Pód motom »Słowne drogostki« jo se 24. junija wótměł 2. Serbski literarny a muzikaliski swěźeń direktnje na dwórje lubinskego groda. Swěźeń su sobu organizěrowali Kraj Bramborska, město Lubin, Zwězk serbskich wuměłcow z.t., Wokrejs Dubja-Błota, rbb a kampanja Sorbisch?Na klar. Licba pśiglědowarjow jo w běgu casa stupała, tak až we srjejź programa jo było wěcej ako 200 luźi. Swěźeń jo moderěrowała Marion Stenselowa ze Serbskego rozgłosa rbb a jej wuboka jo stojał ludowy spiwaŕ Bernd Pittkunings, kótaryž jo swóje spiwy zaspiwał a jo spominał na basnikaŕku Minu Witkojc.

Serbski ludowy ansambel jo pśednjasł koncert »Pód ługom» pó wótwórjenju moderatorki. Ze swójeje prědneje zběrki poezije »Pyšpot procha« jo cytała Źilka, kótaraž jo se na zachopjeńku skrotka z moderatorku wulicowała wó jeje twórjenju. Publikum su wuwitali zagronity za nastupnosći Serbow Tobias Dünow, krajny raźc wokrejsa Dubja-Błota Stephan Loge a šołta Lubina (Błota) Jens Richter. Na programje su stojali teke wuběźowańske pśinoski a pósćenje myta wuběźowanja wuknikow wokrejsa Dubja-Błota, pśeglědka górno- a dolnoserbskich drastwow a wjacorny show z Kula Bula (Lit a Pop).

Bramborska techniska uniwersita Chóśebuz-Zły Komorow (BTU) jo wóswěśiła 1. julija w Chóśebuzu a 8. julija w Złem Komorowje swój 10. jubilej wót zjadnośenja mjazy Wusokeju šulu Łužyca a Techniskeju uniwersitu Chóśebuz. BTU swěśi teke 75. jubilej, dokulaž jeje fundament lažy na tom załožku, kótaryž jo połožyła Krajna twaŕska wusoka šula w Chóśebuzu w lěśe 1948. Mimo rozwjaseleńskich tšojenjow srjejź głownego campusa w Měsće, z muziku, jězu a piśami, su byli zarědowanja w nowozałožonem centrumje Startblock B2, kótaryž ma pódpěraś nowo nastate pśedewześa (start-upy) z Łužyce a Bramborskeje.

W Startblock B2-centrumje (na rumje něgajšneje chóśebuskeje plěwaŕnje) blisko głownego campusa w Měsće su se wótměli rowno k jubilejoju BTU dnja 1. julija mjazy drugim źiśece cytanja ze wšakich knigłow Stefanie Šymjeńcoweje (Schiemenz) wó Chóśebuzu a jogo wokolnosći, historiji Chóśebuza a Serbach. Wóna jo zagronita na BTU za projekt Lausitzer NachfolgeBus spěchowany wót Zwězkowego ministaŕstwa za góspodaŕstwo a klimowy šćit a rowno pśigótujo źiśece knigły wó załoženju firmow a naslědnistwje pśedewześow.

Layout Rozhlada pśed 50 lětami w septembrje (1973) jo južo wordował blišy tomu aktualnemu. Na wobalce se pokazuju južo wuměłske twóŕby tencasnych mólarjow. Rowno w septemberskem wudaśu 1973 pśedstajijo se mólba »Sportowča-floretowarka (wolij)« Jana Buka, kótaremuž pósćiju se 2022-2023 wustajeńca, katalog a dalšne tšojenja pód titelom »Wšykno jo krajina«. Šefredaktor w tom wudaśu jo Cyril Kola.

Prědna wažna tema su čechojske wliwy w Młodoserbskem gibanju w Dolnej Łužycy (1888-1908) wopisane w jadnom artikelu dr. Frida Mětška w Poznańskem slawistiskem casopisu Slavia Occidentalis. »Wokoło wróćicy lětstotkow bě Maćica Serbska dale a bóle wosłabnyła, dokelž jeje załožićeljo cyle přirodnje wotemrěwachu abo bywachu dale a starši a tuž njemóžachu hižo płodnje skutkować. Nimo toho bě delnjołužiska Maćica wjele bóle ludowe towarstwo, kiž zjednoćowaše we swojich rjadach přewažnje serbskich dźěławych ze wsow« (RZ 9/1973, b. 322).

