Maćica Serbska dyrbješe koronapandemije dla swoju za 21. měrca 2020 planowanu hłownu a wólbnu zhromadźiznu krótkodobnje wotprajić. Předwidźane je, ju sobotu, 26. septembra 2020, ze skrótšenym programom nachwatać. Předsydstwo je rozsudźiło, zo matej so jenož rozprawa předsydy a financna rozprawa na zhromadźiznje čitać. Rozprawy sekcijow wozjewja so tohodla lětsa wuwzaćnje w Rozhledźe.

Rozpšawa Maśice Serbskeje

29.5.2019 jo se wótměła głowna zgromaźina Maśice Serbskeje w Serbskem domje w Chóśebuzu. Pśednosował jo René Šusteŕ k temje »Kóńc brunice we Łužycy – aktualne tšojenja a perspektiwa«. Pó žywej a teke mjazy Serbami kontrowersnej dis­kusiji su se dalšne pśedewześa tematizěrowali, ako na pś. wobnowjenje rowa dolnoserbskego literata a ceptarja Frycha Rochy. Cesne zarědowanje na poł­dnjowem kjarchobje jo było 30. septembra 2019 w zagronito­sći pomnikoweje kupki pśi mě­sće Chóśebuz. Maćica Serbska jo to financielnje pódpěrała.

Někotare z našych cłonkow su pomagali pśi knigłowem projekśe k žywjenju a statko­wanju něgajšnego ceptarja Kita Šwjele. Chronikaŕ w Skjarbošcu (Schorbus) a cłonk tamnjejšego domowniskego towaristwa, kněz Dietmar Schulze, jo woluminozne knigły 27. februara 2020 w Serbskem domje w měsće prezentěrował. Wón jo teke wjeliki późěl na tom měł, až jo se stela za něgajšnego redaktora »Bramborskego Serbskego Casnika« a serbskego kantora w tej jsy nastajił. Teke how su cłonki Maśice pśi spisanju dolnoserbskego teksta wobradowali.

Skóro (8. septembra) móžo prof. dr. sc. phil. Dietrich Scholze-Šołta, wót septembra 1992 do janua­ra 2016 dłujkolětny direktor Serbskego instituta, swěśiś swój 70. narodny źeń. Z toś tym ju­bilejom glěda wón rowno­cas­nje slědk na pśisamem pěś lět na wuměńku. W tom casu jo lite­rarny wědomnostnik, pśestajaŕ a lektor dalej kradu aktiwny był na swójom fachowem pólu.

1950 w Budyšynje naroźony Dietrich Scholze njepóchada ze serbskeje familije a jo pó abiturje nejpjerwjej pśełožowanje (Sprachmittler Polnisch/Russisch) w Barlinju studěrował. Pó rěcywědnem a polonistiskem diplomowem źěle jo se wósebnje z pólskeju literaturu zaběrał. Na toś tom pólu, lěcrownož něnt ze stawizniskim wusměrjenim, jo nastała jogo disertacija (1980). Teke z habilitaciju w lěśe 1988 jo wóstał tomu śěžyšćoju zwěrny: »Polnische Dramatik im 20 Jahrhundert: Traditionen – Poetiken – Wirkung« (wěcej k tomu gl. Franz Schön: Dietrich Scholze-Šołta zum 65. Geburtstag, w: Lětopis 62 (2015) 2, b. 163– 166).

Za dłujkolětnu polonistisku źěłabnosć jo D. Šołta 1999 wusoke statne cesćenje, ryśaŕsku kśicu Zasłužbowego rěda Pólskeje republiki, dostał.

Serbskej rěcy a tematice jo Dietrich Scholze-Šołta se pśiwobrośił wót 1980tych lět. Južo 1986 jo chopił statkowaś ako redaktor sorabistiskego casopisa Lětopisa (tegdy za rěd D: Kultura a wuměłstwo). Pózdźej – wót drugego zešywka 1993 až do 2015 – jo był jogo šefredaktor. W tom lětźasetku jo załožył swój pśiběrajucy sorabistiski profil. Toś jo se mógał 1991 wuspěšnje procowaś wó pśistajenje w nowem (k prědnemu septembroju nowo załožonem) Serbskem instituśe, pópšawem ako wjednik tegdejšego wótźělenja »Kulturne a socialne stawizy«, ale skóńcnje ned teke ako institutny direktor. 1997 su jogo dodatnje za honorarowego profesora za sorabistiku na Lipšćańskej uniwersiśe pówołali.

Alfons Wićaz, diplomowy slawist a žurnalist, kulturnik-organizator a iniciator wjesneho a profesionalneho kulturneho žiwjenja je pjatk, 24. julija, swoje 75. narodniny woswjećił.

