Mi so skoro njewěri, zo je mojemu prjedawšemu koleze a wučerjej z časa w Serbskim instituće hižo dźewjećdźesat lět. Čuju so česćeny, zo směm na tutym městnje skrótka wo jeho žiwjenju a skutkowanju rěčeć:

Rodźeny 1932 jako syn lěsneho dźěłaćerja a ratarja we Wuježku pod Čornobohom wopytowaše najprjedy zakładnu šulu w Bukecach, potom serbski gymnazij w Čěskej Lípje a 1947 we Warnoćicach. 1949 chodźeše na čěski gymnazij w Liberecu. W lěće 1950 nawróći so do Łužicy, hdźež bě so mjeztym w Budyšinje Serbska wyša šula załožiła, na kotrejž 1951 abituru złoži. Hnydom po abiturje skutkowaše jako nowowučer za serbšćinu a sport na samsnym městnje. Zajimawa drobnostka z tutoho časa je fakt, zo wuwučowaše w jědnatym lětniku, kotryž bě sam jako wobdarjeny šuler přeskočił. Za čas wuče­rjenja złoži prěnje a druhe wučerske pruwowanje; maćiznu dyrbješe sej připódla w samostudiju přiswojić.

Zwjazkowu kanclerku Angelu Merkel znaje zawěsće kóždy. W decembrje 2021 je so na wuměnk podała. Mój wuměnk je so hižo w oktobrje 2017 započinał. Wjele je so w poslednich štyrjoch lětach stało. Globalna pandemija je wšědny dźeń ludźi dospołnje změniła runje tak kaž wšědny dźeń w politice. Njesćerpnosć, falowace zrozumjenje, haj, samo hida postaja skutkowanje politikarjow. Zwjazkowa kanclerka je so z tutoho kruha z wulkej kedźbnosću a dostojnosću do wosobinskeho žiwjenja rozžohnowała. Šćuwańca a wumjetowanja pak přewodźuja ju medialnje dale.

Znowazjednoćenje Němskeje je tomu přinošowało, zo smědźach ju wosobinsce zeznać a z njej wjele lět hromadźe dźěłać. Wo tym chcu tróšku powědać. Snano přinošuje k tomu objektiwny wobraz wo Angeli Merkel etablěrować.

Prěnje zetkanje 1990

Z wólbami do prěnjeje swobodnje woleneje Ludoweje komory NDR dnja 18. měrca 1990 buch – to bě kaž dźiw – zapósłanča CDU. Nimo někotrych kolegow z Łužicy njeznajach tehdom w Berlinje nikoho wosobinsce. Křesćansko-demokratiska unija Němskeje (CDU), Demokratiski zazběh (DA) a Demokratiska socialna unija (DSU) wustupowachu we wólbnym boju jako »Alianca za Němsku«. Tuta alianca zdoby 292 ze 400 mandatow. Z toho dósta CDU 163, DSU 25 a DA štyri mandaty. Hižo na konstituowacym posedźenju frakcije CDU dnja 27. měrca w Kamjentnej žurli tehdyšeho doma SED, dźensnišim Ministerstwje za wonkowne naležnosće, bě jasnje, zo chce DSU swójsku frakciju wutworić, mjeztym zo wutwori DA zhromadnu frakciju ze CDU. Tohorunja jasnje bě, zo ma so naš zhromadny načolny kandidat dr. Lothar de Maizière z ministerskim prezidentom stać.

▶ »Klinkotata lipka« w Zagrebje wušła

W nakładnistwje »Srednja Europa« w Zagrebje je kónc lěta 2021 wušła bajkowa kniha »Raspjevana lipa. Bajki zapadnih Slavena« w přełožku Adama a Damira Agičića. Wobšěrnu bajkowu knihu zapadnych Słowjanow pod titulom »Klinkotata lipka« kaž tež w němskim přełožku »Die gläserne Linde« bě Pawoł Nedo w lěće 1972 w Ludowym nakładnistwje Domowina wudał. W Praze su bajki čěsce wušli a w Bratislavje słowaksce. Nětko předleži wudaće w dalšej rěči, a to w chorwatšćinje.

