W Drježdźanach skutkuja wjacore zwjazki literatury, spisowaćelow a nakładnikow, kotrež so za Serbow –

a nowe serbske kaž tež słowjanske literarne tworjenje – zajimuje.

To so wujewja z publikacijow časopisow kaž Ostragehege a Signum, wosebje pak z čitanjow, kotrež so w sakskej stolicy wobstajnje wotměwaja a na kotrychž so w minjenych lětach wospjet tež serbske awtorki a awtorojo wobdźělichu. K tajkim tworićelskim literarnym zhromadnosćam liču Kulturny forum z.t.

Jeho sobuzałožer je lěta 1972 w Šwikawje rodźeny Patrick Beck. Hakle njedawno wón, w Drježdźanskim Měšćanskim muzeju, čěsko-němsko-serbski wječork poezije z Milanom Hrabalom – čěskim basnikom

a spěchowarjom serbskeje poezije našeho susodneho kraja – moderěrowaše.

Patrick Beck je wustojny a so na swojoraznu minimalistisku poetiku złožowacy lyrikar, awtor romana a mnohich esejow. Jeho, kaž tež třoch dalšich basnjerkow a basnikow ze sakskeje stolicy a wokoliny, w tutym

a dalšich wudaćach serbskeho časopisa z wujimkami jich tworjenja serbsce předstajimy.

Pohlady do špihela

1) 28. julija w Zadnich Hermanecach (Sakska Šwica), jako so, někotre kilometry zdaleny, při wšěch hašenjach woheń přeco dale žerješe, wokoło Wulkeho Zymnika...

Žane přežiwjenje bjez etosa swěta!

Hans Küng 1990

Firmament wukaženy

Raj boži bjez duše

Sowjer wisa

Ze zbytkom dowěry

Nad bywšim žitnišćom

Šćěkaja so škrěkawy

Za štwórtakom hanjo

Dobre poselstwo

Nimo rowow himpota

Bity wojownik

Žwjeńkačk mjez zubami

Woněmi jandźel měra

 BENEDIKT DYRLICH

 jutry 2023

1

Zymske mrózniki, natykane z jabłukowymi kwětami, drěmaja na wurubjenych sadowcach zahrody, kotraž so pod wosłabnjenej pychu słónčneho časnika na cyrkwinskej wěži zyboli.

To camprowarjow na dworje lědy stara. Woni su so wotnošene a lochke draby zwoblěkali. W tohorunja napadnych pisanych kłobukach a ze sylnje pomolowanymi hubami a brjowkami zběhaja nory tam a sem škleńčki, doniž so njezahnaja na pochod wot domu do domu. Po puću wospjet zanjesu swoju prošersku reju, zběrajo połć a jejka.

Před wrotami skromneje ležownosće kadla w monturje wobornika woła, zo dyrbjeli hišće z někotrych pincow wulku wodu klumpać. Starša knjeni, kotraž je za nim pomału ze statoka wulězła, jemu přišćipnje, zo so to njezadani. Wona bórze swój rozpadowacy domicil wopušći a so do starownje na kromje městačka zminje.

2

W blišej wokolinje so swjatk maskow a keklerjow njenadźicy na druhu runinu pozběhnje:

W podlěsu pod dawno womjelknjenej skału so připołdnica chowa. Wona so w ćěmnych měsacach jenož z přiwěrkow žiwi, kotrež su jej babotaki z kermušow donošowali.

Zatrašaca a zdobom powabliwa sonowina ćopłych dnjow wutrajnje w swojim schowje čaka, doniž lěćo njerozpłomjeni a wuske wutroby do njewobmjezowaneje swobody njewućěri. Wona so wjeseli, zo so z jednej horcej žołmu za druhej bórze tokanja a lubčenja wšudźe pod hołym njebjom rozwala. Potom móže znowa přez postronk bić a horce žedźby do smjertnych strachow zwobroćeć. Hłowy so potom do přirowow podłu wustudnjenych polow skuleja. Křiki naiwnych muzow wo pomoc horjo njewosłabnja.

