W lěśe 2014 jo se w Lipsku kapała Serbska reja załožyła. Wót zachopjeńka sem su kśěli cłonki, kenž maju serbski, nimski, amerikański abo bulgarski póchad, z pomocu serbskeje reje luźi ze wšakorakich kulturow zgromaźiś. Wósebnje glědaju pśi tom na młodych luźi. Kaž to w folk-scenje nałog jo, graju k tomu na wšakich instrumentach z cełego swěta (akordeon, klucate fidle/Nyckelharpa, gitara, dudy, šalmaja, kontrabas, mały pólski bas, bubon, triangel, fidle, brumejza, okarina, flejta). Wósebnosć jo, až gerce (Beth Fogleman, Clemens Isensee, Fabian Jacobs, Gregor Kliem, Jan Thiessen, Robin Brück) njespiwaju. Tak móžo słuchar teke mimo znajobnosći serbšćiny pśistup k serbskej kulturje namakaś. Mimo togo stej Theresa Jacobsowa a Gregori Marinov jano za nawjedowanje rejow zagronitej, w tom pódpěrowanej wót G. Kliema a B. Foglemana.

Za ekspertow teorije serbskego rejowanja su mimo togo teke take informacije w kniglickach cejdejki zajmne, až »Hanzo Nabok« słuša k pórowym rejam pód pomjenjenim »šotiski«, a až jo »W kałkojskem łužku« polonejza, dokulaž źinsa njemyslimy pśi polonejzy na měrnu reju, ale na luštny karnewal. Gaž myslim se na móju sotśinu źowku, som se pak wěsty, až njejo jej pśi rejowanju informacija wjelgin wažna, až jo slěpjański »Z hulědkom« (górnoserbski: Z wuhladkom ja za swojej Hanku hladam) wjerćak (Dreher). To groni, až móžo kuždy pśisłuchaŕ něco nowego pśiwuknuś. Tak stej byłej za mnjo »Šołta chcył mi dźowku dać«, pisnje wózjawjony 1843, a »Wendischer Tantz«, prědny raz wózjawjony 1790, nowosći. Ale ako luź, kenž južo 36 lět serbske ludowe spiwanje woplěwa, mam za škódu, až gerce skóro kuždy stary muzikowy kus wariěruju. Tak jo śěžko sobu spiwaś. Lěc jo to »Ach, ty lesny rjany luby mój« (w Dolnej Łužycy skerjej znaty ako »Gaby mója gubka wódu piła«) abo dalšne ludowe spiwy ako »Hanka, ty brune wóčko«, »Do drjowa« abo teke »Ty sy taka wijkotata« (wěcej znaty ako »Daj mě jadno jajko«). Cłonki Serbskeje reje njeby byli prědne muzikanty, kenž se mysle, až spiwarjam su noty wažnjejše ako wejsańska spiwańska tradicija abo znatosć melodije z rozgłosa. Nowa interpretacija wótpowědujo cesto źinsajšnym zwuconym wašnjam słuchanja. Tak by antiwójnski spiw »Stoj ta lipa« bźez mjazygraśa wóstudny zněł. Ale ako jo kupka JANKAHANKA 2014 cejdejku wudała, na kótarejž su wšykne serbske ludowe spiwy nowy aranžement dostali, su gerce wěźeli, až górnoserbskim młodostnym su serbske ludowe spiwy znate a źěl młoźinskeje kultury. W Dolnej Łužycy smy južo wjasołe, gaž 50lětny wumějo melodije tśich serbskich ludowych spiwow. W tom su tudejše Serby Nimcam bejnje blisko, tomu »ludoju prědneje štucki«. Tekst drugeje štucki jo zwětšego: »Lala lala lalala.«

Zwučene móžnosće wuměłskeho skutkowanja su so wot nalěća zańdźeneho lěta pandemije dla tež za čłonkow a čłonow Zwjazka serbskich wuměłcow zasadnje změnili. Nadobo njemóžachu so mj. dr. nimale žane zjawne čitanja wjac přewjesć. Tohodla bě nuznje trěbne za alternatiwami pytać. Předsydstwo ZSW je zrodźiło mysličku za nowu formu tak mjenowanych »digitalnych čitanjow«.