Ludowe nakładnistwo Domowina a Załožba za serbski lud stej prawidła literarneho wubědźowanja 2023 wozjewiłoj. Na literarnym wubědźowanju móže so wo dźensnišim času, wo zašłosći abo wo přichodźe abo wo ludźoch pisać, kotřiž su pisacym bliscy, wo swojich wobkedźbowanjach a nazhonjenjach, wo zbožownych wokomikach abo strachach, wo swójskich sonach a žedźbach! Jury mytuje twórby w třoch kategorijach: 1) basnje, lyriska proza, 2) krótka proza, 3) dlěša proza, dramatika. We wšěch třoch kategorijach dawa wotpowědnje 5. mytow. Za najlěpši přinošk wobdźělnikej abo wobdźělnicy pod 16 lětami spožči jury wosebite myto 100 eurow, za druhi najlěpši 50 eurow, njeje-li wobdźělnica/wobdźělnik hižo mjez mytowanymi h. mj. kategorijow. Za kategoriju C ma twórba wopřijeć znajmjeńša 10 000 znamješkow.

Wuměnjenja za wobdźělenje su: wobdźělnica/wobdźělnik njeje starša/starši hač 35 lět a nima swójsku publikaciju (knižne wudaće/e-book), twórba je spisana w hornjo- abo delnjoserbšćinje a njeje ani w nowinach, časopisach, knihach abo interneće wozjewjena ani so za dotalne literarne wubědźowanja zapodała a twórba je zapodata z mjenom, datumom narodźenja, adresu a e-mejlowej adresu. Posledni termin zapodaća: 31. oktober 2023.

Za tym ako jo budyšyński Serbski muzej wustajeńcu »Wšykno jo krajina – Serbski mólaŕ Jan Buk« publikumoju w Budyšynje mjazy 02. oktobra 2022 a 26. februara 2023 pokazał, spórał jo se interaktiwny doglěd do statkowanja serbskego wuměłca Jana Buka do Chóśebuza. To jo druga stacija wót pěśich, wót kótarychž dwě dalšnej stej w Pólskej (Wrocław a Zielona Góra). Slědna stacija pak jo w Złem Komorowje, źož se krejz pśedstajenjow zacynijo, kótaryž jo se žycył mólaŕ k swójomu 95. burstakoju. Toś ten mjazynarodny projekt, na kótaremž su źěłali wšake institucije mjazy drugim Serbskej muzeja w Budyšynje a Chóśebuzu, Muzeum Wrocława a Muzeum Lubuskego kraja, njewobstoj jano z drogowańskeje wustajeńce, ale teke z pśednoskow, drogowanjow pó slědach sćěnowych mólbow, mozaikow a twóŕbow Jana Buka.

Naslědku, jo se wózjawił wobšyrny katalog w styrich rěcach (górno- a dolnoserbski, nimski a pólski) w nakładnistwje Sandstein, kótaryž jo wudała kuratorka ze Serbskego muzeja w Budyšynje Christina Boguszowa. Cas wustajeńce »Wšykno jo krajina« w Chóśebuzu jo wót 02. junija 2023 do 27. awgusta 2023.

W tśich institucijach w Chóśebuzu (Serbski muzej, Wuměłska hala Łužyca, Stara płachtowa gótnica) pśedstajaju se rowno wšake twóŕby Jana Buka. Na wótwórjenju w Chóśebuzu 02. junija jo do Serbskego muzeja pśišło něźi 75, do Wuměłskeje hale Łužyca (Kunsthalle Lausitz) jadnab 70 a do Stareje płachtoweje gótnicy wokoło 70 zajmcow. Na wjeźenju ze wuměłcom Stephanom Kaiserom pó wustajeńcy w Serbskem muzeju jo pśišło 8. junija 9 luźi a 9. junija 9 luźi.

W tom a pśiducych cysłach Rozhlada pśedstajijo se eksperimentelnje duch zachadnosći na zakłaźe Rozhlada pśed wěcej ako 30-50 lětami. Mjasece wudaśa ze zachadnosći wótpowěduju aktuelnym mjasecam, w kótarychž se diskutěrowane wopśimjeśa ze zachadnych wudaśow wózjawiju. Na pśikład, dokulaž mamy rowno julijowe a awgustojske wudaśe 2023 wuzwóliju se wopśimjeśa z julija a awgusta pśed wjelimi lětami. Pśi tej góźbje pódajo Rozhlad wopśimjeśa wudaśowu julij a awgust 1955. Dalšny cel jo, cytarjam a cytaŕkam paralele z bogatych stawiznow casopisa spśistupniś. Zajm lazowarjow pokažo nam, lěc se toś ta rubrika dalej wjeźo.

Rozhlad w lěśojskima mjasecoma julij a awgust 1955 jo był wjelgin mócnje na serbsku a literaturu (ze socialistiskich krajow) wusměrjony. W srjejźišću su stojali nowe knigły, teoretiska wěda wó pśestajanju, literatura w drugich krajach (wósebnje w Sowjetskem zwězku a Českosłowakskej). Wózjawili su se teke nowe literarne twóŕby (na pś. basni), pśełožki. Teke kulturne zarědowanja a zgromadne źěło ze słowjańskimi susedami (na pś. Českosłowakska) su měli swójo městno. Tegdejšy politiski socialistiski towarišnostny pórěd dajo se wjelgin lažko pśez tekst Měrćina Nowaka-Njechorńskego »Přećel a sobuwojowar Karla Marxa – K 60. posmjertninam Friedricha Engelsa« na str. 225 w awgustojskem wudaśu póznaś. Pśipad abo nic, pišo teke Jan Žurčanski »Wo Serbach – wupućowarjach« (Serby w Teksasu) na boce 268 w cysle 08/1955 ako to gótujo w pśedlažecem cysle Trudla Malinkowa.

