Měrćin Wjenk Foto: Maćij BulankPřed něšto časom dožiwich koncert, na kotrymž měješe spěwar hižo při druhim spěwje swoje ćeže z tekstom. Tež hakle krótko do wustupa zestajena skupina so hišće cyle na so zwučiła njebě. A tola bě to přijomny wječor ze sympatiskim wuměłcom. Bě ze wšeho spočatka pytnyć, zo so wón za swoju hudźbu hori a z njej swoje zaćišće, wobkedźbowanja a mysle wuměłsce přetwori. Sym krasny wječor dožiwił, byrnjež hudźbnik profi w tym zmysle njebył, zo je wot wuměłstwa žiwy. Hižo naspomnjene wustupowanje by drje něchtóžkuli samo jako njeprofesionelne škrěł.

Hdyž so dźensa wo profesionelnym wuměłstwje rěči, potom su z tym husto wšelke wočakowanja zwjazane kaž na přikład, zo su wuměłče přeco přihotowane, zo su wuměłcy koncentrowani, zo swój wukon na dypk přinjesu. Hač k postajenemu časej předstajenja abo někajkemu terminej za wotedaće. Njewotwisnje wot jich naladow, starosćow a začućow.

 

»Přewjele ze swojich wunamakankow a wudobyćow přeradźić,

je jedne a to same, kaž so wupłodow swojeje wunamakarskeje

bohatosće wzdać.«Filippo Brunelleschi (1377–1446)

Sada kaž kaskada

Literarne teksty k twórbam Jana Buka

 

Sada kaž kaskada: Doniž přepozdźe njeje. A swět jenož hišće pusćina z pěska a plastika. Wot wusmahnjeneje čłowječeje kreje wočerwjenjeny pěsk a rozpadanju so spjećowacy plastik. Twórba zmylkow žiwjenja, hódna wěčnoh wopomnjeća, ale prošu njewospjetowanja.

Je to sada kaž kaskada, hdyž so polarne kónčiny pozhubja a z nimi energiju słónčnych pruhow wróćo mjetace běłe płoniny. Jenož běła plastowa třěska zwostawa.

Je to sada kaž kaskada, hdyž lodowcy roztawaja a jich słódku krej do selowych morjow wuliwaja, zo motor so přewalacych wodźiznow zakašluje a wjaznje. Jenož módra plastowa třěska zwostawa.

Je to sada kaž kaskada, hdyž trajnje zmjerznjene bahnja roztawaja a z nich njehaćene dalše płunojte woćoplenje twocha. Jenož bruna plastowa třěska zwostawa.

Je to sada kaž kaskada, hdyž suche wětry kerki a lěsy zamiškrja a składowany wuhlik zaso z kislikom woženja. Jenož čerwjena plastowa třěska zwostawa.

Loni w lěću je w Ludowym nakładnistwje Domowina wušła zhromadna kniha Měrany Cušcyneje (MC), Róže Domašcy­­neje (RD) a Měrki Mětoweje (MM) z rjećazowej basnju »znaki pominaki kopolaki«. Kóžda awtorka je za nju třinaće třinaćelinkowych tekstow lyriskeje prozy napisała.

Něšto mi w lěću, jako knihu k prěnjemu razej čitach, scyła tak napadnyło njeje, štož pak mi nětko při pancatym wjedrje za to ćim bóle do wočow bije. Mjenujcy, zo maja teksty za mnje tajki słónčny, lěćny raz, byrnjež so to přeco jasnje njewuprajiło. Bě to wotpohlad?

RD: Najskerje zwisuje to z tym, zo započnjemy z pućowanjom w słónčnym Budyšinje a tam našu kołojězbu tež zaso skónčimy. A tute słónco maš potom w pomjatku, štož so najskerje přez cyłu knihu ćehnje.

MM: Za sebje bych wšak prajiła, zo njejsym swoje teksty w žanej atmosferje melancholije pisała. Tohodla je tajka słónčna atmosfera poprawom wot samo nutřka.