Spočatnje bě předwidźane, zo awtorki a awtorojo wurězki ze swojich twórbow čitaja kaž dotal, jenož bjez publikuma. Tuto měło so w jednym přeběhu přirunujo live-streamej ›wotfilmować‹ a bjez wulkich wobdźěłanjow online stajić. W běhu połlětnych koncepcionelnych a wobsahowych přihotow pak so mi wuwědomi, zo žada a zasłuži sej kóždy jednotliwy literarny přinošk swójski charakter prezentacije. Hižo wšelakorosć za prěnju nahrawansku seriju namjetowanych přinoškow wuwabi kreatiwitu při dramaturgiskim zapołoženju scenow. Zdobom pokazaja pandemiske wobstejnosće ćim wočiwidnišo trěbnosć, wuwić serbskorěčne poskitki tež t. mj. programowych studijowych produkcijow, přidatnje k žurnalistiskim přinoškam w telewizijnych magacinach.

Žurnalist Mendel Ošerowič, po pochadźe ukrainski Žid z Trostjaneca na Ukrainje zapućowaše 1910 do Ameriki, hdźež wot 1914 w New Yorku za socialistisce wusměrjenu nowinu »Forverts – Jewish daily Forward«, kotraž wuńdźe w jidišćinje, pisaše. Politisce so jako socialist wuznawaše. Wot februara hač do měrca lěta 1932 wopyta Sowjetski zwjazk, mjez druhim swoju ukrainsku domiznu. Běše to runje wona doba, w kotrejž so hižo eksistowaca hłodowa kriza na hač do lěta 1933 trajacu hłodowu katastrofu rozšěri a do tak mjenowaneho holodomora přeńdźe, kotryž sej, tak so zdźěla trochuje, 13 % ludnosće jako wopor žadaše.1

MĚRĆIN BRYCKA

Halina Barań, spisowaśelka a mólaŕka z Bogatynje, jo se naroźiła a bydli w pólskej Łužycy. Źěkowano žywjenju w granicnych stronach, ma awtorka wjeliku wědu wó tom wobceŕku, jogo stawiznach a stawiznach wšyknych narodow, kótarež su how wót lětstotkow gromadu žywe. Wóna jo teke znata w Górnej a Dolnej Łužycy, dokulaž žedne z jeje tekstow a knigłow su južo pśestajone do nimšćiny a teke górnoserbšćiny. Jeje dłujkolětny pśełožowaŕ a dobry znaty, wucabnik Alfred Měškank (1927–2016) z Chóśebuza, njejo jano cytał a pśestajał teksty kněni Barań. Wón jo jej teke wujasnjował a pokazował Łužycu.

Knigły »Ptaški domacnych górow« su źasety roman Haliny Barań, kótaryž jo wujšeł w pólskej rěcy. Nowa publikacija póśěgujo se na motiw zgubjoneje domownje w pór kontekstach: w zwisku z Pólakami, wusedlonych pó 2. swětowej wójnje z tak pómjenjonych pódzajtšnych Kresow (nimski: Grenzland abo Ostpolen), kótarež jo dostał Sowjetski zwězk pó konferency w Jalśe (Jalta 4.–11.2.1945), abo z Nimcami, nuzkowanych do spušćenja Pólskeje, dokulaž běchu se granice pśesunuli, abo ze Serbami, kótarychž domownju jo brunica skóńcowała. Knigły pak njeźěle luźi do lěpšych a špatnych, do dobyśarjow a póbitych, do woporow a katow. Twóŕba Haliny Barań napomina do měrneje koeksistence a wulicujo wó śěžkem generaciskem nazgónjenju zgubjenja nic jadneje domownje, ale wjele małych wóścnych krajow. Mały wóścny kraj – to pak njejstej jano dom abo jadno město. To jo rum, w kótaremž kuždy z nas se cujo wěsty. Wjelgin śěžka tematika Europy pó 2. swětowej wójnje pokazujo se pśez stawizny jadneje swójźby. Akcija romana wótměwa se w Sakskej a Bramborskej, a teke w granicnych stronach Pólskeje, na pśikład we jsy Łąski, měsće Gerliszków a teke w Chóśebuzu. Stawizny fiktiwneje familije Wolkowskich se pokazuju pśi drugich regionalnych a europskich tšojenjach pó wójnje a teke na zachopjeńku 21. stolěśa.