▶ Nowa wjednica muzeja

Annemarie Zieglerowa z Derbna jo wót decembra 2021 nowa wjednica Dolnołužyskego gólnego muzeja w Grodku. Wóna jo studěrowała germanistiku a stawizny a ako ceptaŕka na Ewangelskej zakładnej šuli we Wjelikem Kólsku źěłała.

▶ Nowaj titulej hudźbneho nakładnistwa Lumir

W lěće 2021 je Budyske hudźbne nakładnistwo Lumir dalšej wulkej a wažnej twórbje serbskeho hudźbneho kulturneho herbstwa wudało a nakładowało. Je to sprěnja »Syrotka – Dramatiska scena za sola, chór a sinfoniski orchester« Bjarnata Krawca, kotrehož wudaće je Załožba za serbski lud podpěrała. Dalše dźěło je »Gebet der Kinder zu ihrem ewigen Vater« Korle Awgusta Kocora. Wobě dźěle wobsahujetej kóžde přez 300 taktow hudźby. »Syrotka« Krawca nasta zawěsće přez zaćišć, kotryž wubudźi twórba Kocora pod samsnym titulom. Krawc spyta tu dokumentować a zwoprawdźić swoje předstawy hudźbnodramatiskeho dźiwadła runje tak kaž moderne wašnje komponowanja. Kocorowa kompozicija nasta na słowa Lipšćanskeho basnika Augusta Mahlmanna (1771–1826.) Jeho tak mjenowany »Wótče naš« zhudźbništaj hižo Friedrich Heinrich Himmel (1810) a Louis Spohr (1829). Twórba za solo z přewodom klawěra namaka so w Kocorowym zawostajenstwje, njesignowana, bjez titula abo někajkimi hinašimi noticami a z tójšto korekturami. Cyle jasnje Kocorowy rukopis je skerje dźěłowa papjera, kompozicija je dokónčena, ale hišće z tójšto zmylkami. Wobě twórbje čakatej nětko na swoje hódne prapředstajenje.

Husto sy w zašłosći nic tak jara wulkeho muža po Budyskich hasach běhać – ně, spěchać – widźał. Stajnje ze čapku, šawlom a kaž přirosćenym wuchodźowanskim kijom. Chwatnosć jeho pohibow móhli so jako wonkowny wobraz čiłeho, hibićiweho ducha wobhladować. A Juro Mětšk – wo nim je tule rěč – je wo sebi woprawdźe prajił, zo při běhanju wo hudźbnych procesach rozmysluje, kotrež nabywaja pozdźišo na notowej papjerje krutu formu. Snano takle: Energija ćěła rozpłomjeni duch, kotrehož wuslědki spožčachu tworićelskemu čłowjekej žiwjensku radosć a zmysł.

Juro Mětšk wobhladuje so jako najwuznamniši serbski komponist pózdnjeho 20. a nětčišeho lětstotka. Dołho dyrbješe na připóznaće swojeho žiwjenskeho skutka čakać. W lěće 2017 bu jemu najwažniše serbske wuznamjenjenje, Myto Ćišinskeho, wot sakskeho ministerskeho prezidenta spožčene.

Hižo jako dwanaćelětny započa komponować; štyrnaćelětneho zeznach jeho 1969 na Specialnej šuli za hudźbu w Berlinje. Wot tutoho časa je přećelstwo hač do přitomnosće naju žiwjenje wobohaćało. Wobdźiwachmoj wulkich mištrow zašłosće, wuknjechmoj wot nich a spytachmoj wězo jich přikładej sćěhować. A komponowachmoj samaj, diskutowachmoj wo naju dźěłach a w někotrych padach wěnowachmoj jedyn druhemu swoje twórby. Tak dari mi swoje »Tři skicy za solo-wiolinu«, kotrež předstajich potom 18. nowembra 1972 w Budyšinje prěni króć.

