Maćica Serbska dyrbješe koronapandemije dla swoju za 21. měrca 2020 planowanu hłownu a wólbnu zhromadźiznu krótkodobnje wotprajić. Předwidźane je, ju sobotu, 26. septembra 2020, ze skrótšenym programom nachwatać. Předsydstwo je rozsudźiło, zo matej so jenož rozprawa předsydy a financna rozprawa na zhromadźiznje čitać. Rozprawy sekcijow wozjewja so tohodla lětsa wuwzaćnje w Rozhledźe.

Rozpšawa Maśice Serbskeje

29.5.2019 jo se wótměła głowna zgromaźina Maśice Serbskeje w Serbskem domje w Chóśebuzu. Pśednosował jo René Šusteŕ k temje »Kóńc brunice we Łužycy – aktualne tšojenja a perspektiwa«. Pó žywej a teke mjazy Serbami kontrowersnej dis­kusiji su se dalšne pśedewześa tematizěrowali, ako na pś. wobnowjenje rowa dolnoserbskego literata a ceptarja Frycha Rochy. Cesne zarědowanje na poł­dnjowem kjarchobje jo było 30. septembra 2019 w zagronito­sći pomnikoweje kupki pśi mě­sće Chóśebuz. Maćica Serbska jo to financielnje pódpěrała.

Někotare z našych cłonkow su pomagali pśi knigłowem projekśe k žywjenju a statko­wanju něgajšnego ceptarja Kita Šwjele. Chronikaŕ w Skjarbošcu (Schorbus) a cłonk tamnjejšego domowniskego towaristwa, kněz Dietmar Schulze, jo woluminozne knigły 27. februara 2020 w Serbskem domje w měsće prezentěrował. Wón jo teke wjeliki późěl na tom měł, až jo se stela za něgajšnego redaktora »Bramborskego Serbskego Casnika« a serbskego kantora w tej jsy nastajił. Teke how su cłonki Maśice pśi spisanju dolnoserbskego teksta wobradowali.

Skóro (8. septembra) móžo prof. dr. sc. phil. Dietrich Scholze-Šołta, wót septembra 1992 do janua­ra 2016 dłujkolětny direktor Serbskego instituta, swěśiś swój 70. narodny źeń. Z toś tym ju­bilejom glěda wón rowno­cas­nje slědk na pśisamem pěś lět na wuměńku. W tom casu jo lite­rarny wědomnostnik, pśestajaŕ a lektor dalej kradu aktiwny był na swójom fachowem pólu.

1950 w Budyšynje naroźony Dietrich Scholze njepóchada ze serbskeje familije a jo pó abiturje nejpjerwjej pśełožowanje (Sprachmittler Polnisch/Russisch) w Barlinju studěrował. Pó rěcywědnem a polonistiskem diplomowem źěle jo se wósebnje z pólskeju literaturu zaběrał. Na toś tom pólu, lěcrownož něnt ze stawizniskim wusměrjenim, jo nastała jogo disertacija (1980). Teke z habilitaciju w lěśe 1988 jo wóstał tomu śěžyšćoju zwěrny: »Polnische Dramatik im 20 Jahrhundert: Traditionen – Poetiken – Wirkung« (wěcej k tomu gl. Franz Schön: Dietrich Scholze-Šołta zum 65. Geburtstag, w: Lětopis 62 (2015) 2, b. 163– 166).

Za dłujkolětnu polonistisku źěłabnosć jo D. Šołta 1999 wusoke statne cesćenje, ryśaŕsku kśicu Zasłužbowego rěda Pólskeje republiki, dostał.

Serbskej rěcy a tematice jo Dietrich Scholze-Šołta se pśiwobrośił wót 1980tych lět. Južo 1986 jo chopił statkowaś ako redaktor sorabistiskego casopisa Lětopisa (tegdy za rěd D: Kultura a wuměłstwo). Pózdźej – wót drugego zešywka 1993 až do 2015 – jo był jogo šefredaktor. W tom lětźasetku jo załožył swój pśiběrajucy sorabistiski profil. Toś jo se mógał 1991 wuspěšnje procowaś wó pśistajenje w nowem (k prědnemu septembroju nowo załožonem) Serbskem instituśe, pópšawem ako wjednik tegdejšego wótźělenja »Kulturne a socialne stawizy«, ale skóńcnje ned teke ako institutny direktor. 1997 su jogo dodatnje za honorarowego profesora za sorabistiku na Lipšćańskej uniwersiśe pówołali.

Alfons Wićaz, diplomowy slawist a žurnalist, kulturnik-organizator a iniciator wjesneho a profesionalneho kulturneho žiwjenja je pjatk, 24. julija, swoje 75. narodniny woswjećił.