Dwurěčne basnje a arabski instrument zaklinčeli

Nimale dwaceći zajimcow běše sobotu wječor (28.10. 2023) na finisažu wustajeńcy mólbow a rysowankow Maje Nagloweje do Drježdźanskeje Galerije při połobskim brjoze (Galerie am Elbufer 25) přichwatało – mjez nimi wjacori Serbja, bydlacy w sakskej stolicy. Tež wuměłča sama běše přitomna, kotraž na spočatku wječorka zjawnje zwurazni, zo čerpa w swojim tworjenju sylnje z mytow w sydlenskim rumje Serbow.

Přehladku w měšćanskim dźělu Lubohósć (Laubegast) sakskeje stolicy zakónčichu z čitanjom ze serbsko-němskeje zběrki Traiana Popa »Posledni­ sněh/Der letzte Schnee«, kotraž je loni w Ludwigsburgu wušła. Drježdźanska basnjerka Ulrike Voigt, kotraž­ čestnohamtsce spěchowanski kruh mjenowaneje galerije nad Łobjom bjezposrědnje nawjeduje, přednjese wjacore basnje rumunskorěčneho basnika němsce, kotrež Benedikt Dyrlich w swojim a Monika Dyrlichowa w přełožku Dorotheje Šołćineje serbsce recitowaštaj. Dyrlich k tomu wujimki ze swojeho tohorunja dwurěčneho dosłowa k zběrce Traiana Popa poskići.

Čitanja wobrubi dr. Thabet Azzawi ze swójskimi kompozicijemi, interpretujo na starodawnym arabskim instrumenće, kotremuž oud rěkaja. Ze Syriskeje pochadźacy a mjeztym tohorunja w Drježdźanach žiwy a w Großenhainje skutkowacy wóčny lěkar a hudźbnik je w minjenych lětach wjacore wustupy serbskich awtorkow a awtorow hudźbnje přewodźał.

Jako so wójna znowa rozžehli,

wołachu woni, zo měli so derjeměća wzdać.

Potom nam kiwa dobyće, překrasne dobyće!*

Basnik zapyri radostnu zahoritosć za kraj.

A hrimacy přiklesk wuzběhny nuzu

ze wšěch platformow na wěčnu zbóžnosć.

Na česć wotrjeknjenja bubnowaše

zelena wutroba zrozumjenje za žratwu třělbow.

K rowu přewodźachu strachule pacifizm.

Njewinowata duša je na wšě časy noze

zwróćiła, jako so ze zakopa bojownikow

spyta sama podarmo wudrapać.

Křidło triptychona so hižo paleše, jako so

samotny wobhladowar wopraša, čemu

w Albertinumje přeco hišće měr knježi.

2022

BENEDIKT DYRLICH

* rjadka z basnje »Lied an alle« Richarda Dehmela z lěta 1914

Prěnju wutoru lětušeho julija serbski wječornik wozjewi, zo je »Janek Wowčer swoje dźěłowe zrěčenje jako šefredaktor Serbskich Nowin a wotrjadnik za nowiny a časopisy w Ludowym nakładnistwje Domowina wupowědźił«. W krótkej powěsći dale rěka, zo »chce so wón w přichodźe druhim nadawkam wěnować«. A skónčnje so we wozjewjenju hišće přispomnjenje jewi, z kotrehož wuchadźa, zo ­je brizantna nowinka mjez redakciju a jednaćelom LND Symanom Pětrom Cyžom wothłosowana. »Jednaćelstwo nakładnistwa nětko proces znowawobsadźenja pozicije organizuje«, so w informaciji wukónčnje wuzběhuje.

