Wón běše najwuznamniši němskorěčny spisowaćel dwaceteho lětstotka, literarny ženij. Z nami je wón trochu zwjazany přez to, zo je skoro cyłe swoje žiwjenje w nam lubej Praze bydlił, mjez druhim je tam w domčku na Zlatej uličce swoje dźěła tworił. Wo Praze je raz rjekł, zo wona jeho njespušći. Wo swojej rěči praji wón: »Němčina je moja maćeršćina, ale čěšćina je mojej wutrobje bliska« a podpisał je husto z »František Kafka«. Wo jeho wuznamje swědča dohromady 27 biografijow. Najnowša z nich je lětsa wušła: Rüdiger Safranski »Franz Kafka – Um sein Leben schreiben«, Mnichow 2024. Na nju so w slědowacym hłownje złožuju. Jeho žiwjenje njeběše lochke: Wón běše Žid a w dalokej měrje němsce socializowany, štož jemu čas žiwjenja z konfliktom běše, runje tak kaž poměr k swójbje, žonam a wězo rozestajenje z towaršnosću.

Wón chcyše swoje žiwjenje cyle pisanju wěnować a praji wo sebi: »Nimam literarny zajim, ale wobsteju z literatury, njejsym ničo druhe a njemóžu ničo druhe być.« Najebać to, je Kafka čas žiwjenja dźěłał, mjenujcy za zawěsćernju Arbeiter-Unfallversicherungsanstalt für das Königreich Böhmen w Praze – Úrazová pojišťovna dělnická pro Čechy v Praze – a to tak derje, zo jemu dołhe dowole za hojenje dowolichu, hišće lěto do jeho smjerće bu wospjet powyšeny. Wšo to a wěsta hłubokosć a ćežkosć charaktera, chabłaca strowota a jara wulka čućiwosć běchu žórła jeho produktiwnosće. Safranski pisa: »W jeho bjezporočnej prozy špiheluja so bjezdna 20. lětstotka: totalitarne wohroženje a přemóženje, metafyzika we wokomiku pozhubjenja, samotnosć na sebje samoho wróćo wrjesnjeneho jednotliwca, ale tež eksistencielna spjećiwosć a zakryta komika bjezwupućnosće.« To klinči chětro zašmjatane, ale Safranski wupraja tu runje to, štož sym tež začuwał, jako sym twórby Kafki čitał.

Nadpismo so cyle derje hodźi, hdyž chceš wo tutym čłowjeku a jeho hudźbje pisać. Jako wo serbskim komponisće Juru Mětšku přemyslowach, přińdźechu mi tute w hudźbje hromadźe słušace zapřijeća nadobo do myslow a wosebje »ćišina« pokaza mi tu njewočakowanu perspektiwu.

Kak přińdu nětko jenož na pozdatnje wotchilacy wobraz honjaceje kóčki?

Wšako Mětšk – hdyž tež zwěrjata rady mějo – z mojeje wědy žanu wuraznu afinitu k tajkej družinje somoćanych packow njewobsedźeše. Mi pak něšto přirunajomneho tu napadny: Hdyž kóčka na hońtwje je, njedawa ničo, štož móhło ju wot wotpohladneho zaměra, jeje wočakowaneho popada, wotwjesć. Jeje ćišina, jeje – haj – prosty pohlad je wuraz najwyšeje koncentracije.

Z čimž bych pola komponista Jura Mětška był. Ničo, ale tež scyła ničo njemóžeše jeho wot swojeho »popada«, tworićelskeho tworjenja, wotwjesć. Jeho wola a wězo zamóžnosć znaještej jenož jedyn puć: najkrućišu koncentraciju na formu, strukturu, zwuki a harmonije, na »wotsłodźenje« instrumentowych zynkow samych abo w jich wotměnjacym zjednoćenju. Tute dźěła na twórbje běchu trěbne, zwjazane z wonkownej ćišinu. Přetož hakle tajkeho razu staw, wotewěra komponistej puć. Jenož tak poda so jeho fantazija do swětow, w kotrychž so, jeho woli wotpowědujo, porjadk tworja, hdźež so kóždy detail wobhladuje, přepytuje a potom wuhotuje. Tu namaka so hłubokosć hudźby, wot Mětška zhotowjena. Tu, hdźež ničo a nichtó swoje wuspytanje, kombinowanje, namakanje, zaćisnjenje a skónčnje postajenje pokročowanja jeho dźěła njemyli. A takle njewobćeženy, ma jeho bjezhranična fantazija tu rum, so kaž wuswobodźena wužiwić a swoje kompleksne zwukowe swěty natwarić.

