Skeptiske optimisty (4/11)

Se wě, až smy wuźěłali za naš kalendaŕ koncepciju a plany. Chylu smy pśi tom woplěwali wěstu směšnu strategiju: W LND ga su měli (a snaź maju tam źinsa hyšći) tak pomjenjonu »radu słoda«. Gremijoju som musał eksponaty pśedstajiś, aby cłonki je mógali pógódnośiś ako gódne za fotografěrowanje. To njejo nic za mnjo było.

Z Geratom Hendrichom smej wjelgin malsnje wupytnułej, až buźomej pśez lěta trjebaś zwězkarjow w muzejach, archiwach abo priwatnych zběrkach, kótarež pokazuju nam wobstatk łužyskich drogotkow a wupóžycuju nam eksponaty za fotografěrowanje. To pak jo rowno na zachopjeńku śěžko było, wótergi su to wótpokazali. Pśicyna: Prědny kalendaŕ njejo hyšći pśedlažał a njejsu se našo pśedewześe mógali pśedstajiś. Pó 1976 jo to bywało wjele lěpjej. Tegdy njejsmy ale žeden cas měli, dokulaž jo se śišćaŕnja pśedłogi z pśedběgom pśisamem tśich lět pominała.

Pódobnje njejsom w 1970tych lětach měł žednu gluku z tachańskeju pókładownju sw. Pětša w Budyšynje. Njejsu mě kśěli tam fotografěrowaś daś a teke njejsu kśěli nic wupóžycaś – z wěstotnych pśicynow, ako su gronili. Tegdejšy tachański faraŕ dr. Rudolf Kilank jo rad kśěł, aby w Křini wujšeł pśinosk wó biskupje Wóskem (1692–1771). Ale wuměłski kalendaŕ bźez fota njejo móžny! Stakim jo Kilank ako priwatna wósoba w pókładowni drogotne wopismo wót 1744 wupóžycył a do swójogo bydlenja pśinjasł. Tam som natwarił swóju techniku. Wobraz jo musał nastaś w dopołnje śamnem rumje, dokulaž su błyskowe aparaty jano mału kapacitu měli. Daś to źinsa hyšći něchten rozmějo! Myslim se, až jo se dr. Kilank cuł ako w krimiju, źož njeknicomniki we jśmě originalne wuměłstwo wuměniju.

Rozsud (3/11)

Hižo w adwentnym času 1973 mějachmy zaso zetkanje w zwisku z »Łužiskej fotografiju« w Budyšinje. Ja běch spěchowanske pjenjezy we wysokosći 1.500 hriwnow do techniki a njesměrnje drohich wulkoformatowych ORWO-filmow inwestował. Wo mojej lubosći za ORWO napisam hišće pozdźišo. Za swoje snadź wosom probowych fotografijow běch sej znate eksponaty kaž wušiwanki, Róžeńčansku architekturu, wězo jutrowne jejka a nowolětki wupytał. Wšako chcych přewšo łužisku dušu šefow narěčeć. Z dźensnišeho wida sej myslu, zo běchu z mojim fotografiskim wašnjom wěcneje fotografije dosć spokojom a snano samo překwapjeni. Tež pódla wotćišćanu fotografiju starych myšacych paslow z měšćanskeho muzeja w Lubiju (tule znowa fotografowane) mějach při sebi. Ale z nim nochcychu so spřećelić. W foće zbasnichu sej na Łužicu poćahowanu symboliku »pasle, połć a zabiće«, štož njewostaji mi a wobrazej žanu šansu. Přiwšěm namaka foto swój puć a bu 2002 samo kalendrowy wobraz w nakładnistwje Lusatia.

Dopominam so hišće dokładnje na naše zetkanje. Šeflektor dr. Pawoł Völkel jimaše so – nimale kaž w referaće – słowa a rozkładźe, zo wuda LND wuměłski kalendar z łužiskimi fotografijemi. Změje titul »Meine Heimat – Moja domizna« a podtitul »Křinja – Drohoćinki z Łužicy«. Z titulom »Moja domizna« móžachu zakaz ministerstwa za kulturu za nowe kalendrowe titule hač do 1976 a 1977 wobeńć. Hnydom jewješe so prašenje, hač drje »drohoćinki« za pjeć lětnikow dosahaja? Beno Kućank sonješe wo nakładźe 5.000 eksemplarow. Wšitcy běchu wćipni, što drje budu knižne wiki wo nowej serbskej ediciji rjec. Za mnje bě to naraz wulke wužadanje a wjeselo.