»Pospyt wo zabytych tamnych« mjenuje Christian Kessner, lěkar a psychoterapeut w Drježdźanach, swoju knihu wo serbskej duši. Dokładnišo prajene dźe – w termini analytiskeje psychologije Carla Gustava Junga – wo archetypus toho słowjanskeho we Łužicy a na wuchodźe Němskeje. Jung je ideju kolektiwneho njewědomeho do psychoanalyzy zawjedł: W dušinym žiwjenju jednotliwca njehraje po jeho měnjenju jenož to wosobinsce njewědome ze swojimi potłóčowanjemi jednu rólu, ale tež archetypiske wobrazy a symbole ze stawiznow skupiny abo krajiny, w kotrejž něchtó wotrosće. To je zakładna ideja tuteje knihi: Ze słowjanskeho wobsydlenja, jich podćisnjenja a wróćostłóčenja, ale tež z jich mytow, symbolow, powěsćow pochadźace archetypy charakterizuja dušinu kulturu dźensa mjez Łobjom a Wódru žiwymi ludźimi; tež potom, hdyž jim to njeje wědome abo hdyž steja woni – na wědomej runinje – słowjanskemu herbstwu samo skeptisce abo njepřećelsce napřećo.

Poprawom je tuta ideja zajimawa a by sej systematiske wobdźěłanje bjeze wšeho zasłužiła resp. su hižo za to prjedawše spočatki w etnografiji, stawiznowědźe a kulturnej wědomosći. Zajimawe by było, što móže psychoanalyza k tomu přinošować, nic naposledk na »empiriskim« materialu, kiž wšak je w jeje tradiciji přewažnje hromadźenje a interpretowanje padowych stawiznow: potajkim »wunurjenje« tajkich kulturelnje so pominjenych symbolow a mytosow w indiwiduelnych stawiznach ludźi, kotřiž wo swojim słowjanskim pochadźe abo něhdyšim słowjanskim charakterje swojeho pochadoweho regiona wjace ničo njewědźa. Awtor poda pak so na hinaši puć: Po krótkim zwobraznjenju stawiznow słowjanskeho wobsydlenja Łužicy – při čimž so na tute tež w europskim ramiku, poćahujo so na słowjanskich susodow, zhladuje – so Serbja jako »zbywacy« »posledni Indianojo« Europy skrótka wopisuja. Sćěhuje krótki ekskurs k prašenju dokřesćanskeje mytologije a dlěši, awtorej po wšěm zdaću jara wažny wo zarjadowanju toho serbskeho do – tež wot Junga přewzate – napřećostajenja wuchodneho a zapadneho myslenja. Mjeztym zo je zapadne myslenje racionalne a na eficiencu wusměrjene, je wuchodne – kotrež je Jung w Indiskej studował a kotrež Kessnera hač do Japanskeje ćehnje – wotewrjeniše za to iracionalne, ale tež za z tym zwisowace spirituelne nazhonjenje. Serbja symbolizuja w koordinatowym systemje awtora potajkim »wuchodne myslenje« – woni sedźa, w rěči Junga, »bliže při žórłach« (pod Čornobohom), a runje to čini jich tak přićahliwych za analytikarja.

SYMAN PĚTR CYŽ

Lětsa, dźeń po ptačim kwasu připoł­dnju, słyšach w delnjoserbskim rozhłosu znowa Pilkowe wobdźěłanje ludo­weje pěsnje »Zrudny kwas«, nahrawany wot Choćebuskeho dźiwadłoweho orchestra. Bohužel wšak jedna so při tutym nahrawanju wo torso woprawdźiteje Pilkoweje twórby. Njepobrachuje dźě tu jenož jedyn instrument, ale wosebje tež cyły spěwny part, wšako jedna so w originalu wo wobdźěłanje za chór z přewodom orchestra. A tak zasłyši tučas­nje słuchar při radiju dźiwnu monotonu hudźbu bjez někajkeho stopnjowanja a spóznajomneje dynamiki. Přewodny orchester pak stanje so tu z jeničkim nošerjom pozdatnje tak wotpohladaneje wuměłskeje twórby. Znajer serbskeje ludoweje hudźby spóznaje znajmjeńša zakładny, originalny ludowy hłós.

