W lěśe 2014 jo se w Lipsku kapała Serbska reja załožyła. Wót zachopjeńka sem su kśěli cłonki, kenž maju serbski, nimski, amerikański abo bulgarski póchad, z pomocu serbskeje reje luźi ze wšakorakich kulturow zgromaźiś. Wósebnje glědaju pśi tom na młodych luźi. Kaž to w folk-scenje nałog jo, graju k tomu na wšakich instrumentach z cełego swěta (akordeon, klucate fidle/Nyckelharpa, gitara, dudy, šalmaja, kontrabas, mały pólski bas, bubon, triangel, fidle, brumejza, okarina, flejta). Wósebnosć jo, až gerce (Beth Fogleman, Clemens Isensee, Fabian Jacobs, Gregor Kliem, Jan Thiessen, Robin Brück) njespiwaju. Tak móžo słuchar teke mimo znajobnosći serbšćiny pśistup k serbskej kulturje namakaś. Mimo togo stej Theresa Jacobsowa a Gregori Marinov jano za nawjedowanje rejow zagronitej, w tom pódpěrowanej wót G. Kliema a B. Foglemana.

Na koncertach njepógónjuju wóni luźi jano k rejowanju, ale pokazuju jim teke, kak to źo. To jo samo we Łužycy źeń a wěcej trjebne, dokulaž běso drje pśed tśiźasća lětami hyšći normalnje, až su camprowarje a zapustarje z góspodarjami ludowe reje rejowali, ale to se zgubujo wót lěta k lětu. Kulturny łamk 1990ych lět se pokazujo wšuźi, źož na jsy gósćeńce ze zalom njejsu mógali w nowem góspodaŕskem systemje pśežywiś. Źož rejowański zal njejo, tam reja njejo a teke dalejdawanje rejowańskeje tradicije staršeje generacije na młodu móžno njejo. Rejowańska šula w měsće glěda rědko na łužyske reje ako Annemarie-polku/Marijanku/Katyržinku abo Rheinländer, kótaryž w Póryńskej zewšym znate njejo. W běgu casa jo se gercam Serbskeje reje raźiło, swóju wašnju, swój stil namakaś. Wšojadno, lěc na koncerśe abo w serbskem radijowem programje, jo ned wusłyšaś, až Serbska reja grajo. Prědna cejdejka kupki jo łoni w oktoberje wujšła. Nagrawana jo wót Jean-Baptiste Meyrieux w Tyšaric brožni w Dešnje a w Off Road studiju Lipsk a mastering jo zgótował Joseph DeJarnette ze Studio 808A w USA. Ako gósći su Carolina Eyck, Johanna Isselstein a Torben Schmeiduch na tereminje, klucatych fidlach a dudach (Hümmelchen) słyšaś, ale teke njeznata dolnoserbska spiwaŕka Lowiza Glodowa z Drjenowa. Spiwa wobej spiwaŕce stwóritej ze spiwanim z lěta 1957 resp. 1976 historiski wobłuk kóła jadenadwaźasća nowych interpretacijow serbskich ludowych spiwow w rejowanju. Luźam, kenž chójźe tam a zas na serbski koncert abo słuchaju serbskej programa rbb a MDR, jo wjele spiwow cd »Serbska reja – Traditional Sorbian Dance Music« znatych, som se pak wěsty, až jo w zachadnych styrźasća lětach lěbda něchten k tym spiwam rejował. Togodla jo witane, až w kniglickach (booklet) k cejdejce se rozkładujo, kak se kužda reja rejujo a wótkul pśiźo. Jo ga jasnje, až serbska rejowańska kultura jo pó źělach mjazynarodna, dokulaž Łužyca jo wesrjejź Europy. Polku a walcyk njejsu se Serby wumyslili. Nimska swójoraznosć kupki »Silbermond« njejo muzika, ale nimska rěc. Swójoraznosć serbskich rejow jo wótergi »jano« instrumentěrowanje. Pśechwatanje na cejdejce »Serbska reja« jo za mnjo było, až woblubowany »Do Popojc ja njepójdu« jo měł něga rytmus pólskeje reje »Wiwat« a jo dwójostup (Zweitritt). Ale jaden Retoroman jo mě raz gronił, až móžomy L. Hauptoju a J. A. Smoleroju za »Pěsnički hornich a delnich Łužiskich Serbow« wjelgin źěkowne byś, dokulaž stej zběrałej hyšći serbske ludowe spiwy w spócetnej muzikaliskej formje. Retoromaniske ludowe spiwy su se akle zběrali, ako jo se južo we wšyknych dołach šwicaŕskego kantona Graubünden/Grischun akordeon zadomił. Togodla su ten cas južo skóro wšykno tak spiwali, až jo móžno było k tomu derje na akordonje graś.

Za ekspertow teorije serbskego rejowanja su mimo togo teke take informacije w kniglickach cejdejki zajmne, až »Hanzo Nabok« słuša k pórowym rejam pód pomjenjenim »šotiski«, a až jo »W kałkojskem łužku« polonejza, dokulaž źinsa njemyslimy pśi polonejzy na měrnu reju, ale na luštny karnewal. Gaž myslim se na móju sotśinu źowku, som se pak wěsty, až njejo jej pśi rejowanju informacija wjelgin wažna, až jo slěpjański »Z hulědkom« (górnoserbski: Z wuhladkom ja za swojej Hanku hladam) wjerćak (Dreher). To groni, až móžo kuždy pśisłuchaŕ něco nowego pśiwuknuś. Tak stej byłej za mnjo »Šołta chcył mi dźowku dać«, pisnje wózjawjony 1843, a »Wendischer Tantz«, prědny raz wózjawjony 1790, nowosći. Ale ako luź, kenž južo 36 lět serbske ludowe spiwanje woplěwa, mam za škódu, až gerce skóro kuždy stary muzikowy kus wariěruju. Tak jo śěžko sobu spiwaś. Lěc jo to »Ach, ty lesny rjany luby mój« (w Dolnej Łužycy skerjej znaty ako »Gaby mója gubka wódu piła«) abo dalšne ludowe spiwy ako »Hanka, ty brune wóčko«, »Do drjowa« abo teke »Ty sy taka wijkotata« (wěcej znaty ako »Daj mě jadno jajko«). Cłonki Serbskeje reje njeby byli prědne muzikanty, kenž se mysle, až spiwarjam su noty wažnjejše ako wejsańska spiwańska tradicija abo znatosć melodije z rozgłosa. Nowa interpretacija wótpowědujo cesto źinsajšnym zwuconym wašnjam słuchanja. Tak by antiwójnski spiw »Stoj ta lipa« bźez mjazygraśa wóstudny zněł. Ale ako jo kupka JANKAHANKA 2014 cejdejku wudała, na kótarejž su wšykne serbske ludowe spiwy nowy aranžement dostali, su gerce wěźeli, až górnoserbskim młodostnym su serbske ludowe spiwy znate a źěl młoźinskeje kultury. W Dolnej Łužycy smy južo wjasołe, gaž 50lětny wumějo melodije tśich serbskich ludowych spiwow. W tom su tudejše Serby Nimcam bejnje blisko, tomu »ludoju prědneje štucki«. Tekst drugeje štucki jo zwětšego: »Lala lala lalala.«