Wot 1964 hač do 1969 studowaše w Lipsku slawistiku, angažujo so hižo jako student za serbsku kulturu. Foto z Noweje doby w mojej ruce pokazuje jeho jako dirigenta studentskeho chora. Žadyn dźiw, Alfons Wićaz běše wšak wot 1956 štyri lěta spěwar pola kapałnikow w Drježdźanach, Jurij Winar bě so wo to postarał. Dokelž njebě w Drježdźanach serbšćinu wuknyć móhł, jeho do Choćebuza na tamnišu Serbsku rozšěrjenu wyšu šulu pósłachu. Spěwaše smjerć rady dale, ale započa jako šulerski korespondent Noweho Casnika tež pisać a załoži měsačnu stronu »Ze SRWŠ Chóśebuz«. Z jednej nohu bě so do nowinarstwa zwažił.

Čłowjek móhł sej myslić, njeznajo tehdyše tež w Serbach rozšěrjene politiske wašnička, zo nadeńdźe z tajkim pozadkom po Lipšćanskim studiju lochce dźěłowe městno we Łužicy. Hdy njeby Alfons Alfons był, da haj, ale wón so rady ze słowom a dušu do naležnosćow tykaše, kotrež so mnohim njelubjachu. A byrnjež corpus delicti jeno trochu selena serbska spěwana kołbasa była, něhdy indic žiweho kritiskeho studentstwa. Pokuta za tajke njesłyšane lózystwo dyrbi być, sej zastojnicy w Budyšinje prajachu. Alfons wosta poł lěta bjez přistajenja, z lubej nuzu w piwarni dźěłajo abo jako korektor w serbskej ćišćerni teksty korigujo.

Witriny běchu zarjadowane, přewodny program přihotowany a nowe karty dypkownje z ćišćernje dóšłe a potom to – wobmjezowanjow koronakrizy dla bu Budyski Serbski muzej w měrcu zawrjeny a jedyn z wjerškow lěta padny do wody. Wustajeńca »Jutry w Serbach« přiwabi kóžde lěto mnoho domoródnych, wosebje pak wopytowarjow z cuzby, zo bychu so wo jutrownych nałožkach ewangelskich a katolskich Serbow ze wšěch kónčin Łužicy wobhonili. Zhonja něšto wo pozadkach jutrow, wo přihotach a wšelakich nałožkach wot debjenja jejkow we wšelakich technikach, přez jutrowne spěwanje hač ke křižerjam. Tak so dźěłarnička, hdźež bychu so zajimcy w bosěrowanju jejkow wuspytać móhli, njewotmě a Smjerdźečanska rejowanska skupina na žurli muzeja sobotu do jutrow njezarejowa. Dźěło a próca muzejownikow běštej nimale podarmo a tež hospodarske straty falowacych wopytowarjow dla su wulke.

Wustajeńca »Jutry w Serbach« z twórbami Maria Ošiki bu hač do 23. awgusta 2020 podlěšena Foto: Serbski muzej, Budyšin

Serbski muzej je wot spočatka meje pod wobkedźbowanjom škitnych naprawow zaso přistupny a jutrowna wustajeńca bu hač do 23. awgusta 2020 podlěšena. Tež hdyž su jutry nimo, wopyt so přiwšěm wudani. Přetož lětsa wobrubja wuměłske twórby Maria Ošiki (* 1970) z Worklec přehladku. Su to předewšěm wolijowe mólby ze sakralnymi motiwami. Tak wuhladamy na wobrazu »Znamjo wěry« (2003) swjaty křiž wosrjedź zeleneje krajiny a mólba »Rańše kemše« (2012) ilustruje na intimne wašnje kemšerjow, kotřiž we ławkach sedźo a klečo nutrnje na duchowne słowo słuchaja. Jako přihot na jutry wězo křižowy puć falować njesmě. W muzeju wustajena je čorno-běła rysowana warianta wuměłca. Z mólbu »Jutry« (2002/2011) hodźi so wopytowarjam jutrowne jěchanje derje rozkłasć, scenisce je nałožk nazornje wot přihotow, přez wužohnowanje křižerjow hač k jěchanju předstajeny. Tematisce wěnuje so Ošika w swojim skutkowanju wosebje blišej domiznje, rozestaja pak so tež z wosobinskimi dožiwjenjemi a stratami. Wo tym swědčitej wobrazaj »Wopyt jandźelow« (2014), hdźež je wosoba, so po domjacych zahonach wuchodźujo, nahle wot smjerće domapytana, a »Posledni puć« (2015), hdźež je kěrchow zwobraznjeny. W pozadku su jako fotowy ćišć mjezwoča štyrjoch wosobow widźeć, kotřiž běchu wuměłcej wosobinsce bliscy a hižo žiwi njejsu. Jednotliwe wobrazy su na předań. Zajimcy móža so za nimi w muzeju naprašować.