Něchtó bě zhotowił z notoweho mate­riala, chowacy so w Pilkowym zawostajenstwje w Serbskim kulturnym archiwje (SKA) pod signaturu ZM XXXIII 4F, partituru – tež tam pod 4A č. 4. Hižo při hłosach 4F pak namaka so přispomnjenje, zo jedna so wo »Njedospołny orchestrowy material, rkp. Pilka«. Nastupajo »Zrudny kwas« pobrachuje drje jenož hłós flety – na rozdźěl dalšeju tam składowaneju čisłow: »Złe myto« a »Spojšłej stej dwa młoźeńca«. Hišće bóle pak ćerpi material tutych třoch čisłow pod tym, zo faluje wšudźe spěwny part. Wšako wěmy z wot Zbigniewa Kościówa spisaneje biogra­fije Jurja­ Pilka kaž tež z načasnych nowinskich wozjewjenjow a recensijow, zo jedna so při tutych titulach wo dźěl čisłow koncerta składnostnje poswjećenja Serbskeho (Maćičneho) doma dnja 9. septembra 1904 w Budyskej »Krónje«. Namakanje zbytneho materiala a rekonstrukcija, wudaće a zhotowjenje hrajneho notoweho materiala poradźi so mi na wuwróće lěttysaca. Wšitke tehdom­ kaž tež wone na wulkim koncerće we wobłuku sławneje Drježdźanskeje Wustajeńcy sakskeho rjemjesła a wuměłskeho přemysła lěta 1896 za­nošowane, a někotre za mjeńšu hudźbnu formaciju wobdźěłane, zaklinčachu skónčnje po wjac hač 80 lětach znowa, składnostnje wot města Budyšina zarjadowaneho serbskeho koncerta we wobłuku Łužiskeho hudźbneho lěća dnja 8. julija 2012 na žurli Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła. Běše so mi po intensiwnym slědźenju poradźiło, wšitke čisła dospołnje zrekonstruować, noty zestajeć a titule wudać.

Hakle njedawno, kónc zašłeho lěta, wuńdźe w nakładnistwje Załožby za serbski lud w Budyšinje pod nadpismom »Serbska rapsodija« nowa CD z komornej hudźbu za husle a klawěr předewšěm serbskich komponistow zašłosće a přitomnosće. Hudźitej solistce Anett Baumann, wiolina, a Liana Bertók, klawěr, kotraž přewza zdobom redakciju nakłada.

Pola přewažnje wjetšiny nahrawanych twórbow hižo mjenowaneje wobsadki jedna so wo hudźbne miniatury, zwjetša w třidźělnych formach (A-B-A΄). Jeničce třisadowa »Sonata za husle a klawěr« z lěta 2000 Ulricha Pogody (*1954) złožuje so na wobšěrnu klasisku formu wjacysadoweje sonaty.

Knigły, kótarež cu pśedstajiś, su južo druga publikacija towaristwa Kólesko z. t. z regiona Slepo/Slěpe nastupajucy narodnu drastwu. Projekt jo financěrowany pśez myto z wuběźowanja »Sächsische Mitmach-Fonds« z lěta 2019. Gótowa publikacija jo wujšła w decembru 2020. Knigły su wjelgin derje pśigótowane. Awtorka Elwira Hantšo ze Slěpego jo glědała na kuždy detail narodneje drastwy w běgu cerkwinego lěta a jo je do drobnego wopisała. Ako kněni Hantšowa jo gromaźiła maśiznu za knigły, jo se z młogimi žeńskimi rozgranjała, kótarež se hyšći na to spomnjeju, kak jo se narodna drastwa nosyła. Wóna sama a rowno tak jeje 18-lětna źowka se angažěrujotej w zmysle zachowanja narodnych drastwow a kultury małego regiona wokoło Slěpego.