Budyšyńske iniciatiwy (2/11)

Ako su mě w ranej nazymje 1973 do Ludowego nakładnistwa Domowina kazali, som był narski: Za blidom na Sukelnskej su sejźeli Beno Kućank z rozšyrjenja nakładnistwa, dr. Pawoł Völkel ako šeflektor a wjednik nakładnistwa Měrćin Benada.

Mimo komuźenja jo šef wózjawił, až co LND naźěłaś kwalitatiwnu publikaciju wó serbsko-­łu­žyskich temach a až smějom a mam wugótowaś wobraze za nju. Pópšawem jo to gwězdna góźina za fotografa. Ale ned jo se zachopiło za nas styrjoch wjelike gódańkowanje wó tom, kak by deja­ła ta publikacija wuglědaś. Jo to měł byś wo­brazowy zwězk, fotowa mapa abo snaź kalendaŕ? Smy pak wšykne wěźeli, až jo tegdy ministaŕstwo za kulturu (Ministerium für Kultur HV Verlage) z pśicyn žarjabnosći zakazało, nowe kalendarjowe title na wiki daś. Ja sam som był cele nje­pśigótowany a som wopytał naraźiś wudawanje mapy­ z carnoběłymi originalnymi fotografijami. Z tym njejsom scełego wuspěšny był. Beno Kućank jo ako pśikład měł sobu wabjeński kalendaŕ ansambla SLUK z Bratislavy z rědnymi Słowa­ckami w słowakskich drastwach. Mě su se pó­pšawem jano te źowća spódobali, taki kalendaŕ njejsom kśěł fotografěrowaś.

Putace lěta (1/11)

Derje ćišćana fotografija nazhoni w 1960tych a 1970tych lětach prawy rozkćěw. Běše to čas hoberskich fotowych posterow, dobrych wobrazowych zwjazkow a mnohich nowych kalendrow. Tež zběraćelske mapy z originalnymi fotami buchu znowa wunamakane.

1972 wuńdźe prěnje němskorěčne wudaće »Playboyja«. Karol Kallay z Bratisławy zamó z publikaciju »Pieseň o Slovensku« přeswědčić. Swět fotografije steješe znak, hdyž wuńdźechu hižo w 1960tych lětach nimale poetiskej fotowej knize »Five Girls« a »Cowboy Kate« Južnoafričana Sama Haskinsa. Ameriscy fotografojo zawostajichu hłuboki zaćišć z jimacymi fotami wójny USA we Vietnamje, kotrež maja dźensa hišće wšitcy před wočemi.

W tutym euforiskim času fotografije poradźi so nam w Ludowym nakładnistwje Domowina wobrazowy zwjazk »Łužiske impresije« wuwić. Teksty k tomu napisa Jurij Brězan. Jako młody fotograf a awtor sym spěšnje nawuknył, zo nimaš sej ani wot wuznamneho zwjazkarja přejara do fotografiskich naležnosćow zasahnyć dać.

W zažnej nazymje 1973 mějach zaso do nakładnistwa přińć. Myslach sej, zo chce wjednistwo ze mnu wo honorarje za runje wušły zwjazk »BUDYSSIN – Budyšin« jednać. Přeprošeny běch na Sukelnsku. Tuž špatnje wupadaše! Hdyž měješe něšto dobreho wobrěčeć, zetkawaše so nawoda nakładnistwa Měrćin Benada z ludźimi přeco w kofejowni Lehmann, dźensa Marxec kofejownja. Wćipny pak běch: Za blidom sedźachu Beno Kućank z rozšěrjenja, dr. Pawoł Völkel jako šeflektor a Měrćin Benada.

