»Za naju je domizna tež tam, hdźež bychmoj so pochować dałoj. Hdźe to je, pak njewěmoj.«
Rozmołwa z fararjom dr. Robertom Malinkom a wědomostnicu dr. Lubinu Malinkowej wo wuznamje domizny a serbskeje rěče a žiwjenju jako ewangelska farska swójba
Farar dr. Robert Malink a wědomostnica dr. Lubina Malinkowa Foto: Jürgen Maćij
Po tym zo sće w Spitzkunnersdorfje z fararjom był, sće mjeztym hižo wjace hač dwě lěće w Rakecach. Běše serbska wokolina přičina za změnu?
Robert Malink: Haj, na kóždy pad. Za Lubinu běše to wažne. Wona je přeco prajiła, kak rjenje by było, hdy bychu naju dźěći na Serbski gymnazij chodźić móhli. Jej je to serbske w Spitzkunnersdorfje falowało. A potom běše to tajke wjedźenje, zo smy telefonat dóstali, hdźež smy zhonili, zo pyta Rakečanska wosada serbskeho fararja respektiwnje serbsku farsku swójbu. Tu su ludźo, kotrymž je to serbske cyle wažne.
»Tuta zwjazanosć je přez wšitke lěta wostała«
Rozmołwa z dr. Hyncom Rychtarjom, bywšim wědomostnym sobudźěłaćerjom sorabistiki Lipšćanskeje uniwersity, wo pochadźe, hódnoće serbšćiny a hdźe so doma čuje.
Kak daloko su Was serbske wašnja, kotrež sće za čas dźěćatstwa w Slepom w swójbje nazhonili, w žiwjenju přewodźeli a kotru hódnotu su za Was měli?
To je jara wulku hódnotu měło. Smy wšak z tym wotrostli, jako dźěći smy kóždy dźeń žony w serbskej drasće widźeli a słyšeli, kak wone a wězo tež mužojo mjez sobu serbuja. A serbske tradicije kaž molowanje jutrownych jejkow a serbske swjedźenje ze serbskim spěwom běchu tež w našej swójbje z wašnjom. Wot wowki sym slepjanšćinu nawuknył, jeje powědanje na paski nahrawał a sej słowa, wobroty a gramatiske formy zapisował. Wosebity wliw měješe na mnje to, štož je mi wona ze swojeho žiwjenja powědała, z młodych lět a kajke je žiwjenje tehdy w Slepom było. Wona wšak bě so spočatk 20. lětstotka narodźiła a wysoku starobu 90 lět docpěła. Pola njeje běštej husto tež susodka a wowcyna sotra a stej runje tak rady powědałoj. Sym hodźiny dołho pola nich sedźał z pomazkami, tykancom, palencom a piwom. A sym wjele žiwjenskich mudrosćow wot nich nazhonił, wo ratarskim žiwjenju a wašnjach, serbske zapřijeća za wšě móžne graty, dźěła a zela, a tohorunja mnohe moraliske pokiwy. Tak je ćichi pjatk woprawdźe ćichi pjatk, tež dźensa hišće za mnje w Lipsku. Serbske tradicije a serbske jědźe warić – to sym sej wot nich wotposłuchał a wothladał. Tak je pozdźišo k tomu dóšło, zo sym hromadźe z Iris Brankačkowej a Manfredom Starostu knihu »Naš dom hostliwe blido« napisał. A jěm tež dźensa hišće twaroh z lanym wolijom, prampany kał a kisałe běrny po našim wašnju. Hdyž přijědu domoj, da mi mój bratr přeco něšto dobre po maćernym wašnju nawari.
Witriny běchu zarjadowane, přewodny program přihotowany a nowe karty dypkownje z ćišćernje dóšłe a potom to – wobmjezowanjow koronakrizy dla bu Budyski Serbski muzej w měrcu zawrjeny a jedyn z wjerškow lěta padny do wody. Wustajeńca »Jutry w Serbach« přiwabi kóžde lěto mnoho domoródnych, wosebje pak wopytowarjow z cuzby, zo bychu so wo jutrownych nałožkach ewangelskich a katolskich Serbow ze wšěch kónčin Łužicy wobhonili. Zhonja něšto wo pozadkach jutrow, wo přihotach a wšelakich nałožkach wot debjenja jejkow we wšelakich technikach, přez jutrowne spěwanje hač ke křižerjam. Tak so dźěłarnička, hdźež bychu so zajimcy w bosěrowanju jejkow wuspytać móhli, njewotmě a Smjerdźečanska rejowanska skupina na žurli muzeja sobotu do jutrow njezarejowa. Dźěło a próca muzejownikow běštej nimale podarmo a tež hospodarske straty falowacych wopytowarjow dla su wulke.