Z Jurom smej pšawidłownje listowałej poł lětstotka, tak jo se nazběrało pśi mnjo wjelika mań jogo dopisow (jadna se wó licbu pśisamem šesć stow). Pśez te listy móžoš slědowaś jogo žywjeńskej droze, twóriśelskim wótrězkam, strowotnemu wuwiśu, póśěgam k drugim wósobam abo radosćam a tužycam wónakego dnja. W nejwětšej měrje pak jadna se wó docysta wósobinsku wuměnu mjazy nama. Dla wobšyrnosći materiala som wubrał jano krotučke wurězki, kenž se w głownem póśěguju na Jurowe muzikowe statkowanje.

12-VII-1973

Kaž tuchwilu steji, móžu do Drjowka přińć. [...] Štož koleso nastupa, njewěm, hač je móžno, tute z ćahom sobuwzać. [...] Na kóždy pad bych za to był, čas w Delnjej Łužicy potom tak efektiwnje kaž móžno wužiwać, zo bychu so naše »slědźerske« wotpohlady tež wšitke dosć derje dopjelnili! [...] sym wjesoły [...], zo budźe Měto [Pernak] pódla.

13-IX-1973

Sćelu Ći zdobom w tutom lisće Twój zapisk tekstow z pućowanja po Delnjej Łužicy wróćo. Bohužel njejsym dotal składnosć měł, z tutym materialom dźěłać [...]. Sobotu, dnja 1.9.1973 wutwori so w Budyšinje nowy kruh młodych serbskich hudźbnikow, hdźež mam jako předsyda fungować.

4-XII-1976

Dźensa popołdnju wopytach tež skrótka Rawpa, kiž so jara přez moje wobjednanje jeho »Metamorfozow« wjeseleše. Bě to tón raz wosebje zajimawa rozmołwa [...].

Zrudna powěsć je do Serbow dóšła, zo je historikarka prof. dr. Libuše Hrabová, kotraž je swoje dźěło srjedźowěkowskim stawiznam a wosebje Połobskim Słowjanam wěnowała, zemrěła.

Hižo jako šulerka zajimowaše so za słowjanske stawizny, znajo ideje a pisma Jana Kollára, čitajo literaturu, kaž epos Svatopluka Čecha »Dagmar« (čěsku rodźenu Marketu Přemyslovnu) a historiski roman »Gero« Aloisa Jiráseka, zeznajo so ze stawiznami domizny.

Swój powołanski puć zahaji Libuše Hrabová, 2. oktobra 1928 w Ostravě rodźena, na uniwersiće Palackeho w Olomoucu a nastupi tam swoju akademisku karjeru. Hižo z młodych lět wobdźěli so na wuspěšnym natwarje a rozwiću fakulty.

Kónc 60tych lět prócowaše so wo socialne reformy na wukubłanišću, wuslědk pak běše, zo so z politiskej změnu po 1968 ze zastojnstwa pušći. Dokelž běše jej dalše pedagogiske wuwučowanje zakazane, da so jako bibliotekarka we Wědomostnej bibliotece w Olomoucu přistajić, doniž so we 80tych lětach do renty njepoda.

Bórze po padźe komunizma pak nawróći so L. Hrabová na katedru z profesuru a so dalše dwě dekadźe wuspěšnje swojemu wukubłanskemu a slědźerskemu dźěłu wěnowaše.

W swójom 95. žywjeńskem lěśe, jo dnja 22. nowembra 2023 domowniski slěźaŕ Walter Jacobs ze jsy Grebs-Niendorf (wokrejs Ludwigslust-Parchim, kraj Mecklenburg- Pśedpomorska) wumrěł. Wón jo był nejstaršy cłonk towaristwa Wendischer Freundes- und Arbeitskreis e.V. (wokrejs Lüchow-Dannenberg, Dolnosakska). Jogo wósebny zajm jo se wusměrił na rane słowjańske stawizny jogo domownje. Publikacija Waltera Jacobsa »Die Wenden zwischen Elde und Sude« jo wušła w dwěma nakładoma 2008 a 2020. »Žycym sebje, až toś ten nowy nakład wěcej bergarjow pógnujo, se zajmowaś a angažěrowaś za stawizny swójeje domownje abo jsy«, jo wón gronił pó drugem wudaśu knigłow.

