Přewažnje prědowachu w bratrowskej jednoće sotry, kiž chór nawjedowachu abo w dalšej wodźacej funkciji stejachu. Husto běchu wone do akolutije přiwzate abo hač do kónca 18. lětstotka na diakonisu abo presbyterku wuswjećene. Tute sotry přewzachu šěroki spektrum duchownych a liturgiskich nadawkow: Nawjedowachu rańše a wječorne nutrnosće a spěwne hodźiny, přiwzachu nowe sotry do chóra, rozžohnowachu mrějacych a mějachu měsačnje rozmołwy ze sotrami wjesć, kiž běchu po charakteru husto spowědne rozmołwy. Sotry, kiž předstejachu chórej zmandźelenych, přewodźachu porody, žohnowachu młode maćerje a nowonarodźene dźěći. Při tutych składnosćach husto tež krótku narěč dźeržachu. Zdźěla čitachu z prědowanjow muži, zdźěla same prědowachu.
Městnosće žónskeho prědowanja běchu tuž prěnjorjadne žónske chóry. Někotre Serbowki postupichu w tutych do wysokich funkcijow a tuž prawdźepodobnje tež k wšelakim składnosćam prědowachu, to rěka zjawne narěče abo krótke nutrnosće dźeržachu. Mjez nimi běchu Margaretha Lehmann, kiž 22 lět čěskim sotram w Berlinje-Rixdorfje předsteješe, Maria Hammer rodź. Papesch, kotraž bu z 33 lětami na diakonisu wuswjećena a mjez druhim chór wudowow w Sarepće nawjedowaše (njenawukny pak rušćinu, jeje dźowka jej přełožowaše), Maria Schaaf rodź. Frenzel*, kiž předsteješe chórej wudatych žonow we wjacorych ameriskich wosadach, a Agnes Cranz rodź. Lange (1734–1779)*, kiž předsteješe młodym sotram w Niskej. Mjenowane žony zawěsće prědowachu, tola nic serbsce. Jenička městnosć serbskeho žónskeho prědowanja su Małowjelkowske chórowe domy a tu předewšěm dom wudowow. Tutomu předstejachu z Magdalenu Clemens (1747–1796), Margarethu Mitasch (1744–1814) a Annu Pöhler (1761–1819) tři rodźene Serbowki.
Zo serbske žony we 18. lětstotku jako wučerki skutkowachu, njebě scyła tak njewšědne. Znajemy z powšitkownych stawiznow přikłady, hdźež žony swojim mužam při wuwučowanju pomhachu abo po smjerći muža šulu dale wjedźechu.1 Nowe bě w Ochranowje, zo so přez dźělenje do chórow róla žony jako wučerka institucionalizowa. Hižo w Ćichońcy, hdźež so pobožni spočatnje zetkawachu, skutkowaše žona-wučerka – sotra Hubert. Bohužel nimo swójbneho mjena ničo bliže wo jeje pochadźe njewěmy. Hodźi so jeno zwěsćić, zo běžnje a jara derje němsce pisaše a přiwuznistwo w kruhach zamóžnišich Serbow měješe. Nimo wuwučowanja na němsko-serbskej šuli, kaž so tuta w žórłach mjenuje, bě sotra Hubert w Ćichońcy za nabožne wuwučowanje holcow a žonow zamołwita, měješe so tež dušepastyrsce wo nje starać a organizowaše wopytowanske dźěło na serbskich wsach. Wona wupyta a přewodźeše wopytowarki, kiž mějachu so na serbskich wsach wo žony a holcy dušepastyrsce starać. Wšelake žony w podobnej funkciji kaž sotra Hubert přewzachu tež paćersku wučbu mjez holcami a přewjedźechu přihotowansku wučbu za holcy a žony, kiž chcychu jednoće přistupić. Tole móžemy sej tež pola sotry Hubert a dalšich serbskich wučerkow, na přikład pola Marije Sauer (1715–1788) a Anny Lischke (1734–1796), derje předstajić.