Dokelž mějach w zašłych lětach husćišo móžnosć z Geraldom Stonom hromadźe dźěłać, buch prošeny něšto wo nim napisać. Bojach so, zo tomu wotpowědować njemóžu a zo njenańdu prawe słowa, kotrež zwuraznja moju česćownosć a dźakownosć za jeho přećelnu zwólniwosć, mje při mojich prócowanjach w serbskich naležnosćach podpěrać a jeho wědu ze wšěm swětom dźělić. Hdyžkuli jeho prošach něšto přełožić, tute nadawki zwólniwje a bjez předsudkow přewza. Praji jenož: »Połožu to na swój běžaty pas!«

WELDON MERSIOVSKY

▶ Potomnicy serbskich wupućowarjow róčnicu swjećili

Njedźelu, 5. decembra 2021, swjećachu potomnicy serbskich wupućowarjow w texaskim Serbinje 150lětne wobstaće swojeje Pawołskeje cyrkwje, kotraž bu 15 lět po zapućowanju serbskeje wosady do Zjednoćenych statow Ameriki natwarjena. Wona bu na prěnjej adwentnej njedźeli 1871 wot fararja Jana Kiliana poswjećena. Hač do lěta 1920 je so w njej serbsce prědowało.

▶ Słowjenska online-antologija z hornjoserbskim tekstom

Pod titulom »Sodobna slovanska kratka zgodba« (Moderne słowjanske krótkopowědančko) je wušła w septembrje 2021 w słowjenskej rěči onlineowa antologija słowjanskeje prozy (https://doi.org/10.4312/JGAT7852). Wudawaćelka je dr. Lidija Rezočnik, docentka na Filozofiskej fakulće Uniwersity w Ljubljanje, wozjewiło je so 10 tekstow z 10 słowjanskich rěčow. Za nju wuzwolichu mjez druhim tež hornjoserbski tekst Lenki (Christiany Piniekoweje) »Anonsowy dźiw« z antologije »Cyblowe suknički« (LND 2008).

▶ Wucbny film něnto online

Wšakorake projekty na Serbskem instituśe su tuchylu zabrane z temu kulturne derbstwo. We nich wšyknych grajo transfer z wědomnosći do towarišnostneje a kulturnopolitiskeje prakse centralnu rolu. Ale co zapšawym groni serbske kulturne derbstwo? Wědomnostnice instituta su gromaźe z grafikarjom Stefanom Hanušom wuźěłali źaseśminutojski film »Co jo serbske kulturne derbstwo?«, kótaryž tu temu a jogo towarišnostnu a wědomnostnu relewancu šyrokemu publikumoju rozkładujo. Wón dajo pódłožk za zgromadne diskusije a pomoga, slěźaŕske projekty a analyze aktualnego stawa, ako su tuchylu we źěle, we jich konteksće pokazaś. Wideo stoj wužywarjam k lichej dispoziciji na youtube-kanalu Serbskego instituta. Produkciju filma jo spěchował zagronity za kulturu a medije pśi zwězkowem kněžaŕstwje, pódpěrało jo ju ministaŕstwo za wědomnosć, slěźenje a kulturu kraja Bramborska – w ramiku projekta na pólu strukturneje změny »Walorizacija imaterielnego kulturnego derbstwa w nimsko-słowjańskem konteksće«.

Wót pětka, 12. až do njeźele, 14. nowembra 2021 jo se wótměło w Chóśebuzu zwězkowe zmakanje Lichego nimskego awtorskego zwězka (Freier Deutscher Autorenverband, dalej FDA), jadnogo z awtorskich zwězkow w Nimskej. Jo to pó někotarych lětach prědny raz było. Organizator a gósćowaŕ jo było wótźělenje Bramborskeje. W jogo mjenju jo žurnalistka a awtorka Hannelore Schmidt-Hoffmann měła głownu organizaciju na starosći a jo se pytała za toś to zarědowanje zwězkarjow a pódpěrarjow ako bramborske Ministaŕstwo za wědomnosć, slěźenje a kulturu, Nimski literarny fonds, Město Chóśebuz, Žarjabnicu Sprjewja-Nysa a Zwězk serbskich wuměłcow (ZSW). Program jo stojał pód motom HEIMAT. FREMDE. SPRACHE. »Vom Limes Sorabicus zur Schwarzen Mühle, zu Krabat, den Lutkis bis zu Fürst Pückler – Slawische Sprachinseln in Deutschland« Eine literarische Sprach-Zeit-Reise der anderen Art. Tak opulentny ako jo se titel raźił, tak wobšyrny a wšakoraki jo był program zmakanja za něźi 40 cłonkow FDA ze wšakorakich zwězkowych krajow a za dalšnych akterow. Pětk a sobotu jo teke Serbska kulturna informacija LODKA, a jeje wjednica Milena Stockowa, ze stojnicu była na zmakanju prezentna.