Wot 1964 hač do 1969 studowaše w Lipsku slawistiku, angažujo so hižo jako student za serbsku kulturu. Foto z Noweje doby w mojej ruce pokazuje jeho jako dirigenta studentskeho chora. Žadyn dźiw, Alfons Wićaz běše wšak wot 1956 štyri lěta spěwar pola kapałnikow w Drježdźanach, Jurij Winar bě so wo to postarał. Dokelž njebě w Drježdźanach serbšćinu wuknyć móhł, jeho do Choćebuza na tamnišu Serbsku rozšěrjenu wyšu šulu pósłachu. Spěwaše smjerć rady dale, ale započa jako šulerski korespondent Noweho Casnika tež pisać a załoži měsačnu stronu »Ze SRWŠ Chóśebuz«. Z jednej nohu bě so do nowinarstwa zwažił.

Čłowjek móhł sej myslić, njeznajo tehdyše tež w Serbach rozšěrjene politiske wašnička, zo nadeńdźe z tajkim pozadkom po Lipšćanskim studiju lochce dźěłowe městno we Łužicy. Hdy njeby Alfons Alfons był, da haj, ale wón so rady ze słowom a dušu do naležnosćow tykaše, kotrež so mnohim njelubjachu. A byrnjež corpus delicti jeno trochu selena serbska spěwana kołbasa była, něhdy indic žiweho kritiskeho studentstwa. Pokuta za tajke njesłyšane lózystwo dyrbi być, sej zastojnicy w Budyšinje prajachu. Alfons wosta poł lěta bjez přistajenja, z lubej nuzu w piwarni dźěłajo abo jako korektor w serbskej ćišćerni teksty korigujo.

Hanka Šěnec – Performance serbskich maturantkow składnostnje němskeje premje­ry inscenacije »Greta« NSLDź

DIETRICH ŠOŁTA

▶ Kocorowy oratorij »Israelowa zrudoba a tróšt« wušoł

Njedawno wuńdźe w nakładnistwje »LUMIR« K. A. Kocorowy duchowny oratorij »Israelowa zrudoba a tróšt«. Z tym spřistupni »LUMIR« zajimowanej zjawnosći doskónčnje wšitke wulkotwórby komponista a załožićela serbskeje wuměłskeje hudźby. Za cyły čas NDR njebě so poradźiło ani jednu tutych twórbow, a byrnjež jenož jako faksimile, wozjewić.

▶ Wozrodźenje Hórnikoweje knihownje

Po tym zo bu najwjetša zběrka serbskeje a sorabistiskeje literatury zwonka Łužicy w Serbskim seminarje w Praze wot wulkeje wody 2002 ćežko wobškodźena, su so z pomocu spěchowanskich srědkow Swobodneho stata Sakskeje prěnje objekty restawrowali, mjez druhim prěnja ćišćana hornjoserbska gramatika Jakuba Xavera Ticina, kniha wo stawiznach Róžeńčanskeje swjatnicy a magacin manuskriptow časopisa Serbowka. Planowana wustajeńca prěnich restawrowanych knihow pak bu koronakrizy dla přestorčena.

▶ 10. zetkanje łužiskich filmowcow

Witriny běchu zarjadowane, přewodny program přihotowany a nowe karty dypkownje z ćišćernje dóšłe a potom to – wobmjezowanjow koronakrizy dla bu Budyski Serbski muzej w měrcu zawrjeny a jedyn z wjerškow lěta padny do wody. Wustajeńca »Jutry w Serbach« přiwabi kóžde lěto mnoho domoródnych, wosebje pak wopytowarjow z cuzby, zo bychu so wo jutrownych nałožkach ewangelskich a katolskich Serbow ze wšěch kónčin Łužicy wobhonili. Zhonja něšto wo pozadkach jutrow, wo přihotach a wšelakich nałožkach wot debjenja jejkow we wšelakich technikach, přez jutrowne spěwanje hač ke křižerjam. Tak so dźěłarnička, hdźež bychu so zajimcy w bosěrowanju jejkow wuspytać móhli, njewotmě a Smjerdźečanska rejowanska skupina na žurli muzeja sobotu do jutrow njezarejowa. Dźěło a próca muzejownikow běštej nimale podarmo a tež hospodarske straty falowacych wopytowarjow dla su wulke.