Wjele gósći jo wón wjadł pó derje wuchowanych pówóstankach w lěśe 809 zniconego starego groźišća »Menkendorfer Burgwall« ako teke pó tej pódla njogo w originalnej wjelikosći stajonej rekonstrukciji źělow teje pjerwjejšneje twardnice Obodritow. Pó Menkendorfje pomjenjony typ daloko rozšyrjoneje srjejźowěkoweje keramiki pódšmarnjo něgajšny wósebny wuznam sedlišća obodritskich Słowjanow w pódwjacornej Mecklenburgskej.

Domowniski slěźaŕ W. Jacobs jo namakał swój slědny wótpócynk dnja 16.12.23 na kjarchobje w Grebsu.

Lětsa spominamy dnja 13. pražnika na 100. posmjertne narodniny swěrneho přećela Serbow a Słowjanow dr. Kowalewskeho z Łuchowa (Lüchow) we Wendlandźe.

We swojim powołanskim žiwjenju jako gymnazialny wučer, jako dołholětny měšćanski archiwar kaž tež jako čestnohamtski předsyda regionalnych towarstwow za starowěkowe slědźenje, za zdźerženje kulowcow w Hannoverskim Wendlandźe a za organizowanje naročnych kulturnych zarjadowanjow (Kulturring) skedźbnješe přeco na słowjanske stawizny tuteje kónčiny a chcyše wobydlerjam tute drohotne kulturne herbstwo zbližić. Na přikład staraše so wo to, zo so tykowany statok tamneho burskeho chronista a wjesnjanosty Johann Parum Schultze wobchowa a do muzeja kulowcow w Lübelnje přesadźi. Zestaji w lěće 1991 ludowe wudaće historisce jónkrótneje chroniki Wendlanda z pjera tutoho muža, kotryž bě w prěnjej połojcy 18. lětstotka jedyn z poslednich rěčnikow drjewjanopołobšćiny. Tuta zapadosłowjanska rěč bě do toho wobchadna rěč wjesnjanow w typiskich kulowcach tuteje kónčiny na lěwym resp. zapadnym boku Łobja, byrnjež njeje ženje pisomna rěč była.

Dnja 4. měrca 2023 jo wujšło nowe wudaśe pólskego casopisa PISMO FOLKOWE (»Pismo Folkowe« 2022, nr. 162 (5)). W njom jo wózjawjone rozgrono ze serbskim ludowym wuměłcom a póbratšom knězom Helmutom Kurjom z Blunja. Som śišćane wudaśe casopisa dostała a ned z postom na Helmuta Kurja wótpósłała. Wěm wót jogo źowki, až jo wón mógał jo sebje hyšći woglědaś (nic cytaś, jano wiźeś) a se wjaseliś. Wósebnje jo se jomu póglědnica z naju synkom w slěpjańskej narodnej źiśecej drastwje spódobała, kótaruž smy do lista pśidali. Wałtoru, dnja 13. měrca 2023, jo wuznamny fachnik serbskich drastwow a nałogow wórjejskich stronow z našogo swěta wótejšeł.

Ja a mója familja znajomy kněza Kurja južo dłujko. Pśed lětoma smy se w Ptačecach pó drastwowej namšy pśi kafejpiśu pód gołym njebjom pśijaznje rozgranjałej. Wón jo se wjaselił, až mój muž a ja smej měłej połteralětnego synka w slěpjańskej drastwje za małych gólcykow woblaconego. Łoni jo nam Helmut Kurjo dał góźbu za rozgrono a woglěd w jogo priwatnem muzeju. Smy jomu do Blunja woglědali na śopłem a słyńcnem dnju, gromaźe z mójim cłowjekom a naju synkom.

Luby źĕk Wam, cesćony kněz Helmut Kurjo, za zajmne zmakanja a rozgrona, za Wašu góspodliwosć a wótwórjonu wutšobu. Wjaselim se, až jo mój syn Was teke wopóznał a chylu z Wami gromaźe grajkał. Wóstanjośo njezabyty pśez Wašo statkowanje ako póbratš a angažěrowany serbski luź.