▶ Myto Dankej Handrikej

W Brnje bu 12. nowembra přinošk Danka Handrika a Christiana Gramstadta ze sćelaka ARD »Wikowanje z chcyćiwosću – bój Čěskeje přećiwo crystalej meth« z Němsko-Čěskim žurnalistiskim mytom 2021 w kategoriji multimedia wuznamjenjeny.

▶ Hudźbne widejo Kolektiwa Klanki

Po tym zo bě loni prěni hudźbny widejo »Družki« wulki wothłós žnjał, je Kolektiw Klanki w nowembrje swój druhi wupłód »Mróčele« na swojim Youtube-kanalu wozjewił. Znowa stajeja čłonki Kolektiwa rólu serbskeje žony do prašenja a kritizuja wotpowědne naroki a žadanja towaršnosće.

▶ Holaski prěni album wozjewili

»Młody duch« rěka prěni album kapały Holaski, kotryž wuńdźe w nowembrje. Hudźbnje wěnuja so młodźi hudźbnicy folkpopej a folkrockej, při čimž pak so tež elementy jazza, reggaeja a popowe zynki 1980tych lět jewja.

▶ Serbski muzej zawrjeny

Srjedź nowembra bu Budyski Serbski muzej na njewěsty čas zawrjeny. Přičina bě, zo buchu wšitcy sobudźěłaćerjo do strowotniskeho zarjada wokrjesa Budyšin powołani, hdźež mějachu w zwisku z koronapandemiju personal zesylnić.

▶ Wustajeńca wo serbskim žiwjenju w Delnim Wujězdźe

▶ Pśedstajenje knigłow

Křesćan Krawc jo wałtoru, 12. oktobra, pśed něźi 25 gósćimi swóje knigły »Was wir ins uns tragen. Sorbische Lebenswege« w Dolnoserbskej bibliotece choćebuskego Serbskego doma pśedstajił.

▶ Premjera pratyje

Za tym až jo Škódow tenraz titelna wjas Serbskeje pratyje, stej LND a domowniske towaristwo Depsk/Majberk-Škódow zajmcow pětk, 15. oktobra na premjeru do tamnjejšeje Šyrgotojc kjarcmy pśepšosyłej. 50 luźi jo pśiśło a spódobny wjacor dožywiło.

▶ Wustajeńca Helly Stoleckojc

W galeriji Fango w Chóśebuzu jo se 16. oktobra pśewjadła wernisaža wustajeńce z twóŕbami Helly Stoleckojc, na kótaruž jo jadnab 70 luźi pśišło. Wjacor wobrubił jo muzikaliski projekt »6litch8itch«, duo z Italskeje z elektroniskeju live-muziku.

▶ Prěnja dźěćaca kniha Sabiny Žuroweje wušła

»Zhubjena kniha mudrosće« je titul prěnjeje dźěćaceje knihi Sabiny Žuroweje, kotraž je w oktobrje w LND wušła. Wona wobsahuje nimo napjateje stawizny wo princesnje Mirandźe, hornčerju Francu a holcy Anjuši tohorunja teksty a noty wosom spěwow. Stawiznu je Žurowa 2009 z dźěćimi Worklečan a Ralbičan šule na jewišću NSLDź inscenowała. Spěwy móžeja sej zajimcy zdobom na připołoženej CD abo online naposkać.