Serbski muzej je wot spočatka meje pod wobkedźbowanjom škitnych naprawow zaso přistupny a jutrowna wustajeńca bu hač do 23. awgusta 2020 podlěšena. Tež hdyž su jutry nimo, wopyt so přiwšěm wudani. Přetož lětsa wobrubja wuměłske twórby Maria Ošiki (* 1970) z Worklec přehladku. Su to předewšěm wolijowe mólby ze sakralnymi motiwami. Tak wuhladamy na wobrazu »Znamjo wěry« (2003) swjaty křiž wosrjedź zeleneje krajiny a mólba »Rańše kemše« (2012) ilustruje na intimne wašnje kemšerjow, kotřiž we ławkach sedźo a klečo nutrnje na duchowne słowo słuchaja. Jako přihot na jutry wězo křižowy puć falować njesmě. W muzeju wustajena je čorno-běła rysowana warianta wuměłca. Z mólbu »Jutry« (2002/2011) hodźi so wopytowarjam jutrowne jěchanje derje rozkłasć, scenisce je nałožk nazornje wot přihotow, přez wužohnowanje křižerjow hač k jěchanju předstajeny. Tematisce wěnuje so Ošika w swojim skutkowanju wosebje blišej domiznje, rozestaja pak so tež z wosobinskimi dožiwjenjemi a stratami. Wo tym swědčitej wobrazaj »Wopyt jandźelow« (2014), hdźež je wosoba, so po domjacych zahonach wuchodźujo, nahle wot smjerće domapytana, a »Posledni puć« (2015), hdźež je kěrchow zwobraznjeny. W pozadku su jako fotowy ćišć mjezwoča štyrjoch wosobow widźeć, kotřiž běchu wuměłcej wosobinsce bliscy a hižo žiwi njejsu. Jednotliwe wobrazy su na předań. Zajimcy móža so za nimi w muzeju naprašować.

Tworjacy wuměłcy mějachu w NDRskim času swoje lěpšiny w tym, zo dóstawachu nadawki a projekty wot komunow resp. wot zarjadow poskićene a zapłaćene. Dźakowano tajkemu postajenju je so molerka Priscilla Ann Siebert do Serbow dóstała. Wuměłči namjetowachu w swojim času w někajkim Drježdźanskim zawodźe socialistiskich dźěłaćerjow při mašinach zwobraznić a z tym nic naposled zwjazanosć inteligency z dźěławym ludom wuměłsce dokumentować. Molować w industriji wona wotpokaza a prašeše so za nadawkom druhdźe, na přikład na wsy, hdźež je při dźěle wjac pohiba. A čehodla nic pola Serbow. Sposrědkowany přez Zwjazk tworjacych wuměłcow NDR dósta potom 1975 druhi poskitk a to do Worklec, zo by so tam w nadawku Domowiny ze socialistiskim ratarstwom a z tam dźěławymi rozestajiła. We wosobje Jurja Handrika, wjelestronsce zdźěłaneho wjesnjana, mulerja, prodrustwoweho brigaděra, předsydy Domowinskeje skupiny, braški a kantora Worklečanskich křižerjow, njeběše ćežko nadawkej wotpowědować. Wot prěnjeho dnja wjesnjenjo wuměłču derje přiwzachu a do jich žiwjenja zapřijachu, na to so wona hač do wysokeje staroby rady dopominaše. Rady a derje je dźěło a žiwjenje Jurja Handrika w cyklusu pjeć barbnych litografijow předstajiła. Byrnjež je z tym poprawom swój nadawk spjelniła, běše to hakle spočatk jeje »lubosće k Serbam«. Priscilla Ann Siebert horješe so dale a bóle za wšědny dźeń serbskeho luda na wsy, běše wćipna na rěč a kulturu, prašeše so za nałožkami a wobdźiwaše narodnu drastu, kotraž tehdom hišće do wjesneho wobraza jako dźěłanska a njedźelska drasta słušeše. We Worklecach, Wudworju, w Nowej Wjesce a druhdźe čuješe so »kaž doma«. Tutón wutrobity poćah k ludźom, tale lubosć k tomu, štož widźeše, słyšeše a dožiwješe, wotbłyšćuje so tež w jeje wobrazach, skicach, rysowankach a mólbach. Nimo wjele studijow, rysowankow wo katolskej narodnej drasće, zwobraznjenju hotowanja družkow, procesiony na Bože ćěło a někotre podobizny jimaše a zaběraše wuměłču najbóle jutrowny nałožk: křižerske procesiony.

Přiručka skići fachowcam kaž zajimowanym lajkam dosć jednory přistup. Ke kóždemu ze zapřijatych mjenow je stajnje najstarši žórłowy dokład podaty kaž tež jeho pochad a woznam rozłoženy. Zdobom móža pokazki na so wotchilace wašnja pisanja słowjanskeho mjena w dźensnišej němčinje genealogam abo zajimcam na swójbnych stawiznach dobra pomoc być.

Spiwnikej »Dolna Łužyca spiwa« jo se ceła kopica nowych spiwow dodała. »Naša Anka źinsa doma njejo«, »We tych akacijach tam«, se wě ta »Annemarie« a dalšne spiwy how namakajośo, kenž se w Dolnej Łužycy rad a cesto spiwaju.