Njedawno je do Łužicy dóšła zrudna powěsć, zo je wuznamny słowakski kulturny historikar, literarny archiwar, filologa, etnolinguist a přełožowar phdr. Viliam Mruškovič, awtor wjacorych wědomostnych knihow, dnja 2. měrca 2020 po dołhej chorosći w Martinje (Słowakska) zemrěł. Narodźił je so wón w 13. julija 1940 w Smolenicach, studował germanistiku a slawistiku na Filozofiskej fakulće Uniwersity Komenského w Bratislavje. Skutkował je wón jako radźićel Literarneho archiwa, to rěka jako wědomostny sekretar a wot 1987 do 1990 bě administrator Matice Slovenskej (MS), doniž njepřewza jako nawoda archiw Maticy, hdźež hač do swojeho wuměnka 2001 spomóžnje skutkowaše. Rěčnje wobdarjeny Mrušković wuwučowaše hač do 2004 na Rěčnej šuli w Martinje nimo němčiny, španišćinu a italšćinu. Jako literarny historikar bě za monografiske wudaće »Slovensko-Lužickosrbske literarne vztahy« (1980) zamołwity. Dominowace při jeho slědźenjach běštej pak přirunowaca linguistika a etnolinguistika. Jako fachowc wuwiwaše wučbnicy za bibliotekarow a wuda knihu »Languages of Europe« (1983) k monumentalnej monografiji »Europe of Languages and Nations on the Threshold of the Third Millennium« (Rěče a narody Europy na proze třećeho lěttysaca, 2008). Wobšěrna encyklopedija rěčnych a narodnostnych zhromadźenstwow Europy předstaji etnolinguistiske bohatstwo našeho kontinenta. Do wopisanja wjacorych mjeńšich etnolinguistiskich zhromadźenstwow, kotrež kulturnu pluralitu Europy wučinja a wobohaća, słušatej wězo tež serbskej rěči, mj. dr. z originalnymaj serbskimaj tekstomaj a přełožkomaj (str. 60‒63). Wudaće je wuslědk wjacorych lětdźesatkow gigantiskeho dźěła literarno-rěčespytneho wědomostnika. Dopokaz za to je zapis žórłow wužiwaneje literatury, kotryž wopřija wjace hač 1.400 pozicijow. Zasłužbne běše tež jeho přełožowanske dźěło wjacorych romanow a powědkow swětoweje literatury, ale tež fachowych tekstow.

Hadam Bohuchwał Šěrach narodźi so 5. požnjenca 1724 w Nosaćicach jako syn ewangelskeho fararja Hadama Zachariasa Šěracha. Młody Šěrach dósta najprjedy raz priwatne kubłanje doma přez swojeho nana a fararskeju kandidatow J. B. Kitlarja a M. B. Bradeho. Z 13 lětami poda so na swobodne městno na wjerchowskej šuli St. Afra w Mišnje. Tam wuwučowachu Theophilus Grabener, Johann Gottfried Höre a Christian Friedrich Weise. W lěće 1743 rozžohnowa so w Mišnje z łaćonskej narěču wo staroserbskej mytologiji »De idolis Soraborum«. W samsnym lěće poda so na studij teologije, filozofije a přirodowědy na uniwersitu do Lipska. Tam běše sobustaw Serbskeho prědarskeho towarstwa, kotrež běše jeho nan 1716 sobu załožił. Dokelž podleža w lěće 1745 při požadanju wo farske městno w Klětnom J. B. Schumannej, dźěłaše połdra lěta jako domjacy wučer w Rózborku a Budyšinje. 1748 dósta wokaciju do Budyšinka a bě tam hač do 1773 farar. Zmandźeli so z dźowku Bukečanskeho fararja Jana Bjarnata Langi Julianu Sofiju. Měještaj 11 dźěći, při čimž jimaj pjeć zemrě. Šěrach měješe tež dalše ćeže přetrać, štož pak njezměni ničo na jeho zajimje za wědomosće. Bože mšě swjećeše w serbskej a němskej rěči. Nimo toho wuwi bohate publicistiske dźěło a zdoby sebi wysoku nahladnosć jako přełožer, teologa a přirodospytnik. Na kóncu swojeho žiwjenja běše sobustaw Akademije wědomosćow w Göttingenje, Lipšćanskeho Towarstwa swobodneho wuměłstwa a wědomosćow, Lipšćanskeje Ekonomiskeje Society, Bayerskeje krajneje towaršnosće a dalšich w Haarlemje a Pětrohrodźe. Běše tež sobustaw Kurpfalcowskeho fyzikalisko-ekonomiskeho towarstwa a Fyzikalisko-ekonomiskeho towarstwa plahowarjow pčołkow w Frankskej a we Łužicy, w kotrymajž nadźěła sebi wysoki wědomostny renomej.