»Kaž kóždy z nas wšědnje swoje puće chodźi a wróćo zhladujo z pomjatka swojich žiwjenskich wobstejnosćow čerpa, tak wobsedźi kóždy lud swoju topografiju. Tajka karta je žiwa z jeho zhromadneho pomjatka.« Tole napisa Alfons Frencl w předsłowje swojeje knihi »Daloko preč a cyle blisko« (2004). Na rysowanju a wudospołnjenju tajkeje serbskeje a zdobom łužiskeje karty je čas žiwjenja dźěłał. Lětsa by 14. decembra woswjećił swoje 75. narodniny.

Alfons Frencl narodźi so 1946 w Róžeńće. Nan měješe ratarstwo a rěznistwo, mać zastarowaše domjacnosć a korčmičku. Wón maturowaše na Serbskej rozšěrjenej wyšej šuli w Małym Wjelkowje a studowaše w Lipsku slawistiku a pedagogiku. Wot lěta 1970 skutkowaše jako wučer w Ralbicach. Spočatk lěta 2007 poda so na wuměnk. Wjele lět njebě jemu hižo popřate. Wón zemrě 27. nazymnika 2015 w Drježdźanach.

W domjacym Róžeńće njebě za njeho swět ke kóncej. Nawopak, přeco zaso ćehnješe jeho do swěta won. Poby na nimale wšěch kontinentach. Zwěrju sej prajić, zo bě krute zakorjenjenje w domjacym swěće wuchadźišćo žedźby za dalokim swětom. Ale to njedosaha. Je chcył serbskemu čitarjej přewodnik do ruki dać, kiž móhł wobohaćić jeho stawizniske wědomje a wědu wo skutkach a slědach serbskich a łužiskich krajanow. Takle je pisał na topografiji serbskeho luda geografisce: »Derje je wědźeć, na kotrej zemi a w kotrym susodstwje generacijow smy žiwi. Nic mjenje nam a druhim tyje wědźenje wo wšelakorych splećenjach z dalšim swětom. A tón započina so hnydom wokoło róžka.« A stawiznisce: Wona karta »je woznamjenjena přez wosebite podawki, kiž wučinjeja poćahi kraja a jeho ludźi ze zašłosće do přitomnosće.« Ze swojimi knihami, přednoškami, rozhłosowymi a nowinskimi přinoškami je swoju wědu a swoje dopóznaća dale dawał tym mnohim, kiž wo nje rodźachu.

Je nimale lěto, zo je moja mandźelska Kathinka zemrěła, ale kóždy dźeń čuju znowa ból žarowanja. Přeco hišće dóstanu pisma sobužarowanja lubych kolegow, sobuwojowarjow a doł­holětnych přećelow, kotřiž, po­dobnje mi, njewopřimnu, zo Kathinka wjac njeje a zrudnu powěsć zwjetša hakle z interneta zhonichu. Dla pandemije njeběše bohužel móžno žarowansku swjatočnosć přewjesć, kotraž by wšitkim tutym lubym čłowjekam móžnosć dała so z njej rozžohnować. Tež hdyž buchu dla pandemije, njezboža Kathinki a jeje dołheho pře­bywanja w chorowni čitanja k serbskej hudźbje spočatnje přetorhnjene, tak móžu dźensa rjec, zo móžemy na zbožo ze zarjadowanjemi pokročować. Předwidźane je, zo w přichodnym lěćnym semestrje pjeć­ho­dźinski čitanski cyklus přewjedu a wšitke moje prócowanje su na to wusměrjene, zo by so hudźbnoslědźerske zawostajenstwo mojeje mandźelskeje čestnje dale wjedło. Hižo w zymskim semestrje 2001/2002, potajkim runje před dwaceći lě­tami, je wona mje namołwjała, čitanja k serbskej hudźbje tež na Humboldtowej uniwersiće w Berlinje přewjesć, štož sym potom w zwisku kubłanskeho nadawka přewzał. Tak chcu ze wšitkimi čłonami krok po kroku akademiske dźěło Instituta za zapadosłowjanske hudźbne slědźenje z. t. w zmysle mojeje mandźelskeje zaso wožiwić a sym sej wěsty, zo z pomocu wjele zajimowanych nowe a dobre ideje nastanu.