Wažnje jo, až te knigły su prědne, kótarež pokazuju kšac pó kšacu, kake su źěle drastwy a kak se wóni woblekaju. Ale njejo to prědna publikacija wó slěpjańskej drastwje, dokulaž w 1950ych a 1980ych lětach su wujšli dwóje knigły wó tej temje1. Gaž póglědnjomy na pśikład na pólske publikacije wó narodnej drastwje a dalšne take w Nimskej wudane knigły, móžomy zwěsćiś jadnu, se wóspjetujucu šemu: nejpjerwjej su źěle drastwy nalicone, pótom skrotka se wujasnijo, kaka drastwa ga jo se wužywała, dwě abo tśi fota se pśidaju a gótowe jo. Elwira Hantšo pak źo dalej a glěda pśez granice małego łužyskego swěta. Ten inowatiwny efekt jo móžny, dokulaž knigły su pśigótowane wót někogo z nutśikownego krejza, to groni wót wósoby, kótaraž se kuždy źeń z drastwu zaběra a tu drastwu teke sama šyjo. Kněni Hantšowa ga jo znata šlodaŕka slěpjańskeje drastwy. Źěkowano praktiskej wěźe su nastali wjelgin dobre a awtentiske knigły, kótarež źe žeden wědomnostnik njeby mógał tak napisaś. Dokulaž knigły su wjelgin bogate w detailu, myslim se, až z pomocu knigłow teke za 100 lět buźo móžno, pšawu slěpjańsku drastwu zešyś. Drastwa za kuždu góźbu jo rekonstruěrowana na zakłaźe wulicowanjow starych, wěcywustojnych žeńskich ze Slěpego a teke z pomocu wobrazow. Toś ga jo slěpjańska drastwa na taku wašnju, móžomy groniś, za nimjernosć wopisowana. Ja som měła tu gluku, kněni Hantšowu wósobinski wopóznaś, a som sebje wěsta, až jeje zagórjetosć a pilnosć pśiźotej z pótrjeby, slěpjańsku originalnu drastwu za pśiduce generacije wuchowaś a jeje nosenje rozšyrjowaś.

»Pósłanc našeje maćeršćiny« – tak mjenowachu nowiny njedawno modernizowany ćah, kotryž wozy serbske słowa wotnětka po Łužicy a hač do Drježdźan. Tež druhe pósłancy jewja so w zašłym času husćišo w regionalnych medijach kaž tež w interneće – a při našich pućach. Rěč je wo dwurěčnych napisach na pućnikach abo twarjenjach, klasiskej temje rěčneje politiki, kotraž so zašłe lěta tež we Łužicy zaso bóle tematizuje. Někotryžkuli – nic jenož Němc – so snano praša, hač drje nimamy wažniše problemy. Hač je woprawdźe trěbne, zo so na kóždym pućniku a při kóždej wohnjostraži tež serbšćina jewi, a to hišće w jenakej wulkosći.

Haj wšak, mamy wjetše twarnišća– na polu kubłanja na přikład. Přiwšěm njesměli wažnosć zjawnych serbskich napisow podhódnoćeć. Mjeztym zo měrja so serbska wučba, serbske medije, zarjadowanja a podobne »jeničce« na ludźi, kiž so tak a tak hižo ze serbstwom zaběraja a kotrymž je wědomje, zo je Łužica dwurěčna, narěča tajke napisy wšitkich hač přisłušnikow wjetšiny abo wopytowarjow. Přez swoju wulku ličbu a rozšěrjenje po cyłym oficielnym sydlenskim rumje tworja wěstu samozrozumliwosć, zwuraznjejo dwurěčny raz kónčiny. W někotrych gmejnach su wone nimale jenička pokazka na (zdźěla hižo historisku) serbskosć.

Kaž z ničeho tu naraz bě:

Po wšěch krajach bije zlě,

so njewidźomny wupěra

smjertny wirus čłowjestwa.

Lěto žno swět wohroža

hórje wón dźeń wote dnja,

traši ludźi surowje,

wjedźe samo do smjerće.

Ta pandemija najhórša,

kiž porjad swěta powala,

ze Chiny pječa wuchadźa

a přežada wšě knježerstwa.

»Korona« hrózbu mjenuja.

A strašniša mutacija

je žadławeho wirusa!

Štó jón sputa, znješkódnja?

W mnohich krajach pytaja

kmany lěk pře mordarja.

Wšelako jón měšeja

wjeselo so dobytka.

Z njehaćenej spěšnosću

ludźo ćěrja k šćěpjenju

z wulkej wšitcy nadźiju,

wućeknyć tak před smjerću.

