Poprawom je klasiski schadźowankar wulkomyslny ambiente Budyskeje »Króny« zwučeny. Lětsa běše to hinak. Jeničku alternatiwu za wupad tutoho zarjadowanišća, nimo sportownjow, skićeše Budyske dźiwadło. Hladajo na nowu městnosć běchu tuž mnozy wopytowarjo wosebje wćipni na lětušu 144. schadźowanku.

Hižo w předpolu běše zarjadowanje nimale wupředate. Hosćo pjelnjachu sobotu wječor poněčim dźiwadło. Hornja etaža skićeše dobru móžnosć za prěnje bjesady. Po trójnym klinkanju zahaji so zdypkom w 19.00 hodź. program, při čimž běše njezwučene, zo mějachu šije w běhu programa suche wostać.

Zahajenje programa bjez słowow běše nowum. Jeničce z pomocu plakatow rozmołwještaj so akteraj z dobrymi pointami a prěnje posměwki z publikuma kreatiwny start mytowachu. Po tym přewzaštaj Katharina Pöpelec a Richard Nowak, znataj ze Smjerdźečanskeje rejowanskeje skupiny respektiwnje jako elewaj Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła. Jeju jewišćowa nazhonitosć běše zakład za dobru a přijomnu připowědź, kotraž spleće jednotliwe přinoški do cyłkowneho programa.

Nowe zynki Měrćina Weclicha přednjese 1. serbska kulturna brigada pod nawodom Friedemanna Böhme. Sylny zaćišć zawostaji impozantna ličba sobuskutkowacych a interpretacija třoch modernych a zajimawych twórbow. Kritiski duktus Weclichoweho spěwa pohnu k přemyslowanju wo aktualnych socialnych zjawach kaž njesprawnosći w towaršnosći, kotrež so w nim jewjachu.

Město Sighişoara (hungorski Segesvár, nimski Schäßburg) we wutšobje Sedymgórskeje, kótaregož historiski centrum wót 1999 k swětowemu kulturnemu derbstwoju UNESCO słuša, jo pla turistow znate pśedewšym ako (pózdatne) rodne městno sławnego wjercha Vlada III. Drăculea. Cłonki kulturneje kupki »Serbska reja« z Lipska/Chóśebuza – Gregor Kliem, Fabian Jacobs, Beth Fogleman, Robin Brück a Clemens Isensee, ako su ze mnu dnja 20tego awgusta z najmjetym małym busom do Sighişoara jěli – pak njejsu byli na slědach togo kšejłacnego groby Dracula. W koferowem rumje smy sobu pśiwjadli kopicu muzikowych instrumentow a samo pór głažkow z błośańskimi górkami – ale žeden kobołk. Wjeliki event, kenž jo nas dotam pśiwabił, jo był interetniski festiwal »Proetnica«, kenž jo lětosa južo k 16temu razoju w Sighişoara etnokulturnu wjelerakosć swěśił. Kulturne kupki wšyknych 20 rumuńskich mjeńšynow (mjazy nimi na pś. Hungory, Roma, Grichy, Pólaki, Ruteny a Tatary) su tam wót 22. do 26. awgusta ze spiwanim a rejowanim wustupili. A lětosa jo tam k prědnemu razoju teke kupka ze serbskeju kulturneju slězynu wustupiła: Serbska reja. Ale kak jo se to wušykowało?

Zapozdźena dóńdźe z Texasa powěsć do Łužicy, zo je 21. julija 2018 we Winchesteru blisko Serbina w starobje 89 lět zemrěł germanist dr. Joseph Wilson. Rodźeny 11. oktobra 1928 w Houstonje studowaše na Rice University w ródnym měsće němčinu, šwedšćinu kaž tež starogermaniske rěče a literaturu. Studij pokročowaše w Stockholmje. Po promociji na Stanford University w Kaliforniskej wučeše wot lěta 1954 do 1998 na Rice University w Houstonje rěče. K jeho wědomostnym publikacijam słušeja studije wo němskej a starogermaniskich rěčach a wo texaskej němčinje.

Wjele lět wěnowaše so přełožowanju Serbinskich cyrkwinskich knihow. Z wědomostnej dokładnosću přenjese rukopisne němske zapiski fararjow Jana a Hermana Kiliana wo křćeńcy, konfirmaciji, zmandźelenju a smjerći wosadnych do jendźelšćiny. Křćenske a konfirmaciske registry wuda Serbinska wosada jako knihi, kotrež słuža dźensa zajimcam jako zakład za swójske slědźenja. Dale přełoži žiwjenjoběhi zemrětych wosadnych, kotrež bě Jan Kilian w prěnich lětach serbsce napisał a k wopomnjeću na kemšach přednjesł. Pokazki z nich bě Joseph Wilson 2004 w Rozhledźe wozjewił.