Krótke stawizny serbskeje wuměłskeje hudźby

11. Serb jako awantgardist – Juro Mětšk

»Mit groteskem Riesenbogen – Trüb. Ein Pizzicato«. Tajke a podobne titule woli wón za swoje kompozicije, kotrež so jara wot toho rozeznawaja, štož so powšitkownje »serbska hudźba« mjenuje. Pola Jura Mětška nimamy reminiscency na ludowy spěw a reju – a jeli su, jewja so wone jeno »subkutanje« a njejsu jako tajke direktnje słyšeć. Mamy činić ze zastupjerjom awantgardy, tež hdyž je zapřijeće dosć njekonkretne. Bychmy tež rjec­ móhli, zo klinči hudźba Mětška skerje tak, kaž sebi přitomnostnu hudźbu předstaješ. »Njeje ničeho, čehož móžeš so při słuchanju duchownje dźeržeć«, praji něhdyši hudźbny redaktor sćelaka Deutsch­landfunk Kultur Gerald Felber.

Mětšk pochadźa ze serbskeje intelektualneje swójby. Nan Frido Mětšk bě filologa, pedagoga a spisowaćel, hudźbny talent syna bu zahe při domja­cym klawěrje wotkryty. Wopyta specialnu šulu za hudźbu a studowaše kompoziciju na Berlinskej wysokej hudźbnej šuli »Hanns Eis­ler«. Wosebje formował je jeho wučer a komponist Günter Kochan. Po studiju dźěłaše Mětšk ja­ko wučer na hudźbnej šuli w Flöha a absolwowaše mišterski studij při Akademiji wuměłstwow NDR pola přezahe zemrěteho komponista Reinera Bredemeyera. Přizamknychu so tři lěta jako hudźbny dramaturg w NSLDź w Budyšinje, a wot lěta 1986 je swobodnje skutkowacy komponist.

Krótke stawizny serbskeje wuměłskeje hudźby

10. Submodalne stupnicy jako zakład komponowanja – Ulrich Pogoda

Ulrich Pogoda je prěni žiwy serbski komponist, kotrehož w tutym rjedźe předstajimy. A prěni, kiž twori ze swojimi twórbami mosćik wróćo do spo­čatnych lět serbskeje wuměłskeje hudźby, takrjec k lubosćinskemu spěwarjej Wiclawej Rujanskemu. Pogoda njepřewozmje wšak direktnje melodije lubosćinskeho spěwarja, ale bjerje harmoniski zakład srjedźowěkowskeje hudźby po­wšitkownje jako wuchadźišćo za swoje kompoziciske dźěło, tak mjenowane cyrkwinske toniny.

»Su to potajkim stupnicy, kiž maja runje kaž dur a moll dwě połtonowej kročeli a pjeć cyłotonowych kročelow, su potajkim ›sedmistupnicy‹. A we wotpowědnych wučbnicach hudźby so tute jako ›modi‹ wobjednawaja. Su pak hišće dalše štyrnaće stupnicow, kiž tohorunja na samsnej bazy­ eksistuja, tak mjenowane ›submodi‹, a tute sym poprawom za swój zakład wzał«, rozkładźe wón w radijowym interviewje. Wuslědk je hudźba, kiž klinči runočasnje modernje a archaisce. Wosebje skutkowna je tuta kompoziciska tech­nika w jeho koncerće za klawěr a orchester, kiž předstaji so prěni króć 1999.

Krótke stawizny serbskeje wuměłskeje hudźby

9. Ludowa hudźba jako njewučerpajomne žórło inspiracije – Detlef Kobjela

Bě to jedyn z mojich prěnich interviewowych wopytow jako hudźbny žurnalist, jako zetkach so 1998 z Detlefom Kobjelu. Mějach za jutrowny program žołmy MDR Kultur přinošk koncipować na temu »Što je serbska wuměłska hudźba?« Z měšanymi začućemi jědźech do Budyšina, wšako běch so ze serbskej hudźbu přez tačel »Ow rjana róža« drje hižo raz zetkał, tola wo materiji lědma něšto wědźach.