Wustajeńca »Jutry w Serbach« z twórbami Maria Ošiki bu hač do 23. awgusta 2020 podlěšena Foto: Serbski muzej, BudyšinSerbski muzej je wot spočatka meje pod wobkedźbowanjom škitnych naprawow zaso přistupny a jutrowna wustajeńca bu hač do 23. awgusta 2020 podlěšena. Tež hdyž su jutry nimo, wopyt so přiwšěm wudani. Přetož lětsa wobrubja wuměłske twórby Maria Ošiki (* 1970) z Worklec přehladku. Su to předewšěm wolijowe mólby ze sakralnymi motiwami. Tak wuhladamy na wobrazu »Znamjo wěry« (2003) swjaty křiž wosrjedź zeleneje krajiny a mólba »Rańše kemše« (2012) ilustruje na intimne wašnje kemšerjow, kotřiž we ławkach sedźo a klečo nutrnje na duchowne słowo słuchaja. Jako přihot na jutry wězo křižowy puć falować njesmě. W muzeju wustajena je čorno-běła rysowana warianta wuměłca. Z mólbu »Jutry« (2002/2011) hodźi so wopytowarjam jutrowne jěchanje derje rozkłasć, scenisce je nałožk nazornje wot přihotow, přez wužohnowanje křižerjow hač k jěchanju předstajeny. Tematisce wěnuje so Ošika w swojim skutkowanju wosebje blišej domiznje, rozestaja pak so tež z wosobinskimi dožiwjenjemi a stratami. Wo tym swědčitej wobrazaj »Wopyt jandźelow« (2014), hdźež je wosoba, so po domjacych zahonach wuchodźujo, nahle wot smjerće domapytana, a »Posledni puć« (2015), hdźež je kěrchow zwobraznjeny. W pozadku su jako fotowy ćišć mjezwoča štyrjoch wosobow widźeć, kotřiž běchu wuměłcej wosobinsce bliscy a hižo žiwi njejsu. Jednotliwe wobrazy su na předań. Zajimcy móža so za nimi w muzeju naprašować.
Dźensa njeje Krabat jenož powěsćowa postawa, kotruž zwjazujemy ze spodobnymi ilustracijemi Měrćina Nowaka-Njechorńskeho abo z romanom Jurja Brězana. Krabat steji tež za zwičnjenu marku a jeho mjeno kmótři zelowemu palencej abo kolesowarskej šćežce. A hdyž rozmyslujemy wo pěstowanju serbskich nałožkow, dyrbimy so sčasami prašeć, hač dźe nam při tym jenož wo wobchowanje ludoweho herbstwa abo hač su wone mjeztym woblubowany srědk k přiwabjenju turistow?
W Sakskim zastupnistwje, w domje Łužiskeho seminara w Praze wotměwa so tuchwilu wustajeńca »Wukładne wokno II: Zapopadnjene wokomiki. Fotografije ze Sakskeje a Łužicy«. Je to kooperacija z wuměłskim fondsom statneje wuměłskeje zběrki Sakskeje. Přehladka nawjazuje na w Zhorjelcu přewjedźenej wustajeńcy »We wokomiku. Fotografije ze Sakskeje a Łužicy« z lětow 2017/2018. Kaž nawodnica wuměłskeho fondsa Silke Wagler zdźěli, je to dobra składnosć, někotre ze 36.000 objektow, kotryž fonds wobsedźi, pokazać a tak wuměłstwo zjawnje spřistupnjeć, wšako nimaja žane swójske rumnosće za wustajeńcy. Při tym leži ćežišćo w Praze pokazanych twórbow na fotografiji z powědacymi wobrazowymi sujetami a saha wot dokumentariskich fotow přez portrety hač k inscenowanej fotografiji.