Prof. dr. Kathinka Rebling, wiolonistka a hudźbna wědomostnica, je po Serbach mało znata, tež hdyž je wona přez lětdźesatk wobšěrnje za słowjansku a wosebje serbsku hudźbu skutkowała. Wona je so ze serbskimi hudźbnymi stawiznami zaběrała, je wědomostnje přeslědźiła, wědomostne konferency přewjedła a wo tym we fachowych časopisach rozprawjała. Nimo toho je so swěru wo młodźinski dorost starała.

Kathinka Rebling je so 8. awgusta 1941 w Den Haagu narodźiła a 23. nowembra 2020 w Berlinje zemrěła. Kruta koronapandemija je sej bohužel jara ćiche pochowanje w najwušim swójbnym kruhu žadała, tak zo so zrudna powěsć pozdźe w zjawnosći rozšěri. Mějach wotpohlad, za nju składnostnje jeje 80. narodninow zjawnu gratulaciju napisać. Nětko je to pospyt, na jeje wobšěrne hudźbnowědomostne skutkowanje spominać.

Hudźbnica a hudźbna wědomostnica dósta swój talent hižo ze staršiskeho doma. Nan, prof. Eberhard Rebling, běše připóznaty pianist a wědomostnik za hudźbu a reje. Jako młody 26lětny wón 1937 z fašistiskeje Němskeje, z ródneho Berlina do Den Haaga emigrowaše. Tam w Nižozemskej zezna so ze swojej pozdźišej mandźelskej, spěwarku, rejowarku a dźiwadźelnicu Židowku Lin Jaldati. Po Druhej swětowej wójnje, w lěće 1952, wróći so swójba Rebling-Jaldati z dwěmaj dźěsćomaj, holcomaj Kathinku a Jaldu, do Berlina. W NDR běše Eberhard Rebling nimo swojeho wuměłskeho dźěła tež politisce angažowany, běše z čłonom Ludoweje komory, skutkowaše w předsydstwje měroweje rady, kulturnym zwjazku NDR a druhdźe. K wosebitosćam kulturneho žiwjenja słušachu tehdom koncerty mandźelskeju Rebling-Jaldati z jidiskimi spěwami a rejemi w tu- a wukaju.

Měranje Cušcynej k 60ćinam

»Wobrazaj napřećo/ dótknjetej so prašenja časa/ kak dołho lěto chodźi/ so komdźi a so dlije/ so pospěši a blědnje/ barbojty sćin swój zhubi/ abo zesylnja ...«, tole so prašeć drje je legitimne po šěsć lětdźesatkach. Wjele zboža, luba přećelka, Ći z wutroby přeju, Bože žohnowanje a wosebje wjeselo na zhusćenju mysličkow a zaćišćow do basniskich twórbow a prozowych formow a radosć na wupjelnjenym žiwjenju. Te wšak je, kajkež je. Pjatk do hód 1961 sy so takrjec jako předčasne Bože dźěćo Rajšecom w Budyšinje narodźiła. Dwě sotřičce hižo na Tebje čakaštej. W Mješicach pod Čornobohom teptaštaj dźěd, kiž »najradšo comaše cigary wonjate« a wowka, kiž z Tobu pozdźišo »wječor kamuški suwaše«. A »nowu suknju fałdatu/ dźěd w špihelu [Ći] přiměri«, Ty »... radšo wšak sej wućahny/ prastare cholowy pumpate/ za wonka ...«. Hač ma Twój zajim za žiwu přirodu a daloke łuki tam swoje korjenje?

Po studiju wučerstwa za serbšćinu a rušćinu w Lipsku sy so potom jako wučerka a młoda mać nawróćiła ze swójskej swójbu do Budyšina. Wot nazymy přewrótoweho lěta 1989 steješe Ty za wučerskim blidom na tej šuli, na kotrejž sy sama maturowała.