Wěsty strach, so z mojimi prašenjemi bla­mo­wać, so po mało wokomikach pozhubi. Šěro­włosaty muž z impozantnej brodu a swojoraznej čapku skutkowaše mjenje kaž »šěra eminenca« hač kaž dobroćiwy starohippie. Při tykancu rěčeše měrnje a přećelnje do mikrofona – a zrazom so za mnje cyły kosmos wotewri! Njeběch tola dotal ničo wo Kocoru a jeho »Počasach« abo wo Krawcowych wobdźěłanjach ludowych spěwow słyšał. K ilustraciji agěrowaše wón z tačelakom a wuzwoli přikłady, kiž mje runje tak putachu kaž to, štož powědaše. W běhu hodźiny běch so temy dótknył, kotraž mje hižo njepušći. Wo Kobjelowe swójske kompozicije a jeho rólu w serbskej kulturje so tež dla mnóstwa historiskich informacijow, kotrež mi wón sposrědkowa, hakle wjele pozdźišo zajimowach. Tola tež tale zaběra je so absolutnje wupłaćiła ...

Krótke stawizny serbskeje wuměłskeje hudźby

8. Přez Bacha a Šostakowiča so z komponistom stał – Jan Pawoł Nagel

Łaz ma jako skutkowanišćo Handrija Zejlerja wulki wuznam za kulturnu identitu Serbow. Tu stwori wón wone episke basnje, kotrež wuži Kocor za swoje »Počasy«. Tutón »genius loci« drje je so tež na »jednore wobydlerstwo« wuskutkował, snano móžemy wo kulturnym »zakładnym šumjenju« rěčeć. Jan Pawoł Nagel, 1934 do Łazowskeje małoburskeje swójby rodźeny, wopokaza ródnej wsy pozdźišo sylnu referencu w swojej suiće w starym stilu z titulom »Kocoriana«.

Přez klawěr, kotryž běštaj staršej zdźědźiłoj, wotkry młody Nagel swoju powołanosć. Jeho prěni wučer na klawěrje bě Łazowski farar Vogel, pozdźišo bě to wučer Alfred Schöbitz. Ze 14 lětami zastupi Nagel do Zhorjelskeje šule za cyrkwinsku hudźbu, zdobom bě hižo z kantorom we Łazu. 1950 wotewrě tam na pišćelach Serbski ewangelski cyrkwinski dźeń. Zahoritosć za J. S. Bacha, kotruž drje tehdy kóždy młody cyrkwinski hudźbnik začuwaše, dowjedźe jeho w samsnym lěće do Lipska na wulki Bachowy swjedźeń składnostnje 200. posmjertnin. Tam zetka komponista Dmitrija Šostakowiča, štož bě jemu skónčnje rozsudny nastork a pohon, komponowanje studować. Na Němskej akademiji wuměłstwa w Berlinje bě mišterski šuler pola Rudolfa Wagnera-Regenyja. Wot 1964 skutkowaše dwě lěće jako chórowy direktor SLA; po tym dźěłaše jako swobodny komponist.

Krótke stawizny serbskeje wuměłskeje hudźby

7. Ludowy ton trjechił – Jan Bulank

Atribut »ludowy« ma w scenje »wysokeje kultury« skerje negatiwny přisłód. Hač do 1980tych lět wšak bě pozitiwnje konotěrowane, jeli so kom­ponist jako »ludowy« wobhladowaše. To mjenujcy rěkaše, zo bě wón kmany, »ludowy ton« trjechić. A tón je něšto za koncertne žurle a kulturne domy.

Jan Bulank je tajki w dobrym zmysle »ludowy« komponist. Bě žiwy w tradiciji serbskeho ludoweho spěwa a dawaše tutu tradiciju na najžiwiše wašnje dale, z tym zo pisaše hudźbu, kotraž tutu tradiciju wožiwi a ju tež »modernizowaše«.