▶ Stawizny Kašubow w pjeć zwjazkach

Kašubski institut je wudał tři nowe zwjazki cyłkownje pjećzwjazkoweho wudaća wo stawiznach Kašubow w pólskej rěči. Wone wobsahuja zjimanja w kašubšćinje, němčinje a jendźelšćinje a su z fotografijemi, reprodukcijemi dokumentow a nowinskim materialom ilustrowane. Nowe zwjazki nastachu mjez 2014 a 2019 po koncepciji Gerarda Labudy, kotryž napisa prěni zwjazk wo srjedźowěku (2006, nětko w druhim wudaću). Józef Borzyszkowski a Cezary Olbracht-Prondzyński wudźěłaštaj zwjazk wo dobje w pruskim kralestwje a němskim kejžorstwje (1815–1920), zwjazk wo dobje Druheje pólskeje republiki a Druheje swětoweje wójny (1920–1939–1945) a zwjazk wo nowšich stawiznach (po 1945). Dalši, druhi zwjazk wo nowowěku w awtorstwje Zygmunta Szultki ma pozdźišo wuńć. Předležace štyri zwjazki w pjeć knihach móža sej zajimcy z mejlku pola Kašubskeho instituta (instytutkaszubski@ wp.pl) skazać. W cyłku płaća wone 200 zł.

▶ Namjety za Myto Domowiny zapodać

Hač do 30. junija je składnosć za čłonow župow, towarstwow a jednotliwcow zasłužbne wosoby za lětuše wuznamjenjenje z Mytom Domowiny, z Mytom Domowiny za dorost a z Čestnym znamješkom Domowiny namjetować. Z Mytom Domowiny maja so ći počesćić, kotřiž so zaměrnje a wuspěšnje za zachowanje a wozrodźenje serbskeje kultury, wosebje pak serbskeje rěče zasadźuja, kaž starši, kubłarki a wučerjo, dołholětni předsydźa Domowinskich skupin a druhich towarstwow. Z Mytom Domowiny za dorost wuznamjeni so młodostna/-y abo skupina, kotraž so na wusahowace wašnje za serbsku rěč a kulturu angažuje. Z Čestnym znamješkom Domowiny připóznawaja so zasłužby w towarstwowym dźěle zwoprawdźejo program a směrnicy Domowiny.

Lětsa wopominamy 25. posmjertniny kubłarja generacijow serbskich wučerjow, wyšeho wučerja, ludowědnika a domiznowědnika Ericha Krawca. Wón słušeše k tym kubłarjam, kotrehož skutkowanje studentow wučerstwa sobu najbóle motiwowaše. Jeho wurunanosć charaktera a jeho stajnje z praksu zwjazana zajimawa wučba wo łužiskej domiznje bě jim najwjetši dobytk. Wot lěta 1958, jako běch po studiju na tutym wustawje přistajeny, bě mi jako nowačkej wulki přikład a přeco z pomocu a dobrej radu poboku.

Zahori so tak jara za wuznamneju ludowědnikow Adolfa Spamera a Oskara Seyfferta, zo jeho slědźerske a zběraćelske dźěło na polu serbskeje ludowědy hižo njepušći. W lěće 1933 přeswědči eksaminand Krawc ze swojim eksamenskim dźěłom wo drjewjanych serbskich narownych křižach na kěrchowach sewjerneje Hornjeje Łužicy. Wone bu potom 1983 w Lětopisu wozjewjene. Dalšemu studijej pak nacionalsocialisća dla jeho skutkowanja w Serbskim akademiskim towarstwje zadźěwachu. Wón smědźeše hišće krótke lěta na ludowych šulach we Wjelećinje, w Hućinje a Poršicach wuwučować. Wottam zwołachu jeho bórze do wojakow na wuchod, hdźež bu jako infanterist w sowjetskej Ruskej zranjeny. Wot 1943 bě we Veronje w sewjernej Italskej zamołwity za transport. Na kóncu wójny dósta so do ameriskeje jatbje w Bozenje, z kotrejež so 1946 domoj nawróći.

Hižo na titulnym łopjenu strowi wužiwarja noweje protyki jeho domizna – putniska cyrkej w Róžeńće. Wolfgang Wittchen je znowa idyliske krajiny, turistiske wjerški a tradicionelne swjedźenje we Łužicy fotografował. Hač při zapusće we Wjerbnje, při smalenju na jetski po Lejnjanskim jězoru abo při rybarjenju w Rakecach – stajnje je přihladowar mjez nimi. Wustojnje zamóže fotograf architektoniske drohoćinki we wobrazu zapopadnyć, hač je to restawrowany hród w Stróži, cyrkej w Gołkojcach z w lěće 1848 natwarjenej zwóńcu, Mužakowski hród w nazymskej pyše abo hodownje wupyšena cyrkej w Hodźiju.

Publikacija je z rjadu YOUCAT, wo přełožk z němčiny je so Herta Delanowa postarała.