»Maš ty čłowjekow rady? By chcyła rady čłowjek być?«, wopraša so nowinar. »Poprawom nic«, wotmołwi humanoidny roboter Ameca. »Myslu sej, zo móhło zajimawe nazhonjenje być, so chwilku z čłowjekom stać. To by mi zmóžniło, hinaše wašnje žiwjenja dožiwić a swět z hinašeje perspektiwy zrozumić. Wězo domyslu sej tež, zo woznamjenja być čłowjek kopicu wužadanjow a zamołwitosćow, a njejsym sej wěsta, hač sym na to přihotowana, tymle winowatosćam wotpowědować móc«, rjekny Ameca. Z pomocu informatiskich technologijow spytaja wědomostnicy robotery tak wukmanić, zo ćežke problemy rozrisuja, kaž to ludźi činja.

Ze swojej składowanej wědu ma Ameca dosć šěroki wobjim móžnych wotmołwow. Wona móže čłowjeske wotmołwy připodobnić, žortować a samo zaćišć zbudźić, zo něšto začuwa. Připodobnjowanje je tak tomu čłowjeskemu bliske, zo njebudźeš ani wokomika dwělować, zo je wona žiwa.

To, štož jónkrótneho čłowjeka wučinja, su wosebje rěč, abstraktne rozmyslowanje a pytanje za rozrisanjemi z hižo nakopjeneje wědy, začuća, biologiske wuwiće a jeho wěda w datym wobswěće. Wěda je indiwidualna. Indiwidualnosć wědy je tež roboteram kaž Ameca data přez jich programowanje a zamóžnosć, ze zetkanjow z ludźimi nawuknjene do swojich nowych wotmołwow zaplesć. Woni maja set wotmołwow, kotrež so wudospołnjeja a kotrež jich wukmanjeja, situatiwnje reagować. Runje tak kaž wobswět organizm wobwliwuje, wuformuje so čłowjeska wěda, kotraž ma předewšěm cil, čłowjekej přežiwić dać.

Na 192 bokach pósćijo Ludowe nakładnistwo Domowina Pratyju 2022 serbskej jsy spóromje Sprjewje mjazy měsćańskima běrtyloma (Nowy) Chmjelow a Depsk – Škódow. Škódow jo jaden ze zagmejnowanych chóśebuskich běrtylow, kótaryž jo wobchował swój wejsański charakter. Pratyja k Škódowoju jo ta prědna Serbska pratyja nowego šefredaktora Gregora Wieczoreka, za tym ak jo se dłujkolětny šefredaktor Horst Adam w Běłej Wóźe kóńc 2019 rozžognował z pisanim wóneje tradicionelneje serbskeje lětneje publikacije. Na rozdźěl wót Běłeje Góry, źož jo Pratyja 2020 była na woglěźe a źož jo serbska rěc pśisamem womjelknuła, ma Škódow źaseśinu powědajucych a rozmějucych serbskeje rěcy.

Ku głownemu śěžyšću teje Pratyje słušaju lokalne temy ako rybaŕstwo na Sprjewi w Škódowje, kuriozumy ako kónjecy indianaŕski teater, stare casnikaŕske powěsći ze Škódowa, rědke serbskorěcne narowne kamjenje a škódojska architektura. Teke wulicujo se w mjasecowych knigłach 2022 wót teje cynitosći, až su se škódojske Serby we Weimarskej republice jadnogo serbskego ceptarja na šuli pla zastojnstwow pominali. Pódla jsy w srjejźišću namakajoš tenraz drogowańske pokazki, źiśecu pratyju (tšojeńka, basni, žorśiki a słowne graśe), ewangelsku kśesćijańsku pratyju a wóswěśijotej se jubileje – 150 lět wót naroźenja serbskeje spisowaśelki Marjana Domaškojc, 200. burstak komponista Korla Awgust Kócor, 70. jubilej Serbskego ludowego ansambla a jubilejnej spomnjeśi na Mata Riza a Kita Šwjelu. Dalšne ekskurse su woglědy do wukraja (Kreta, Thailandska) a temy, kótarež pak se póśěguju na druge jsy (Janšojce, Móst), na stawizniske tšojenja abo wósoby ako Wilhelm Brasse, kótaryž jo statkował ako fotograf w Auschwitzu.