Tśi skice wó tśich zmakanjach

I.

W měsće wisachu plakaty. Holger Biege spiwa w Drježdźanach. Z Jurom smej se rozsuźiłej, koncert se woglědaś a pósłuchaś, pótakem smej stupiłej do kontakta z Holgerom a smy se dogronili za zmakanje z nim pó koncerśe. Nama kórty pósłaś, na to wěsće njejo myslił, pótakem som se ja starał wó zastup. Jo drje było za naju wobeju prědny raz, byś na takem koncerśe. Pśisamem dopołnje młody a pśewažnje žeńskecy publikum witašo kuždy titel z pśiklaskom a wołanim, pšawa zagóritosć jo nastała pla spiwow kaž »Wenn der Abend kommt« a pśedewšym pla »Sagte mal ein Dichter«. Holger w mócnem swětle reflektora za klawěrom na jawišću jo měł suwereny wustup. Pótom jo trało bejnje dłujko, ažo smy se zmakali, wón jo měł hyšći cyniś ze swójimi fanami. Šli smy do gósćeńca, głodny pó pśedstajenju jo Holger něco jědł. Dalokož se dopomnjeju, jo było grono wó wustupje, kenž jo se rowno wótměł, a wó Holgerowych zaśišćach, wó jogo dalšnych planach a koncertach. Spominali smy se našych študańskich lět w Barlinju z wjele zmakanjami, gaž běchmy gromaźe muziku słuchali, pón běchu to zwětšego Bartókowe smyckaŕske kwartety. Pózdźej jo Holger pón tež zjawnje gronił, až jo Béla Bartók jogo nejlubšy komponist. Njezjapki pśiźe młoda žeńska k našomu blidoju a se wopšaša našogo pśijaśela, lěc jo wón Holger Biege. Na to wótegroni pśigłosujucy a wóna jogo pšosašo wó awtogram. Śišyna. Pón jo gronił Holger se smjejucy Juroju, lěc njejo snaź tšochu zawistny? Juro jo to bźeze wótlěkanja pśiwdał a južo smy byli pla wócywidnje nimjerneje diskusije wó napśeśiwnosći tak pomjenjoneje u- a e-muziki. Teke salomoniske zwěsćenje, až pópšawem dajo jano dobru a špatnu muziku, to jo nam było jasne, se jano zdawa byś wótegrono, ga mamy we wobyma žanroma dobre a špatne twórby. Kaž juž cesćej jo Juro citował Maxa Regera, až se cesće swinje a wuměłce akle pó jich smjerśi, z tym pókazujucy na swójo žałosne połoženje (a teke na swóju naźeju). Rozdźěl pak jo był tež kradu na wócyma, Holger jo był wuspěšny a jo był tencas kšasnje žywy ze swójeju muziku a wót swójeje muziki, mjaztym až jo Juro musał za njogo njespokojece źěło wugbaś, ga jano wót komponowanja se njeby mógł žywiś. Chto by sebje mógał tencas mysliś, až wobej, pótom až stej kuždy na swójom pólu bytostne dojśpiłej, pśejěsno a pśisamem w samem starstwje wótejźotej?

W Dešnje jo zamrěła  Erika Janowa

Tužna powěsć jo se rozšyriła: krotko pó swójom 90. narodnem dnju jo zamrěła 12. awgusta 2022 zasłužbna ceptaŕka, spisowaśelka, pśestajaŕka, wudawaŕka a załožaŕka dešańskego domowniskego muzeja Erika Janowa. Pśiswójźbne su na nju dopominali w serbskima anonsoma w Nowem Casniku a Serbskich Nowinach. Horst Adam jo napisał w Nowem Casniku 25. awgusta cesne spominanje. Teke Ludowe nakładnistwo Domowina jo na nju spominało z inseratom, źož se groni, až jo ze »swójim źěłom statkowała na dobre rěcy a pismojstwa Serbow ...«. Jeje popjelnica jo se chowała 2. septembra na dešańskem kjarchobje.