Europa naša, bohata,

wšelako so wobara.

Ji poslednja je nadźija:

ta rjana chinska nahubka!

BOMIKOWA

Leoš Šatava je we Łužicy derje znata wosobina, we wědomostnych kruhach – ze swojimi zdawna přewjedźenymi slědźenjemi a přednoškami –, ale tež pola šěršeho publikuma ze swojimi wustupami a popularnowědomostnymi nastawkami. Čitarki a čitarjo Rozhlada znaja dokładnje Šatavowe teksty, kotrež so hižo dlěje hač třiceći lět prawidłownje w časopisu ćišća. K najwažnišim temam, z kotrymiž je so wědomostnik we Łužicy zaběrał, słušeja jeho studije wo etniskosći, wo serbskej młodźinje (kaž w sociolinguistiskim nastupanju, kiž zapřija slědźenja na Budyskim Serbskim gymnaziju, tak tež popularne publikacije, kiž słuža zdźěla jako pokiwy za aktiwnych ludźi w serbskej rěčnej politice) a wo rewitalizaciji mjeńšinowych rěčow. Nowa kniha »Lužičtí Srbové na přelomu 20./21. století. Etnicita – jazyk – historie – kultura«, wudata w čěskim nakładnistwje »Epocha« (Praha 2020), pokazuje, zo je Šatava tež kulturny stawiznar wo Serbach z literarnowědomostnym nachilenjom.

Edicija »Lužičtí Srbové« wobsahuje dotal rozbrojene a znowa redigowane wozjewjenja Šatavy z doby 1983–2019, a to z wulkej přewahu tekstow z poslednich pjatnaće lět. Šatava je njesměrnje płódny awtor, kiž předpołoži někotre sta wšelakich nastawkow k serbskej problematice: wot krótkich esejow hač ke chutnym wědomostnym studijam. Wuběr wjace hač dwaceći tekstow, kotrež su tak zrjadowane, zo móhli so tež čitarjo, kotřiž njeznaja stawizny, rěčnu a etnisku situaciju Serbow, wo nich na přewšo kompleksne wašnje wobhonić, njeje scyła lochki. Měnju, zo je so tole Šatavje jara derje poradźiło.

Dźakowano kóždolětnej tradiciji je LND lětsa znowa Serbsku protyku za 2021 wudało. Na dohromady 160 stronach a w znatym přiwěšku předstaja so diwersne temy za dorosćenych, młodźinu a dźěći. Tak kaž so wšě starobne skupiny narěča, su tež awtorojo přinoškow ze wšěch starobow zastupjeni.

Pětr Šołta zahaji z přewšo radźenym předsłowom předležacu twórbu, poda krótke zjimanje a wuwabi bjezdwěla lóšt do čitanja. W jeho słowach poćahuje so na aktualnu koronowu situaciju, ale na pozitiwne wašnje.

Zazběh protyki twori přehlad jednotliwych měsacow. Chwalobne su zaso dwójne pomjenowanja měsacow, staroserbske a dźensniše. Na kóždej z dwanaće dwójnych stronow namakaja čitarjo praktiske paslenske přinoški. Dekoraciske namjety z přirodnymi materialijemi nawjazuja na aktualny trend, sej sam něšto zhotowić. Bianka Šeferowa z Bronja rozjasni na přikład, kak so nopašk za picu ptačkow abo škla z pisaneho lisća spřihotuje. Ke kóždym dokładnym wopisowanju postupowanja přida awtorka stajnje mały wobraz za lěpšu předstawu. Z tym wolóži tomu abo tamnemu paslenje. Inspiracije poćahuja so zdobom na dorosćenych kaž tež na dźěći. Wony zazběh zakónči so z kermušnymi terminami a protykarskimi wšelčiznami.

Skóńcnje jo tak daloko! Njedawno jo wujšeł dolnoserbski knigłowy kalendaŕ za lěto 2021. Serbska pratyja słuša zazdaśim k nejwěcej woblubowanym a wuspěšnym publikacijam w dolnoserbšćinje. Wót lěta 1880 zagórjujo wóna z někotarymi pśetergnjenjami cytaŕki a cytarjow wšyknych starstwowych kupkow, generacijow a schójźeńkow kubłanosći. Ale co na nas tenraz caka na sto a jadenašesćźaset połnje nakłaźonych bokach? Co jo se tenraz něźi tśiźasća awtorkow a awtorow za nas wumysliło?