Jako dojědźech sej 1985 krótko do matury prěni króć do NDR, wudach swoje pjenjezy z nanućeneje změny za tačele. Tak přińdźech tež k swojej prěnjej tačeli ze serbskej hudźbu. Tačel »Och, rjana róža« Statneho ansambla za serbsku ludowu kulturu wotewrě mi nowy zwukowy swět. Přetož słowjanska »ludowa« hudźba za kon­cert­nu žurlu bě mi lědma znata, wothladajo wot Dvo­řakowych »Słowjanskich rejow« abo wot wěstych pasažow w Smetanowej »Předatej nje­wjesće«. Dźěl spěwnych sadźbow a rejow bě wot Bulanka w »ludowym tonje« nowy skomponowany a měješe na mnje jako njenazhoniteho, ale tež­ bjezpředsudkoweho słucharja enormny wuskutk. Ha­kle lěta pozdźišo sym zhonił, zo bě hudźba pola Serbow samsny wulki wuskutk wuwabiła ...

Krótke stawizny serbskeje wuměłskeje hudźby

6. »Serbski Bartók« a prěni intendant Serbskeho ludoweho ansambla – Jurij Winar

Štóž chcył dušu jednoho naroda dodnić, tón dyrbi­ jeho ludowe spěwy a reje znać a přeslědźić. Po tutej maksimje jednaše madźarski komponist Béla Bartók. Wón pućowaše po juhowuchodnej Europje a nazběra při tym přez 10.000 spěwow.

Jurij Winar, 1909 w Radworju rodźeny, studowaše po maturje pedagogiku, ludowědu a hudźbu w Drježdźanach. Po tym – w času přewzaća mocy přez Hitlera – skutkowaše jako wučer a hudźbny direktor Zwjazka serbskich spěwanskich towarstwow. Móžemy za to měć, zo je wón hromadźenske a slědźenske skutkowanje Belé Bartóka na polu ludoweho spěwa sćěhował a – wotpowědujo časej dale bóle tajnje – w podobnej misiji we Łužicy po puću był.

Potłóčowanje serbskeho luda docpě za čas na­cio­nalsocialistizma swój wjeršk. Hudźbna kultura naroda hrožeše so dospołnje zhubić, powědaše Jurij Winar 1985 w rozhłosu NDR. Hižo w meji 1945 organizowaše wón prěni serbski koncert po wójnje. Na nim wustupištej mjez druhim chór Meja kaž tež chór sowjetskich oficěrow. »W tym tehdy hišće jara skóncowanym měšćanskim dźiwadle Budyšina. Škleńcy woknow šćerkotachu – a wětřik duješe ze wšěch róžkow a durjow. Ale móžachmy, bjez toho zo nas z jewišća wuhnachu – štož bě so w nacistiskim času často stało – swo­bodnje spěwać. Rjenje, wótře a jasnje, tak kaž to po tych dwanaće lětach hišće móžachmy.«

Pśechod. Přechod. Übergang. Prehod 03

W přichodnym połdra lěće budźe njewšědna wustajeńca łužiskich a korutanskich tworjacych wuměłcow w muzejach w Němskej, Słowjenskej a Awstriskej widźeć, přewodźana wot čitanjow a koncertow ze serbskej a słowjenskej literaturu a hudźbu. Z mjeztym třećim wudaćom pokročuje słowjensko-serbske zhromadne dźěło na polu wuměłstwa.

Před pjeć lětami wotměchu so na iniciatiwu korutanskeho Słowjenca Karla Vouka Serbske kulturne dny w Korutanskej w Awstriskej. Wuměłc so wobšěrnje ze serbskej a łužiskej tematiku rozestaja. Najmarkantniši drje je jeho cyklus »Satkula abo (st)wor(jen)a krajina«, kotryž bě jako druhi dźěl projekta »Přechod« na wšelakich městnach we Łužicy wustajeny.

Wustajeńcu »Wobrazy krajiny« charakterizuje zajimawy wuběr twórbow k temje krajina. Poprosych dr. Andreju Hribernik, Noru Leitgeb a Sabrinu Kotzian, zo bychu něšto wo dwanaće wuměłskich pozicijach powědali. Andreja Hribernik nawjeduje Korutansku galeriju tworjaceho wuměłstwa (Koroška galerija likovnih umetnosti, KGLU) w Slovenj Gradecu a je zastupjerjow za słowjensku Korutansku wubrała. Nora Leitgeb dźěła w Muzeju moderneho wuměłstwa Korutanska (Museum Moderner Kunst Kärnten, MMKK) w Celovecu, kotryž je tohorunja na projekće wobdźěleny a pisa katalogowe teksty k twórbam awstriskich Korutanjanow. Wuměłska stawiznarka Sabrina Kotzian z Choćebuza dźěła za Wuměłski archiw Beeskow a pisa teksty k twórbam serbskich wuměłcow.