Pśed źaseśimi lětami, k jeje 80. narodnemu dnju, jo nastał pśinosk za serbski rozgłos RBB. Wón jo se k jeje 90-śinam znowego wusćełał. Kak jo wón tegdy nastał? Wósobinski póznałej smej se z Eriku Janoweju pśez móju mamu, Katu Malinkowu, kenž jo w 1990-ych lětach zestajiła zběrku jeje basnjow za źiśi. Wobej stej se znałej juž z casa w Českej. Pioněrski duch Eriki Janoweje jo mě pśi tegdejšem zmakanju fasciněrował. Toś smej se z Eriku Janoweju pśed jeje cesnym narodnym dnjom w lěśe 2012 dłujko rozgranjałej a wóna jo mě wjele ze swójogo žywjenja wulicowała. Som była tež kazana na swěźeń 80. narodnego dnja a dopominam se derje, kak smy pód nawjedowanim Ingridy Nagloweje w gósćeńcu spiwali serbske štucki. Z tencasnym rozgłosowym pśinoskom comy spominaś na wjelgin zasłužbnu serbsku žeńsku.

Lětsa 11. nowembra je tomu 20 lět, zo je serbski wučer a awtor Jurij Brycka (Kopšinjanski) njeboh, zdobom by tohorunja lětsa, 12. měrca 100. narodniny swjećił.

Najstarši třoch bratrow z Bryckec dwora w Kopšinje wopyta gymnazij w Kamjencu. Stawizniski zajim pohnu jeho jako młodźenca na Kopšinjanskim hrodźišću ryć, při čimž namaka samo artefakty. W Kamjenskim muzeju pak kazachu jemu, namakanki zaso zaryć a swójske wurywanja wostajić.

Wójnski čas dožiwi jako wojak-parašutist w Sowjetskim zwjazku a sewjernej Africe, doniž njepoda so při přizemjenju na sicilskej połkupje Jendźelčanam do jatby. Relatiwnje zbožowny připad chcyše, zo bu Američanam přepodaty a do New Yorka a wottam do Texasa přewodźeny. Dźěl swójskich dožiwjenjow we wójnskej jatbje na ameriskim kontinenće je w přinoškomaj w Serbskej protyce (1996 »Narodniny w cuzbje«) a w Płomjenju (1993, čo. 6, »Pasowc«) wopisał.

Južo w januarje togo lěta jo mě dojśpiła tužna powěsć wó smjerśi japańskeje slawistki a dobreje pśijaśelki prof. dr. Keiko Mitani. Keiko Mitani njejo jano była pśijaśelka, ale teke procowaŕka za serbstwo. Južo w lěśe 1986 som ju póznała na mjazynarodnem ferialnem kursu słowjeńšćiny w Ljubljanje. A z togo casa smej byłej wusko zwězanej. Na swójich slěźeńskich drogowanjach do Europy jo była Keiko pśecej mój gósć a ja som teke měła tu wósebnu cesć, jej woglědaś w Japańskej na Tokio uniwersiśe a tam se wobźěliś na jadnom slawistiskem sympoziumje a teke pódawaś mały rěcny kurs dolnoserbšćiny za jeje studentow. A njejsom se mało źiwała, až pilne japańske studenty su mógali serbski rozměś, cytaś a zdźěla powědaś. To jo jim teke dr. Keiko Mitani do wutšoby połožyła.

Dr. Mitani jo była pśipóznata slawistka w Japańskej a jo sobu nawjedowała slěźenje z wusměrjenim na rusku rěc a rěcy srjejźneje a pódzajtšneje Europy. Jeje wósobinske śěžyšćo jo była chorwatšćina, kótaruž bě- šo na uniwersiśe w Zagrebje w lětoma 1986–1988 studěrowała. Krotko za tym jo promowěrowała wó aspektowem systemje w chorwatšćinje. Pówołańske žywjenje jo zachopiła ako docentka na uniwersitoma Tsukuba a pózdźej Kyoto. Na drugej jo se habilitěrowała z temu: »Studije k strukturje a funkciji nominalnych frazow w rušćinje«. W lěśe 2005 jo se jej pósćił titel profesor a wót lěta 2013 jo statkowała na uniwersiśe w Tokio na instituśe za slawistiku. W lěśe 2011 jo publicěrowała »Zawjeźenje do słowjańskich rěcow« – klasikaŕ w japańskej slawistice. Dr. Mitani jo se wušej togo we wšakich funkcijach zaběrała z rozšyrjenim wědy wó słowjańskich rěcach a kulturach w Japańskej a jo z lubosću a sćerpnosću młodu generaciju slawistow wuwucowała a pódpěrowała. Cas žywjenja jo źěłała na pólu slawistiki a linguistiki a jo se pśez swóje publikacije wudobyła pśipóznate městno w japańskej slawistice. Do stawiznow sorabistiki pak jo se wóna zapisała ze swójim w lěśe 2003 wózjawjonym »Górnoserbsko-japańskim słownikom«. Z nim jo dokumentěrowała swóje serbske znaśa a teke zajmy. Wóna pak njejo jano powědała górnoserbski, ale teke dolnoserbski!