▶ Wuznamjenjenja Domowi­ny

5. oktobra přepoda předsyda Domowiny Dawid Statnik w Budyskim Serbskim domje Myta Domowiny a Čestneho znamješka Domowiny. Z Mytom Domowiny wuznamjenichu so Bjarnat Rjentš z Chośebuza, Hilža Mehrowa ze Sulšec a Alena Kubánková z Budyšina. Myto Domowiny za dorost spožči so skupinje Deyzidoxs kaž tež skupinje Berlinska dróha. Čestne znamješko Domowiny dóstachu Resi Lotrina z Hochoze, Sy­bila Bertramowa z Kózlego, Doris Heincowa ze Žylowa, Daniel Wjenk ze Smjerdźaceje, Pětr Korjeńk z Pančic-Kukowa, Mila­n Hrabal z Warnoćic, Cyril Pjech z Berlina, Lucian Kaulfürst z Budyšina, Jan Wawrik z Chrósćic a Lukaš Novosad z Prahi.

▶ Spomnjeśe na Mjertyna Gry­za

W Hochozy su 6. oktobra na iniciatiwu Marije Elikowskeje-Winkleroweje wóte­kšyli wopomnjeńsku toflu za serb­skego ceptarja a kjar­ližarja Mjertyna Gryza (1818–1878), kótaryž jo se w Hochozy naroźił. Gregor Wieczorek jo wó Gryzu pśed­nosował, Dolnoserbski sekstet a dujarski ansambel picańskeje wósady stej swěźeńske zarědowanje muzikaliski wugótowałej, zaklincali su kjarliže na teksty Gryza.

▶ MENS w Bratisławje

W lětomaj 2016/17 přepodachu so Serbskemu muzejej w Budyšinje najwšelakoriše dary, z kotrychž běchu někotre z koncepciju a wuhotowanjom wosebitych wustajeńcow zwjazane.

Tak dósta Serbski muzej w lěće 2016 po jubilejnej wustajeńcy składnostnje 80. narodnin wuměłca Eberharda Petersa z Běłeje Wody mólbu a dwaj rě­zaj­ z repertoira jeho wuměłskeho tworjenja. Eberhard Peters, kotryž narodźi so 7. julija 1936 do swójby škleńčerja, dósta wukubłanje w naročnym rjemjesle škleńcoweho grawera w Hornjołužiskej škleńčerni w Běłej Wodźe. Nimo swojeho powołanja wuknješe zdobom rysowanje a molerstwo. Wosebity wliw wukonještaj při tym jeho wučerjej, rodźeny Zhorjelčan a wuměłc Kurt Heinz Sieger a serbski tworjacy wuměłc Jan Buk. Petersowa mólba »Braška« z lěta 2010 (acryl na drjewje) je jedne z jeho studijnych dźěłow wo formach Slepjanskich narodnych drastow. Jeho linolowej rězaj »Spielt auf« (1987) a »Offenes Tor« (1986) pokazujetej porno tomu rozestajenje wuměłca z temami wokoło narod­nych drastow, nałožkow, straty domizny, wudobywanja brunicy a ničenja přirody.