Twórba Handrija Dučmana a Korle Awgusta Kocora

Hdyž dóstach dźakowano swojemu přećelej a komponistej Janej Cyžej móžnosć, so z klawěrnej sadźbu Kocoroweho a Dučmanoweho »Wodźana« zeznajomić, wabješe mje šansa, kotruž twórba za dźiwadło skići. Myslu předewšěm na jara staru a přiwšěm jara modernu metodu, hdyž wustupuja postawy z chóra, kotryž jednanje předstaji a je komentuje. K twórbje dóstach so ze zajima za Kocorowu hudźbu runje tak kaž za Handrija Dučmana, kotryž w lětach 1851–1860 w Serbskim seminarje w Praze bydleše. Nic naposledk pak wabješe mje postawa wódneho muža, pola nas w Čěskej znata z balady »Vodník« Karla Jaromíra Erbena. Tuta wuńdźe 1853 w jeho zběrce »Kytice« (Kwěćel) a so prawidłownje znowa wudawa.

Powšitkownje so z toho wuchadźa, zo bě Erben Dučmanoweho »Wodźana« inspirował. To je móžne, dokelž cho­dźe­še Erben jako mentor za serbskich studentow do Serbskeho seminara a Duč­man jeho tuž wosobinsce znaješe. Myslu wězo, zo słuša Wodźan bóle do my­to­logiskeho swěta Serbow hač do čěskeho. Hdyž pohladamy do prěnjeho wudaća Dučmanoweho Wodźana 1895 we Łužicy, so w předsłowje awtora Erben njenaspomni. Jako předłohu za swoju twórbu mjenuje ludowu baladu wo wódnym mužu, kotruž bě Jan Arnošt Smoler we Ła­zu napisał a w zběrce Pěsnički hornich a delnich łužiskich Serbow (1841) wozjewił. Dale naspomni »narodnu baladu« Michała Hórnika »Wódny muž«, kotraž je adaptacija ludoweho teksta. Komponist Bjarnat Krawc pósła ju Duč­ma­nej w lěće 1877 hromadźe ze swo­jimi přispomnjenjemi a próstwu, zo by ju rozšěrił, dokelž chce ju zhudźbnić. Zdobom Dučman wuwjedźe, zo nje­znaje datum nastaća Hórnikoweje balady. Wažniše hač samy datum pak je za­ nas, zo je hižo rozšěrjena do dialogoweje formy a tuž wobsahuje zarodk libreta.

Krótke stawizny serbskeje wuměłskeje hudźby

5. Nan serbskeje hudźbneje wědomosće a »serbski Janaček« – Jan Rawp

Wědomostne wobdźěłanje hudźby jednoho naroda móže so hakle zwoprawdźić, hdyž je dosć dźěłow, kiž hodźa so historisce a stilistisce do jednoho wuwića zarjadować. Na němskej stronje běše to Hugo Riemann, kotryž ze swojim hudźbnym leksikonom w lěće 1882 jako prěni muzikologa kompendij předpołoži, kiž bě kmany, narodne hudźbne wědomje w słowach zwuraznić. Jana Rawpowa »Serbska hudźba« wuńdźe 1978, potajkim nimale 100 lět po Riemannowym leksikonje, je pak za serbski narod po wuznamje přirunajomne. Rawp analyzuje, kak sta so ludowy spěw ze zarodkom hudźbneje kultury. Zajimawy w tutym zwisku je interview, kotryž da wón jenož mało měsacow do swojeje smjerće sćelakej Deutschlandfunk. Tam praji: »Słowo ›serbski‹ dźe wróćo, štož budźe filologa wědźeć, na zapřijeće ›srěbać‹. Potajkim kohož maćerje spěw, lěpje prajene mloko ja srěbam, toho tež sym. Potajkim zhromadnosć starych Słowjanow so w tym wotbłyšćuje. My wšitcy słušamy do zhromadnosće, kotraž samsne maćerne mloko srěba.« Njebě zawěsće připad, zo je Rawp njewědomje zapřijeći »maćerne mloko« a »spěw« ze sobu zwjazał.