Głowna tema lětosneje pratyje jo gmejna Běła Góra, kótaraž słuša k serbskemu sedleńskemu rumoju, a kenž jo prezentna wót zachopjeńka až do kóńca knigłow. Fotowa reportaža, stawizny, tšojenja, legendy, powěsći, wurězki ze starych wudaśow Casnika, warjeńske recepty a dalšne rozwjaselece fakty zwězuju se cele normalnje a awtomatiski do žywego, barwnego a informatiwnego pśewódnika za Běłu Góru, kótaryž se rowna změstymi napšawdnemu lubosćinskemu póznaśu.

Awtorki a awtory lětosnego dolnoserbskego knigłowego kalendarja su byli tenraz wjelgin kreatiwne. Wše cytaŕki a cytarje pśidu mimo wuwzesá k swójomu. Wósebnje rědne su w głownem wótrězku pratyje ideje za dekoracije z pśirodnych materialijow z pjera Bianki Šeferoweje, kenž te kreatiwne mjazy nami budu zawěsće wopytowaś. Źěl za kśesćijanow jo šyroko rozrědowany. Mimo tradicionelnych tekstow z pjera Marjany Domaškojc namakaju se tam reportaža wó jatšownych nałogach w Pólskej, pśinosk wó młodyma serbskima kśesćijanoma, psalm a dalšne fakty z cerkwinego žywjenja. Wjelgin derje cytaju se wjedrowe prognoze w stolětnej pratyji, kótaraž ma se wě skerjej amizěrujucu daniž informatiwnu gódnotu. Wjelgin informatiwne pak su staroserbske mjenja mjasecow – wěrna chłošćonka za lubowaŕki a lubowarjow dolnoserbšćiny! W źiśecem źělu pratyji namakaju młode cytaŕki a cytarje směšne tšojeńka, wabjecej gódańce, basni a žorśiki, kótarež spóraju bźeze cwiblowanja tež wjele dorosćonych k smjejkotanju.

W lěśe 2000 zachopijo kóńc apryla solarny załožk na Kochojc domje w Žylowje źěłaś, wón sejźi na jich kšywje »kaž serbski plon«. A pśi tom gibjo se toś ta špatna wědobnosć z nadpisma, pótrjefjecy fakt, »až njejo dawno južo na ten part wuglowy koncern góriła«.

Ludowe nakładnistwo Domowina jo pód titelom »Gruben-Rand-Notizen« wudało, wóspjet kradu spódobnje wót Ise Bryccyneje wugótowany, nimskorěcny wuběrk zapisow z dnjownika a pśewažnje až dotychměst njewózjawjonych fragmentow proze Jurija Kocha z lět 1996–2006. Jo nastał wójowaŕski tekst se politiski stawnje jasnje pozicioněrujucego cłowjeka k nacasnym stawiznam dwójorěcneje Łužyce. Ned na zachopjeńku pomjenijo Koch w prědnem zapisku z apryla 1996 za swójo pśedewześe wjeliki pśikład: Victora Klemperera. Jo źe znate, až jo Nakładnistwo Aufbau za jogo dnjowniki epochy 1933–1945 wuzwóliło titel »Ja cu znaniś až do slědnego«, kótaryž jo źinsa źe južo pśisamem pśigrono. Wó take znankstwo Kochoju how źo, a wón jo rozmějo jasnje politiski. To njewóznamjenijo, až njenadejźoš na bokach knigłow teke zapiski wó žywjenju familije, kótarež se głownje wiju wokoło pówołańskeje a priwatneje žywjeńskeje drogi źiśi, a z dodankom wó naroźenju syna syna z lěta 2009 se knigły zakóńcyju. Pśewažujo pak politiski komentar, konsekwentnje pśednjasony z perspektiwy jadneje w a z NDR socializěrowaneje, kritiskeje pódzajtšnonimskeje lěwice, ku kótarejež drje nejwěcej eksponěrowanym serbskim zastupnikam źinsa 84lětny Jurij Koch licy.