Wo dalšich pozadkach wupowědźenja čitar serbskeho dźenika ničo njezhoni. Tola wón bu – jeli so za to zajimuje – nic hakle w běhu lěća z najwšelakorišimi wobmyslenjemi a prašenjemi konfrontowany. Na přikład z faktom, zo su dalše dołholětne redaktorki a redaktorojo swoje dźěłowe městno w serbskim dźeniku w blišej zańdźenosći wupowědźili, mjez nimi dr. Cordula Ratajczakowa a Milenka Rječccyna, kotrejž stej »wotpućowałoj« do wobłukow Domowiny a jeje towarstwow.

Hižo dlěje pak napadnu podobne personelne turbulency z wupowědźenjemi a njewuspěšnymi wupisanjemi w delnjoserbskim tydźeniku Nowy Casnik.

W awgusće wuńdźe w nakładnistwje Pop serbsko-němska basniska zběrka »Posledni sněh/Der letzte Schnee« Traiana Popa Traiana, z dwanaće grafikami Boženy Nawka-Kunysz. Do serbšćiny přenjesłoj staj jeho basnje Dorothea Šołćina a Benedikt Dyrlich. Tu wozjewjeny tekst je wujimk z epiloga zběrki.

Basnik a rebel, nakładnik a wupućowar, diskjokej a dźiwadźelnik, wudawaćel a redaktor.

Z tutymi a dalšimi wopřijećemi hodźi so Traian Pop Traian jadriwje charakterizować. Ja sam pak rady swojemu přećelej a koleze z gildy pisacych z wutroby přidam: Traian słuša ze swojim lěta 2002 załoženym nakładnistwom, kotremuž Pop-Verlag rěkaja, sobu k najpłódnišim spěchowarjam noweje wuchodno- a južnoeuropskeje literatury w Němskej a w tutym wobłuku mjeztym tež k spušćomnym wudawaćelam serbskeho pismowstwa. Wo tym swědča mnohe knižne a časopisne wozjewjenja słowjanskich a z tym tež serbskich awtorkow a awtorow z jeho nakładnistwa.

W pjatym lěće noweho lěttysaca so z wulkim brodatym a dołhowłosatym Rumunčanom, rodźenym 1952 w Brașovje (němsce: Kronstadt) a bydlacym a tworjacym wot lěta 1990 w šwabskim Ludwigsburgu, zeznach na zeńdźenju eksiloweho spisowaćelskeho zjednoćenstwa PEN. Wot wšeho spočatka mje Traian překwapi ze swojim bjezposrědnym zajimom za nakromne a druhdy schowane a wosyroćene literarne krajiny Europy, tež za literaturu a wosud najmjeńšeho słowjanskeho ludu. Při tym Traian přeradźi, zo jeho wosebje tworjenje Kita Lorenca (1938– 2017) puta, zo zaměrnje sćěhuje a wobdźiwa jeho poeziju. Z přispomnjenjow wusłyšach respekt a měnjenje, zo Lorencowe basnje wusahuja z přerězneho wobłuka literarneje produkcije w Němskej; a zo z rěče serbsko-němskeho basnika duch znapřećiwjenja wuchadźa, tohorunja wěste šibałstwo, překročace mjezy pokorneho rěčenja a stajace nadutu a misionarsku rěč prědarjow w politice a medijach do prašenja.

Njebozowy ropot Pawlinu ze spara torhnje. Młoda žona z poslešća wujědźe a styknywši ruce we łožu sedźo hač na smjerć wustróžena wustorči: »Božičkecy­, što tu činiće?«

Zadwělne słowa měrja so na muža, kiž w ćmowomódrej dźěłanskej monturje na metalowym rěblu a z chribjetom k Pawlininemu łožu stejo nad woknom spanskeje stwy dźěru do sćěny toči.

Njeskazany dźěłaćer wustork Pawliny wězo njesłyši, nawopak, z pozběhnjenymaj ramjenjomaj a rukomaj tłóči ze wšej mocu wjerćacy so njeboz bićoweje točenskeje mašiny do betona. Na folijowu płachtu na špundowanju padaja proch a kruški z twjerdeje murje.

Zatrašena so Pawlina hromadźe bjerje, zo njeby za rěblom sahnyła a cuzbnika z njeho torhnyła. Dyrkotajo pak sej wuwědomja, zo ju nawalny hósć njewidźi a njesłyši. A zo su rańše zerja zeschadźeli.