Wó wukładowanju zwěrjecych głowow ako wupyšnjenje pókóń­cow a ortgangow na dolnołužyskich bolanych domach

W Błotach a šyršej wokolnosći zda se byś konsens, až wupyšnjenje pókóńcow jo wósebnje typiske za region a zasadnje pśedstajijo wužowego krala, kenž jo był starym Słowjanam swěty. Stakim se tuchylnje ortgangi (bocne kšomy kšywa pśi padorownych pókóńcach) wobnowjonych a nowych twarjenjow, jo samo domcyki na busowych wustanišćach, z tym symbolom wudopołniju. Ewentuelny historiski zmysł se pak rědko diskutěrujo. Na zwěrjece głowy dopominajuce wupyšnjenja pókóńcow a swislow pak su akle relatiwnje pózdźe zajm ludowědnikow zbuźili; tak póchadaju prědne wopisowanja z lěta 1880 wót Willibalda von Schulenburga. W tom casu pak su wupyšnjenja južo kradu dłujku tradiciju měli, bźez togo až mógali se jasne pomjenjenja motiwow dopokazaś. Slěźenja wokoło burskich domow pak pokazuju na to, až njejadna se wó lěttysace stare, ale wó relatiwnje młode motiwy, dokulaž swisle wustupuju w našom rumje někak wót póznego 16. resp. ranego 17. stolěśa. To zwisujo z notnymi změnami, kótarež su nastali pśi stajanju walmowych abo połwalmowych kšywow (ze styrimi schylonymi płonjami): Móžne druge zakóńcenja kšywa su sebje pominali spušćobny šćit za ortgangi, to groni za bocne kšomy pókóńcow.

Krótke stawizny serbskeje wuměłskeje hudźby

4. Serbski Brahms – Bjarnat Krawc

Bjarnat Krawc, narodźeny 1861 w Jitru, njebě jenož­­ legitimny potomnik Kocora a Pilka, ale zdobom prěni hudźbnje wobšěrnje wukubłany serbski komponist. Po započatkarskich lětach na Bu­dyskim wučerskim seminarje dźěše do Drježdźan a wopytowaše konserwatorij, hdźež bě šuler Felixa Draeseke. 1918 bu na Kralowsko-sakskeho hudźbneho direktora pomjenowany, 1923 załoži wón Zwjazk serbskich spěwarskich towarstwow a wot 1926 do 1928 redigowaše prěnju­ serbsku hudźbnu nowinu »Škowrončk ze serb­skich honow«, přiłohu Łužicy. Załoženje Serbskeho sinfoniskeho orchestra, wo kotrež so Krawc prócowaše, so z financielnych přičin njeporadźi. Krawc wjele pućowaše, wosebje do słowjanskeho wukraja, ale tež po Němskej. Z jeho zaměrom bě, serbski ludowy spěw tež do cyłoněmskeje šul­skeje hudźby zapřijeć. Tak wuda tež spěwniki, kiž rozšěrichu so po cyłym němskim mócnarstwje.

Jako komponist stwori Krawc klawěrnu hudźbu­ a komornohudźbne dźěła, nimo toho oratorij »Wójna a měr«. Najwažniša kompozicija z dźens­nišeho wida pak je wobšěrny cyklus wobdźěłanjow serbskich ludowych spěwow za spěwarski hłós a klawěr. Tute »33 serbskich ludowych spěwow« su za artificielnu hudźbu Serbow runje tajki měznik kaž Kocorowy oratorijowy cyklus­ »Počasy«. Jeho přikład při tutej kompo­ziciji bě bjezdwěla Johannes Brahms, kotryž bě ze­ swojimi »Němskimi ludowymi spěwami za spěwarski hłós a klawěr« měritka sadźił. Přez Krawca bě so nětko tež serbski ludowy spěw doskónč­nje do koncertneje žurle dóstał.