MC: Mi so porno tomu njezda tajka słónčna atmosfera w mojich tekstach być. W nich jewja so wěste werby, kotrež so na ćopłotu poćahuja, kaž na přikład ›wohrěwachu poslešća‹. Ale zo słónco dominuje, njebych rjekła.

 

 

 

Měrćin Wjenk Foto: Maćij Bulank

Hrube prawidło za wupisanja dźěłowych městnow je, zo steja požadane kajkosće čim wyše we wupisanju, ćim wažniše su. Njezadźiwa tohodla, zo wočakuje Załožba za serbski lud wot požadarkow a požadarjow wo jednaćelske městno Ludoweho nakładnistwa Domowina, kotrež ma so znowa wobsadźić, wosebje »kompetencu nawjedowanja« a »dołholětne powołanske nazhonjenja«.

Štož pak po tym přińdźe, tola tróšku překwapja. Tak steja »hłuboko sahace znajomosće modernych medijowych konceptow« nad »daloko sahacymi znajomosćemi serbskeje kultury a stawiznow«, (jenož) »dobre znajomosće hornjo- a delnjoserbskeje rěče« namakamy samo hišće dale deleka. Móhli to za připad abo fauxpas załožby měć, najskerje pak jedna so wo wotpohlad. Wšako mjenuje so we wupisanju wuraznje, zo měli zajimcy LND »jako crossmedialneho producenta hornjo- a delnjoserbskich medijow dale profilować« a digitalizacija jako hesło zda so tak a tak runje złote ćelo być. Při tym pak so po wšěm zdaću zabywa, zo su digitalizacija a digitalne medije jenož słužownicy najwšelakorišich wobsahow. Hdyž Serbski kulturny archiw na přikład stare žórła scannuje a na serwerach składuje, zawěsći to wone žórła do přichoda a wolóži přistup k nim. Digitalizacija při tym njeje žana hódnota samo na sebi, ale pomha, zo byštej so mjenowanej zaměraj docpěłoj.

Měrćin Wjenk Foto: Maćij BulankNětko w aprylu měli so po poslednich zarjadniskich přihotach gmejnam a městam loni wot Sakskeho krajneho sejma schwalene přidatne pjenjezy za dwurěčnosć skónčnje wupłaćić. Kóžda z 42 komunow w sakskim dźělu serbskeho sydlenskeho ruma dóstanje za lětsa a klětu 10.000 € přidatnje, zo móhła swoju zakonsce zakótwjenu zamołwitosć spjelnić a serbšćinu spěchować. Nimo toho so z dalšimi 160.000 € centralny přełožowanski serwis wutwori, kotryž ma za zarjady a institucije dokumenty a podłožki přełožować. Hač jedna so při cyłkownje 600.000 € wo dołho zanjechanu samozrozumliwosć, šćedriwy dar abo dowólbne wobtykanje, k tomu změje drje kóždy sam swoje měnjenje.

Tola pohladajmy raz na tamnej zajimawostce w tutym zwisku. Sprěnja: Knježerstwo wužiwanje pjenjez lědma wobmjezuje, hłowna wěc, zo spěchuje so z nimi dwurěčnosć. Přičina za to je dosć rozdźělny staw dwurěčnosće w jednotliwych gmejnach. Tak so najskerje gmejnscy radźićeljo w Dźěwinje dźiwaja, zo móžeš za serbske naprawy scyła telko wudać, mjeztym zo w Radworju pjenjezy drje prědku a zady dosahać njebudu.