Składnostnje wosebiteje wustajeńcy »Wotmolowane« dari w lěće 2016 Wolfgang Poldrack z Mišna Serbskemu muzejej histo­riske fotowe dokumenty z herbstwa fotografa Alwina Poldracka (1887–1928) z Hodźija. Jedna so přewažnje wo po­hladnicy a staru wizitnu fotografiju, kotrež buchu do koncepcije wustajeńcy integrowane. W času wustajeńcy přepo­dachu so muzejej dalše fotowe dokumenty kaž historiski wobraz młodeje žony w serbskej katolskej narodnej drasće z lěta 1890, kotryž nasta w Budyskim atelieru Süß (darićel Lutz Spieler, Budyšin). Tež dopomnjenskej wobrazaj kaž na přikład wobraz wulěta Njebjelčanskeje šulskeje rjadownje do Sakskeje Šwicy 1914 (darićel Boris Wuješ, Budyšin), abo wobraz jako dopomnjenja na čas wojerskeje słužby z lěta 1900, kotryž pochadźa ze zawostajenstwa Marije Šustrec z Hórkow, wobohaćitej zběrku fotografijow. Přechod wot čorneje k běłej njewjesćinskej drasće dokumentuje fotografija serbskeho ewangelskeho kwasa wokoło lěta 1900 (darićelka Ingeborg Brendler, Budyšin). Zajimawe su tež 32 sceniskich wobrazow wot kameramuža Güntera Biedermanna k DEFA-krótkofilmej »Rockenstock und Zamperstrauß« z lěta 1954, kotrež­ přepoda 2017 Inge Biedermann z Podstupima. W konwoluće dokumentow z herbstwa swójby Richarda Jauricha z Drježdźan namaka so originalny portret prof. dr. Arnošta Muki z wěnowanjom jeho sotry Rejzy Jaurichoweje składnostnje jeho 70. narodnin 10. měrca 1924. Arnfried a Erika Michalk z Malešec přepo­da­štaj fotowe dokumenty, kotrež zwobraznjeja dopomnjenki na šulski čas z lěta 1910, rejowanski bal 1900, swójbne portrety wokoło lěta 1890 a dźěłaćerjow při dźěle w skale w lěće 1909. Čornoběłe abo pisane pohladnicy z narodnymi drastami, kotrež­ buchu wot Ericha Schutta z Choćebuza, Steffena Langi z Budyšina a Rolfa Langematza zhotowjene, dósta Serbski mu­zej­ tohorunja 2017.

Muzeje su w prědnem rěźe institucije, źož se systematiski zběra na dobro cełeje ludnosći, dokulaž objekty, kótarež se do muzeja dawaju a se w njom wobchowaju, njejsu wěcej priwatne. Wóni su towarišnosći pśistupne, teke pón, gaž njejsu we wustajeńcach wiźeś.

Eksponaty pśidu pak pśez nakupi abo ako dar a pśepo­da­śe do muzealneje zběrki. My howko w chóśebuskem Serbskem muzeju mamy tu wjeliku glu­ku, až se pśecej zasej drogostki do muzeja darje, dokulaž wiźe swój dar eksplicitnje ako wo­bo­gaśenje dolnołužyskeje kultury. To smy nazgónili wósebnje pó wótwórjenju našogo muzeja w lěśe 1994 a wušej togo se to stanjo cesto pó wósebnych wustajeńcach, źož se wěsta kulturnohistoriska tema bližej pśedstajijo. Luźe pak teke mimo wósebneje góźby objekty do muzeja dawaju, dokulaž wěźe, až se porědnje wobchowaju a zjawnosći pśistupne wóstanu.

Tak běšo to tež pla źiśisyna Bogumiła Šwjele, kněza dr. Dietera Šwjele (lětnik1941) z Essena. Wón jo se rozsuźił, drogotne eksponaty z derbstwa Bogumiła Šwjele do Chóśebuza, do Serbskego muzeja dariś, dokulaž muzeje su žywe pśez to, až originale wobsejźe a pokazuju. W lěśe 2016 jo nam fyzi­­kaŕ dr. Šwjela pśepódał wólejowu mólbu wót Fryca Latka »Portret Bogumiła Šwjele«, (kenž som se pśed lětami za Latkowu wustajeńcu wupóžycyła). Nastaśe togo wobraza smy tencas hyšći na lěto 1936 wótšacowali. W rozgronje z nim jo se dopomnjeł, až ma we zawóstajonem derbstwje něźi hy­šći­­ to foto, pó kótaremž jo mólaŕ Latk portret mólował. Zajmowana nad originalnym fotom, jo dr. Šwjela naraźił, tež za dalšnymi fotami pytaś, ako by do chóśebuskego muzeja se góźeli. Tak jo drugi wjelicny dar do muzeja pśinjasł: fotowy album ze 60 originalnymi fotografijami ako na pś. wšake portrety Bogumiła Šwjele, familijowe fota, portrety rownikow ako wót Mata Kosyka z pósćenim, Arnošta Muki, Wylema Nowego, Oty Wićaza, ceptarja Fryca Knochy, dešańskich wejsanarjow a dalšnych serbskich wósobinow. Do albuma słušaju te­ke­ póglědnice, kenž jo B. Šwjela na źiśisyna pisał. Wjelgin wužytne su pśipiski k fotografijam, aby mógali je pšawje zarědowaś. Wurědna drogostka jo tež originalna jězdna dowólnosć B. Šwjele z lěta 1911.