Tworjacy wuměłcy mějachu w NDRskim času swoje lěpšiny w tym, zo dóstawachu nadawki a projekty wot komunow resp. wot zarjadow poskićene a zapłaćene. Dźakowano tajkemu postajenju je so molerka Priscilla Ann Siebert do Serbow dóstała. Wuměłči namjetowachu w swojim času w někajkim Drježdźanskim zawodźe socialistiskich dźěłaćerjow při mašinach zwobraznić a z tym nic naposled zwjazanosć inteligency z dźěławym ludom wuměłsce dokumentować. Molować w industriji wona wotpokaza a prašeše so za nadawkom druhdźe, na přikład na wsy, hdźež je při dźěle wjac pohiba. A čehodla nic pola Serbow. Sposrědkowany přez Zwjazk tworjacych wuměłcow NDR dósta potom 1975 druhi poskitk a to do Worklec, zo by so tam w nadawku Domowiny ze socialistiskim ratarstwom a z tam dźěławymi rozestajiła. We wosobje Jurja Handrika, wjelestronsce zdźěłaneho wjesnjana, mulerja, prodrustwoweho brigaděra, předsydy Domowinskeje skupiny, braški a kantora Worklečanskich křižerjow, njeběše ćežko nadawkej wotpowědować. Wot prěnjeho dnja wjesnjenjo wuměłču derje přiwzachu a do jich žiwjenja zapřijachu, na to so wona hač do wysokeje staroby rady dopominaše. Rady a derje je dźěło a žiwjenje Jurja Handrika w cyklusu pjeć barbnych litografijow předstajiła. Byrnjež je z tym poprawom swój nadawk spjelniła, běše to hakle spočatk jeje »lubosće k Serbam«. Priscilla Ann Siebert horješe so dale a bóle za wšědny dźeń serbskeho luda na wsy, běše wćipna na rěč a kulturu, prašeše so za nałožkami a wobdźiwaše narodnu drastu, kotraž tehdom hišće do wjesneho wobraza jako dźěłanska a njedźelska drasta słušeše. We Worklecach, Wudworju, w Nowej Wjesce a druhdźe čuješe so »kaž doma«. Tutón wutrobity poćah k ludźom, tale lubosć k tomu, štož widźeše, słyšeše a dožiwješe, wotbłyšćuje so tež w jeje wobrazach, skicach, rysowankach a mólbach. Nimo wjele studijow, rysowankow wo katolskej narodnej drasće, zwobraznjenju hotowanja družkow, procesiony na Bože ćěło a někotre podobizny jimaše a zaběraše wuměłču najbóle jutrowny nałožk: křižerske procesiony.

▶ Stawizny Kašubow w pjeć zwjazkach

Kašubski institut je wudał tři nowe zwjazki cyłkownje pjećzwjazkoweho wudaća wo stawiznach Kašubow w pólskej rěči. Wone wobsahuja zjimanja w kašubšćinje, němčinje a jendźelšćinje a su z fotografijemi, reprodukcijemi dokumentow a nowinskim materialom ilustrowane. Nowe zwjazki nastachu mjez 2014 a 2019 po koncepciji Gerarda Labudy, kotryž napisa prěni zwjazk wo srjedźowěku (2006, nětko w druhim wudaću). Józef Borzyszkowski a Cezary Olbracht-Prondzyński wudźěłaštaj zwjazk wo dobje w pruskim kralestwje a němskim kejžorstwje (1815–1920), zwjazk wo dobje Druheje pólskeje republiki a Druheje swětoweje wójny (1920–1939–1945) a zwjazk wo nowšich stawiznach (po 1945). Dalši, druhi zwjazk wo nowowěku w awtorstwje Zygmunta Szultki ma pozdźišo wuńć. Předležace štyri zwjazki w pjeć knihach móža sej zajimcy z mejlku pola Kašubskeho instituta (instytutkaszubski@ wp.pl) skazać. W cyłku płaća wone 200 zł.

▶ Namjety za Myto Domowiny zapodać

Hač do 30. junija je składnosć za čłonow župow, towarstwow a jednotliwcow zasłužbne wosoby za lětuše wuznamjenjenje z Mytom Domowiny, z Mytom Domowiny za dorost a z Čestnym znamješkom Domowiny namjetować. Z Mytom Domowiny maja so ći počesćić, kotřiž so zaměrnje a wuspěšnje za zachowanje a wozrodźenje serbskeje kultury, wosebje pak serbskeje rěče zasadźuja, kaž starši, kubłarki a wučerjo, dołholětni předsydźa Domowinskich skupin a druhich towarstwow. Z Mytom Domowiny za dorost wuznamjeni so młodostna/-y abo skupina, kotraž so na wusahowace wašnje za serbsku rěč a kulturu angažuje. Z Čestnym znamješkom Domowiny připóznawaja so zasłužby w towarstwowym dźěle zwoprawdźejo program a směrnicy Domowiny.