Před 100 lětami žadaše sej nestor serbskich kulturnych stawiznow Ota Wićaz, zo měli so »žiwjenjoběhi serbskich bratrow« wudać.1 Ze zjawnym spřistupnjenjom SORABICONA je tute žadanje spjelnjene.2
Powitanje nowych čłonow přez diakonisy a diakonow, kopororytwa 1757 Foto: z archiwa Ochranowskeje bratrowskeje jednotyŽiwjenjoběhi, kotrež Ota Wićaz měni, su wosebity žanr Ochranowskeje bratrowskeje jednoty. Hač do dźensnišeho je tam z wašnjom, zo sobustawy pisomnu rozprawu wo swójskim žiwjenju zawostajeja. Tute teksty so na pohrjebje zjawnje předčitaja a we wosadnych archiwach składuja. Tak chowaja dźensa w Ochranowje wjace hač 30.000 žiwjenjoběhow, wot toho wjace hač 500 wot Serbowkow a Serbow z cyłeje Łužicy. Tute awtobiografiske teksty su jónkrótne žórło za serbske stawizny: Zmóžnjeja nam dohlad do wšědneho dnja na serbskich wsach we 18. a 19. lětstotku. Zhonimy tójšto wo wobstejnosćach w šuli, na dźěle abo w swójbje, čeho su so naši prjedownicy bojeli abo nadźijeli. Žiwjenjoběhi skićeja syłu slědźerskich temow.Tule chcu so serbskim žonam wěnować, wšako so wone w serbskim stawiznopisu lědma jewja. Čim dale wróćo zhladujemy, ćim bóle młowojty so wobraz stanje. Za 19. a 20. lětstotk so rady na někotre žony pokazuje (great women approach), kiž so na narodnym, wuměłskim abo karitatiwnym polu angažowachu. Hladajo na 18. lětstotk maja so serbske ćěšerki mjenować, kiž w byrgarskich a zemjanskich domach słužachu. W dalšich funkcijach skutkowachu serbske žony na wsach jako zaprajerki a zelowe žony, jako powědarki a kantorki, jako baby a ćěłowe žony. Móžemy sej dale předstajić, kak dźěłachu jako słužowne a čeladne, jako šijerki a płokarki. Při wšěm pak wostanje wobraz jara njedospołny a njewurazny. Tež romantisko-narodna předstawa wo serbskej žonje-maćeri, kiž so swěru wo domjacnosć a dźěći stara, herbstwo, rěč a wěru dale dawa, je mało spokojaca.
W poslednich tydźenjach a měsacach napadny wosebje w diskusiji wo Serbskim sejmje dźělenje serbskeje Łužicy. We wšelakej měrje přeněmčene kónčiny Łužicy pomjenowachu so husto jako periferija abo nakromne kónčiny serbstwa. Hladajo na ewangelsku Hornju Łužicu wužiwaše serbski politikar w rozprawje wo wólbach do Serbskeho sejma samo wuraz B-Łužicy. Tomu napřećo stajitej so rěčnje husto wurazaj »žro« abo »jadrowe kónčiny serbstwa«, hlada-li so na katolski dźěl serbskeje Łužicy. Tute kategoriske dźělenje a napřećostajenje, wosebje pak podwědome předstawy a hódnoćenje, kiž za tym tča, mam za zahubne. To jedne je to čiste, to jadro, to žórło, a čim bóle so wot njeho zdaluješ, ćim bóle změšane a njeoriginalne so wšitko stanje. Maš jasny centrum, kotremuž je wšo druhe koncentrisce při- a podrjadowane; wšitko so rěčnje a narodnje z jadra žiwi.
Ze slědźenjow wěmy, zo rěč myslenje a předstawy wo swěće formuje a z tym přitomnosć a naše jednanje wobwliwuje a postaja. Wobraz wo centrje a periferiji, abo dźělenje Łužicy do A-, B- (a C- ?) regionow je wosebje fatalne. Tole njewothódnoća jenož dźěło wjele angažowanych ludźi pod jara rozdźělnymi wuměnjenjemi, ale njewotpowěduje tež serbskej realiće, wšako bydli w Drježdźanach wjace Serbow hač w Dobrošicach.
Po cyłej Łužicy běchu pobožni ewangelscy wěriwi w lěću 1751 znjeměrnjeni. Hrabja Friedrich Caspar von Gersdorf, wyši hamtski hejtman Hornjeje Łužicy a spěchowar pobožnych kruhow, bě njenadźicy zemrěł. Gersdorf bě w minjenych lětach z Ochranowa wuchadźace nabožne budźenje podpěrował a so wo to prócował, zo by so tež mjez ewangelskimi Serbami šěriło. Tak je mjez druhim hród w Ćichońcy před wrotami Budyšina k nadregionalnemu zetkanišću zbudźenych Serbow wutwarić dał. Jeho namrěwc pak nochcyše pobožnych Serbow dale w Ćichońcy hospodować. Tohodla přeprosy Matej Dołhi, jedyn z Gersdorfowych najwušich sobudźěłaćerjow, zbudźenych Serbow na swoje kubło do Małeho Wjelkowa, kotrež bě sej něšto lět do toho z pomocu Gersdorfa kupił. Spočatnje bě Małowjelkowske ryćerkubło jeno centralne zetkanišćo pobožnych. Zbudźeni Serbja pak prócowachu so zaměrnje Mały Wjelkow po přikładźe Ochranowa a Niskeje k Ochranowskemu sydlišću wutwarić, w kotrymž Boža słužba wšědny dźeń postajowaše. Tak wuwi so ze skromneho Małowjelkowskeho ryćerkubła w druhej połojcy 18. lětstotka nahladne Ochranowske sydlišćo ze wšěmi funkcijemi a wosebitymi twarami. Hladajo na stawizny serbskeho pismowstwa směmy zdobom zwěsćić: W běhu mało lět wuwi so Mały Wjelkow k centrumej serbskeho (rukopisneho) pismowstwa we 18. lětstotku.1 Prjedy hač tute wuwiće bliže předstaju, chcu skrótka z Ochranowa wuprudźace nabožne hibanje charakterizować.2