Pawlina na budźak pohladnje, kiž na nócnym kamorčku pódla łoža pokojnje tikota, štož pak pod haru točenja tohorunja słyšeć njeje.

Wona widźi, zo je krótko do wosmich. To ju hišće bóle rozšeršenja hač grawoćiwa hara, wšako ma w dźewjećich termin pola swojeje frizerki a přećelki Hilže, kotraž ma swój salon hnydom wokoło róžka blisko cyrkwje Našeje lubeje­ Knjenje. Pawlina je so z dźiwadźelnikom a swojim lubuškom Lukašom wotrěčała, zo chcetaj wječor party molerja Litwina wopytać, w schowanym a chětro zanjerodźenym ateljeju na zadnjej hasce nakupowanskeje mile. Tam wuhotuje wuměłc, kiž ma sam sebje za prěkulu a zakitowarja swobody, hižo cyłe lěto kóždu sobotu wječor tajne hejsowanja, njedźiwajo na postajenja a zakazy korony dla.

Dypkownje w dźewjećich

Zešědźiwja hłójčki petunijow

Wěrja hišće pokazowakej časnika

Kiž běži kaž hewak

Dźeržimoj so horje z lubosću

Pod sytymi jaworami pjerchotajo

Měrowych hołbjow křidleška

Sprostłe sćahnu lěćo

Nad Łobjom zabłysknu

Bójske zliwki ze wšěch mróčelow

Padajo rozwuzdźenej tujawce

Wustonatej sony a žedźby

BENEDIKT DYRLICH

Loni 22. awgusta smědźach zhromadnje ze swojej mandźelskej w Nowoslicach złoty kwas Bena Budarja a jeho Ludmile sobu swjećić, a to we wulkim kole gratulantow a z wotputanej bjesadu hač do pózdnjeho wječora. Tehdy so mnohim z nas zdawaše, zo je drač korony, kotryž bě spočatk měrca wubuchnył, mjenje abo bóle přewinjeny. Kaž dźensa wěmy, bě zezdaće z lońšeho lěća błud.

Pjatk, 19. měrca 2021 zakónči zasłužbny serbski basnik a publicist, scenarist a lektor swoje 75. žiwjenske lěto. Tónkróć drje njebudźe telko swójbnych, znatych a přećelow Benej Budarjej w bjezposrědnjej bliskosći zbožo wupřeć móc. Pandemija budźi dale žałostne strachi, žada sej přeco hišće wopory a zaraća puće k njewobmjezowanej zhromadnosći, kajkaž je w Serbach tradicionelnje z wašnjom.

Tuž so swojemu koleze a přećelej po ideelnych šćežkach bližić spytam a jemu z wotstawkom přiwołam: Luby Beno, wostań při wšěch trapjenjach dale čiły a wjesoły, z nadźiju a wěru, zo so namaj a nam zdźerža a wotewrja přichodnje zaso stare a nowe puće k zetkanjam, k literarnym předewzaćam a swjedźenjam!

Z Benom Budarjom so z młodych lět zwjazany čuju. Jeho bohate a wjelestronske literarne tworjenje a narodne skutkowanje mje hižo lětdźesatki přewodźa. Jeho sylna serbska a słowjanska wutroba mje dale jima. Jako wón w Lipsku slawistiku studowaše, ja pak teologiju w Erfurće, so z nim lěta 1969 w Kružku młodych awtorow pod nawodom Kita Lorenca bliže a wosobinsce zeznach. Wobaj so horjachmoj z dalšimi młodymi Serbami za basnjenje. Rady wo wutworach kružkarjow a docyła wo modernej poeziji diskutowachmoj, na wuradźowanjach w Serbskim literarnym muzeju a druhdźe. (Muzej w Budyskim Serbskim domje bu wot funkcionarow Domowiny w lěću 1978 z gwałtom zlikwidowany.)