Na swjatočnosći buštej sobotu, 16. oktobra, na žurli Budyskeho Serbskeho muzeja lětušej Myće Ćišinskeho spožčenej. Z Mytom Ćišinskeho wuznamjeništaj so Trudla a Jan Malinkec za jeju wusahowacu publicistisku dźěławosć we wobłuku serbskeho kulturneho stawiznopisa a za jeju wosebity angažement w Maćicy Serbskej, w Serbskim ewangelskim towarstwje a na narodnostnym polu. Spěchowanske myto dóstaštaj Jadwiga a Fabian Kaulfürstec za jeju mnohostronske skutkowanje na polu serbskeje rěče a kultury, za zwoprawdźenje kreatiwnych projektow a za twarjenje mostow mjez Serbami a Słowjanami. Nimo dotěrowanja a wopisma buštej myće prěni raz z čestnej jehłu spožčenej. Tule podamy wotpowědnej lawdaciji:

Lawdacija k spožčenju Myta Ćišinskeho Trudli Malinkowej a Janej Malinkej

Lětsa steji spožčenje Myta Ćišinskeho cyle w zmysle dwojoty. Dwójce přepoda so dźensa myto – hłowne a spěchowanske – mandźelskimaj. To rědke je w našim padźe wosebitosć a česći wusahowace kulturne a slědźerske wukony.

Prěnja kniha Trudle a Jana Malinkec běše hnydom zhromadny projekt. Jako přebywaše Jan Malink 1982 w Praze na přidatnym studiju na Fakulće ewangelskeje teologije Komenskeho, wupisowaše sej w Strahovskim archiwje teksty Mikławša Andrickeho. Na zakładźe listow, literarnych a publicistiskich spisow staj mandźelskaj zajimawu dokumentarisku knihu wo serbskim spisowaćelu a katolskim duchownym zestajiłoj. Lěta 1988 w LND wudata kniha Zrudoba to běše a nadźija skića zdobom dohlad do socialneho, narodneho a nabožneho žiwjenja w serbskich katolskich wsach na proze 20. lětstotka.

▶ Źěk za pólski roman wó Serbach

List z kenclije prezidenta Pólskeje republiki jo kóńc awgusta dostała pólska spisowaśelka Halina Barań z Bogatynje w pódpołudnjowem pólskem źělu Łužyce. W mjenju prezidenta Pólskeje republiki Andrzeja Dudy wugronijo se jej źěk za jeje roman »Ptaki ojczystych wzgórz« (Ptaški domacnych górow). Łoni w nakładnistwje Agencja Wydawnictwa ARGI we Wrocławju wudane knigły su južo źasety roman Haliny Barań. We njom spisowaśelka tematizěrujo zgubjenje domownje pśez wusedlenje Pólakow z pódzajtša, pśez wugnaśe Nimcow z Pólskeje pó Drugej swětowej wójnje a Serbow, kótarymž jo brunicowe górnistwo domownju znicyło. (lej rec. w R 05/2021, b. 26). Barań jo tuchylu jadnučka pólska spisowaśelka, kótaraž serbske temy literarnje pśeźěła.

▶ Nysowy filmowy festiwal so wotměł

Mjez 16. a 19. septembrom wotmě so Nysowy filmowy festiwal, hdźež wubědźowaše so wjace hač 60 mjezynarodnych hrajnych, dokumentarnych a krótkofilmow w třoch kategorijach. Nimo toho prezentowachu so něhdźe 50 dalšich produkcijow, tak 19. septembra w Budyskim Kamjetnym domje krótkofilmy »Serby do kina!« Knuta Elstermanna, »Jajo« Nory Wendt a Helle Stoletzki a »Libawka« Maje Nageloweje a Juliusa Günzela. Po tym wotmě so podijowa rozmołwa. »Třikrajowe filmowe myto« festiwala spožči so čěsko-słowakskemu přinoškej »Služobníci« Ivana Ostrochovskeho.