W Sakskim statnym muzeju za archeologiju w Kamjenicy wěnuja so hižo wot lońšeho oktobra čěsko-sakskim stawiznam. Wosebitu wustajeńcu z mjenom »Sakska – Čěska 7000« je muzej zhromadnje z Narodnej galeriju w Praze zestajał. Ličba w titulu poćahuje so na wone 7.000 lět wot kamjentneje doby hač do dźensnišeho, kotrež wustajeńca wobjednawa. Najdlěši dźěl tutoho časa pak je nam jenož z pomocu archeologiskich namakankow přistupny. A tak zwobraznja so prěnje 6.000 lět čěsko-sakskich stawiznow z keramiku, wozdobu a gratom. Sudobja, spinki a sekery swědča wo tym, zo běštej Čěska a Sakska něhdy zhromadny sydlenski rum, hakle w mjedźanej dobje započa so južnje a sewjernje Rudnych a Łužiskich hór rozdźělne wuwiće. Wujasnjowanske teksty zas a zaso na zhromadnosće a rozdźěle pokazkow skedźbnja a wopytowarjow do přirunowanja wabja.

Wurězk z wustajeńcy »Sakska-Čěska 7000«. Hač do kónca měrca ju hišće w Statnym muzeju za archeologiju w Kamjenicy pokazuja, po tym přećehnje do Narodneje galerije w Praze. Foto: nowinske foto/SMAC – Statny muzej za archeologiju w KamjenicySrjedźišćo přehladki twori čas wot 10. lětstotka, potajkim wot pokřesćanšćenja Čěskeje a Sakskeje hač do politiskeho přewróta w Němskej demokratiskej republice a somoćaneje rewolucije w Čěskosłowakskej před 30 lětami. A njerědko běchu to cyrkwinske stawizny, kotrež dóńt wobeju krajow postajowachu, byrnjež wuslědk přeco samsny njebył. Tak buštej drje wobě kónčinje mjenje bóle w samsnym času pokřesćanšćenej, tola za Čechow woznamjenješe to swójske kralestwo, Serbja pak dyrbjachu so Němskemu mócnarstwu podrjadować. W tutej dobje narodźi so tež najstarša čěska swjata, mjenujcy swjata Ludmila. Wustajeny złoćany relikwiar za chowanje jeje powostankow pak nasta hakle w 14. lětstotku, je to požčonka z Praskeje katedrale swjateho Wita. Katalog jeje stawiznu hišće nadrobnišo rozjimuje hač wustajeńca a dótka so při tym tež srjedźowěkowskich teorijowlegendow wo jeje pochadźe. Po jednej bě wona dźowka łužiskeho wjercha, by potajkim tež prěnja serbska swjata być móhła. Na tajke a podobne wašnje so Łužica a Serbja přeco zaso we wustajeńcy a wosebje w katalogu wobjednawaja. Druhdy nakromnje, kaž w padźe załoženja klóštra Marijineje hwězdy w 13. lětstotku abo wutworjenja Ochranowskeje bratrowskeje wosady wot čěskich eksulantow, kotřiž dyrbjachu swoju domiznu wopušćić, jako so tuta po Třicećilětnej wójnje z namocu zaso do podjanstwa nućeše. Druhdy pak tež Serbja bjezposrědnje w srjedźišću steja kaž w zwisku ze serbskim jezuitom Xaverom Jakubom Ticinom, kotryž w 17. lětstotku na Karlowej uniwersiće studowaše a prěnju, tohorunja wustajenu, hornjoserbsku gramatiku spisa abo z Łužiskim seminarom, w kotrymž bydlachu něhdźe dwaj lětstotkaj dołho tež serbscy katolscy gymnaziasća a studenća.

Wot 19. lětstotka potom cyrkej dźeń a mjenje stawizny wobwliwowaše, porno tomu stachu so přiběrajcy hospodarstwo, turizm a wuměłstwo z ćěriwom zhromadnych zwiskow. Sakscy předewzaćeljo hižo před wjace hač sto lětami nišich mzdow dla swoje twory w Čěskej produkowachu, krajej zwjazowacy turizm wuwiwaše so podłu Łobja a přikład za wuměłske styki je Ludvík Kuba, kotrehož wustajenej mólbje, jedna z Budyskeho Serbskeho muzeja, łužiske a serbske motiwy pokazujetej.