W lěće 1981 wuńdźe w Ludowym nakładnistwje Domowina pod titulom »Wanderwege durch den Kreis Bautzen« pućowanski přewodnik z wjace hač sto čarami, kotrehož awtor Friedrich Lehmann móže so jako angažowany posrědkowar němsko-serbskeje domiznowědy Hornjeje Łužicy wobhladować. Z přewodnikom, kotryž wobsahowaše wuběr z wjace hač 500 přinoškow wobstejaceho rjada »Der Wanderfreund rät fürs Wochenende« chcyše domoródnym a turistam kaž tež šulerjam na ekskursijach wosebitosće přirody a kultury Hornjeje Łužicy nazornje spřistupnjeć.

Friedrich Lehmann narodźi so 17. apryla 1897 we Wjazońcy jako syn ćěsle Augusta Lehmanna a jeho žony Fanny rodźeneje Dreßler. Hižo jako dźěćo horješe so za krajinu w swojej wokolinje. Po wopyće wo- somlětneje ludoweje šule we Wjazońcy chodźeše mjez 1903 a 1911 na Krajnostawski wučerski seminar w Budyšinje. Tež připóznaće jeho wuja, progresiwneho pedagogi a direktora seminara, Johanna Gottlieba Dreßlera (1799–1867) pohnu Friedricha, sej z disciplinu wědu přiswojić. Za čas studija zajimowaše so wosebje za předmjety biologija, geografija, geologija a stawizny. Při stawizniskich slědźenjach njefascinowachu Lehmanna jenož fakty, ale wšitke z nimi zwisowace wuwića – w towaršnosći a w přirodźe, regionalnje a globalnje.

Před 125 lětami zemrě 7. smažnika 1897 serbski ewangelski duchowny, serbski basnik a spisowaćel Michał Domaška w Ketlicach a bu na tamnišim pohrjebnišću pochowany.

Arnošt Muka je Michała Domašku w nekrologu časopisa Maćicy Serbskeje 1898 wobšěrnje hódnoćił a chwalił. Mjez druhim wón pisaše: »Po dokonjanym prócy połnym zemskim dźěle spi wón wótcow spanje pod zelenej hórku w serbskim kraju na Ketličanskim pohrjebnišću. My pak z wutrobnej dźakownosću a z hłubokej želniwosću tež tu na njeho spominamy, spominamy na našeho horliweho serbskeho wótčinca, našeho njesprócniweho spisowarja, spěwarja a kěrlušerja Michała Domašku, z česću wusłuženeho duchowneho Nosaćičanskeje wosady, kiž je wot młodostnych lět našeho luda swěrny syn był, na jeho duchownym pozběhnjenju njewustawajcy dźěłał, wšitke jeho narodne prócowanja horliwje podpěrował a z luboznym słowom, z płódnym, žohnowanja bohatym pjerom a skutkom za naš serbski narod wustupujo, jón na modlerskej wutrobje nosył swoje žiwe dny.«

Pochad a wukubłanje

Michał Domaška narodźi so 23. nalětnika 1820 w Komorowje pola Rakec jako najmłódši mjez třomi synami jako dźěćo kublerja. 25. smažnika bu w Njeswačanskim Božim domje křćeny. W swojej ródnej wsy wosom lět we wjesnej šuli wuknješe. Jutry 1835 daštaj staršej jeho na gymnazij do Budyšina. Tu spřećeli so ze znatymi Serbami, wosebje z Jaroměrom Hendrichom Imišom (1819–1897). Wón běše mjez gymnaziastami, kotřiž su 1839 towarstwo Societas Slavica Budissinensis załožili. Tu pokazaštej so hižo zahe jeho wótčinski duch a narodne zmyslenje.