Sedźi na kamjenjach. Hlada na morjo, jěre morjo. Přez dźěru w jeje mozach přepaduja druhdy słowa. Nětko je zabyła, što chcyše zabyć. Hoka na kamjenjach, suta na morjo, přemysluje. Wětřik zachadźa ze žołmami. W nich njewobstejiš. Płuwać móžeš jenož podłu přibrjoha, zo njeby će morjo dosahnyło. Ale wona chce won. Dyrbi wědźeć, što tam je, dokelž zwisuje wšo z njej.
Kamjenje su twjerde a hładke. Kaž připinjena čapa, zo njeby so sunyła. Swětłownja w prawidłownym wotstawku wšo wobswětla. Zwuki, słowa, wobrazy so z namocu ze zabyća wudrěwaja. Wšo je z čornymi mušlemi přelěpjene. Kóždy kućik porosćeny. Z namocu so dźerža. Kóždej nowej žołmje so spřećiwjejo. Jenož pod wodu so powočinja, zo bychu wodu přecydźili, wutki wudobyli a rostli.
Hdźež žane kamjenja njejsu, je pěsk – mjechki, sněhběły pěsk. Piska samo pod nohomaj, hdyž po nim chodźiš. Přeradźa slědy dwójce. Stopy, kiž widźiš, kroki, kiž słyšiš. Nochce nihdźe hić. Kaž mušla je swojej noze na kamjeń přispinkowała. W kristalach pěska móžeš so špihelować; hdyž sy mały dosć. Hačrunjež so małka čuje, ničo njewidźi. Slepy špihel njepomha.
Sól morja je hórki kaž sylzy. Rozkwěka jej hubje. Lubować hižo njemóže.
Logos da so wězo jako słowo přełožić. W antikskej filozofiji pak měni logos tež rozum a rozumnosć, logos je na zrozumjenje zapołožena rěč, wopřija zmysł, logiske myslenje a posudźowanje. Słowo je potajkim zakład wšeho myslenja, začuwanja a skutkowanja. Je tuž woprawdźe wšojedne, hdy a hdźe kotre słowo wužiwamy? W zašłym času diskutuje so wo genderowanju abo wo móžnej změnje našeje hymny, w kotrejž so dotal jeničce wo muži »hódni wěčnoh wopomnjeća« prosy. W tajkich diskusijach jewja so tež argumenty kaž wotkaz na gramatiske kategorije, kotrež w swojej neutralnej formje drje po muskim splahu flektujemy, kotrež pak žony a muži runočasnje wopřijeja – čehodla tuž njetrjebawšo komplikować? Abo snano někajke nowe znački kaž hwěžki abo nakósne smužki zawjesć? Tež historiski argument so rady wužiwa. Hymna je produkt swojeho časa. W zwisku z genderowanjom pokazuje so na směšnosć, triwialnosć abo na wo wjele wažniše wěcy.
W pražniku
Literarne teksty k twórbam Jana Buka
złote kłosy a kłóski
na wjeršku lěća
zybolaca so horcota
mjez nimi
hłódne dźěći žurka
na kromje
a wšudźe druhdźe tež
klepanje jězdźenje hara
syčomłóćawa suwa so
w runych smuhach
po žołtym žitnišću
kłosy połne
do rynkow zestupane
kłonja so nožam
zawleku so do mašiny w słužbje
z namocu dźěla so
pluwy a zorno a słoma
so syće a młóći
pjerje a bije
bjez cypow w bróžni
huna su puste a čiste
wšě serpy připołdnicy
tajne lubki w snopach
njewoža so domoj
zorno so wubluwa
na čeladne nakładne awta
z napřemo chwatacych hobrow
wumjeta so słoma
na zhusćenu pódu
zwostanu
brune šćernišća
žurkow žně
SYLWIJA ŠĚNOWA
ýýýý3. STRONA WOBALKI:
Jan Buk – Syčomłóćawy w słužbje, něhdźe 1970/71, wolij na płatnje, Serbski muzej, Budyšin
W zymje nadźijamy so sněha a rjanych zymskich pućowanjow. Přiroda wotpočuje a přihotuje so zdobom na nowe lěto połne pisanosće, kćěwa a bujneho žiwjenja. Druhdy pak su zymy tež tak jěre a lodojće zymne. Potom je rjenje, hdyž maš knihu, kotruž sej při ćopłym čaju nutřka sedźo wotkrywaš, »Zelen[u] radosć« začuwaš a so tak »Na slěd[y] serbskich přirodospytnikow« podaš. Wo tute wokřewjenje postara so Jan Kral, kotrychž chce nam w swojej zběrce sposrědkować »[w]ědu wo žiwjenju a přirodospytnym skutkowanju našich wučerjow a fararjow […], kotřiž so z přirodu zaběrachu z kedźbyhódnymi spóznaćemi a [kotřiž] swoju wědu napisachu.« (str. 7–8)
Jan Kral, Zelena radosć. Na slědach serbskich přirodospytnikow, Budyšin: LND 2020, 232 str.Jan Kral zapřija do tuteje knihi dźesać mužow, kotřiž rozestajachu so z rozdźělnymi žiwochami abo žiwjenskimi rumami. Wotpowědne kapitle maja stajnje třidźělny natwar. W prěnim dźělu zhoni čitar něšto ze žiwjenja wotpowědneho přirodospytnika, w druhim dźělu originalny tekst k jeho slědźerskej tematice a skónčnje jima so Jan Kral w swojich rozmyslowanjach abo zwuraznjenjach nahladow sam słowa. Kniha skića potajkim krótke zarysy do biografije wuzwolenych muži a dohlad do jich dźěła a originalneho tworjenja. Přidatnje jewja so esejistiske zhladowanja dźensnišeho čłowjeka-awtora na přirodu.
