryž jo wuwił a zachował do źinsajšnego swójsku źiśecu drastwu za gólcow a za źowća. W drugich regionach źiśi su nosyli cesto samske drastwy kaž dorosćone, jano w mjeńšej wjelikosći. Togodla jo Slěpe wuwześe a naźejam se, až rědna źiśeca drastwa buźo dalej a zasej wěcej widobna w zjawnosći. To wšak njejźo bźez problemow. To jo mě groniła Elwira Hantšo, cłonk towaristwa Kólesko e. V., šlodaŕka drastwow a awtorka knigłow wó slěpjańskej narodnej drastwje za dorosćonych a źiśi. Wjele nanow njoco, až jich syny nose »suknju«. Hyšći pśed někak 50–60 lětami pak njejo to było nic wósebnego.

Za mójo slěźenje zajmny jo dalšny fakt, až w Slěpem su źiśi teke nosyli žałowańsku drastwu. To wšak do źinsajšnego njejo derje wuslěźone. Powšyknje móžo se groniś, až njejo była drastwa za kuždy cerkwiny swěźeń za źiśi, dokulaž wóni njejsu na namšu chójźili až do końca Drugeje swětoweje wójny, gaž su zawjadli specielne namše za źiśi. Wažnje jo teke, až góle jo było połnogódny cłonk wósady akle pó górjejbranju (konfirmaciji). Weto groni se, až ga w Slěpem su źiśi se wobźělili na zakopowanjach swójźbnych prědnego stopnja (to groni nana a maśerje), a jo teke móžno, až pśi zakopowanjach swójźbnych drugego stopnja (to groni na pśikład bratšow a sotšow). Dla togo su eksistěrowali za te źiśi žałowańske drastwy. W knigłach kněni Hantšo z decembra 2020 móžomy wobźiwowaś pór žałowańskich drastwow za źiśi, za cas lěśa a zymy, za zakopowanje a cas pótom, a teke wšednu žałowańsku drastwu.1 Prezentěrowane drastwy su samorozmějucy drastwy za źowća (wót 6 lět až do konfirmacije). Zazdaśim njejo wěcej žednych informacijow, bildkow abo mólbow ze žałowańskeju drastwu za gólcow. Ale źiśi wobeju rodowu su nosyli wšednu źiśecu drastwu, njejadnaku za gólcow a źowća (sic!). Ta drastwa jo nadrobnje wopisowana w brošurce, wudanej teke w lěśe 2020.2