single
seklujo
so
wokoło
črjopka
tepta
hač
sej
zwěri
zastupić
SYLWIJA ŠĚNOWA
zakryće wodźěwa
skřižowaneho
našich winow dla
so praji
z luteje dźakownosće
njepijemy
njerejujemy
zo bychmy byli žiwi
jutře hišće
a přichodny tydźeń
zakrywamy so
njerejujemy na pućach
wzdawamy so
spóznawamy sebje
druhich hižo nic
zakrywamy
dołhož wisa skřižowany
znowa nahi
SYLWIJA ŠĚNOWA
Wobrazy krajiny su najwšelakoriše. Wotwisne wot počasa, lěta nastaća, wosoby, kotraž je rysowaše. Runje tak rozdźělna je rěč. Hač rěč jednotliwca, krajiny, naroda. Kóždy wužiwa ju na swoje wašnje, sadźa nuansy wotpowědnje swojemu začuwanju. Ale rěč tež zwjazuje, wotkrywa paralele, wobohaća so mjez sobu.
Pjatk 23. awgusta 2019 na pózdnim popołdnju sćěhowachu někotři na rěči a wobrazach zajimowani přeprošenje Budyskeho Serbskeho muzeja na čitanje ze słowjenskej awtorku Anju Golob a serbskej awtorku Lubinu Hajduk-Veljkovićowej. Wobě stej zastupjenej z basnjemi a tekstami w katalogu k třikrajowemu projektej »Wobrazy krajiny. Podobe pokrajine. Bilder einer Landschaft«. Moderaciju přewza Dušan Hajduk-Veljković. Kombinacija tutych třoch wosobow wopokaza so jako nimoměry wurjadna, mjez sobu so wudospołnjaca a wobohaćaca a publikum runje tak zahorjaca kaž zabawjaca.
Anja Golob, rodźena 1976, je basnica, spisowaćelka a přełožowarka. Wona studowaše filozofiju a přirunowace literarne wědomosće w Ljubljanje. Wona přednjese na zarjadowanju swoje basnje zdźěla słowjensce, zwjetša němsce. Jeje čitanju slědować bě jónkrótne dožiwjenje. Nimale kaž w transy přednjese swoje teksty, zanurjena do nich a jich kuzła a tak za připosłuchacych runočasnje zwuk a zmysł wožiwjejo. Jej poradźi so melodiju a rytmiskosć tekstow wurjadnje zwobraznić, wot stakata doraznych wjeršow hač k žortno-ironiskim metafram. Zdobom wjedźe připosłucharjow do hłubokich přemyslowanjow wo wobsahach. Tak zastanje jeje lyriske ja we wokomiku, w kotrymž je hišće wšitko móžno a směr wuwića wotewrjeny, w kotrymž »wšo wisa na ćeńkej nitce móžnosće koincidency« (še – noch – hišće) abo praša so za tym wčera na rozdźěl wot dźensa a raznymi změnami, kotrež so stanu abo za kotrež so rozsudźiš a w kotrychž steji to wčera pódla toho dźensa so njeznajo: »Dortgestern und Heutehier stehen nebeneinander, zwei Fremde in einer Schlange am Flughafen, die warten« (Gestern war alles schöner). Jeje němske basnje su episke. Powědaja wo pospytach, přez dźěło přemyslowanja wo swójskich hłubinach wobeńć (»Doch bevor uns alles Stück für Stück verschlingt, arbeiten wir.«, Wenn die dicke Dame singt) hač k redukowanju na to, štož woprawdźe za žiwjenje trjebaš (Was ich brauche). Wotkrywa a staja do prašenja naše wšědnosće a strachi a pokazuje na nimale wostrózbnjace wašnje na nuznosć čłowjeskeje bliskosće a zo njeje to, štož trjebamy, wjele a tola wšo.
Hižo před wjace hač 3.000 lětami sydlachu na kupje ludźo, pozdźišo wuchodogermanske kmjeny a wot časa pućowanja ludow w 7. lětstotku potom Słowjenjo. Kupa a město ležitej geografisce tak derje, zo nahromadźichu sydlerjo z ratarjenjom a wikowanjom w běhu časa wulke bohatstwa. We wysokim srjedźowěku wuwołachu z tym chcyćiwosć dale zdalenych ludow. Pólscy a němscy wjerchojo abo kralojo chcychu sej kónčinu runje tak podćisnyć kaž Wikingerojo. Tež misionarojo zadobywachu so do kraja, zo bychu pomorskich pohanow christianizowali.
