Lětsa wopominamy 25. posmjertniny kubłarja generacijow serbskich wučerjow, wyšeho wučerja, ludowědnika a domiznowědnika Ericha Krawca. Wón słušeše k tym kubłarjam, kotrehož skutkowanje studentow wučerstwa sobu najbóle motiwowaše. Jeho wurunanosć charaktera a jeho stajnje z praksu zwjazana zajimawa wučba wo łužiskej domiznje bě jim najwjetši dobytk. Wot lěta 1958, jako běch po studiju na tutym wustawje přistajeny, bě mi jako nowačkej wulki přikład a přeco z pomocu a dobrej radu poboku.

Zahori so tak jara za wuznamneju ludowědnikow Adolfa Spamera a Oskara Seyfferta, zo jeho slědźerske a zběraćelske dźěło na polu serbskeje ludowědy hižo njepušći. W lěće 1933 přeswědči eksaminand Krawc ze swojim eksamenskim dźěłom wo drjewjanych serbskich narownych křižach na kěrchowach sewjerneje Hornjeje Łužicy. Wone bu potom 1983 w Lětopisu wozjewjene. Dalšemu studijej pak nacionalsocialisća dla jeho skutkowanja w Serbskim akademiskim towarstwje zadźěwachu. Wón smědźeše hišće krótke lěta na ludowych šulach we Wjelećinje, w Hućinje a Poršicach wuwučować. Wottam zwołachu jeho bórze do wojakow na wuchod, hdźež bu jako infanterist w sowjetskej Ruskej zranjeny. Wot 1943 bě we Veronje w sewjernej Italskej zamołwity za transport. Na kóncu wójny dósta so do ameriskeje jatbje w Bozenje, z kotrejež so 1946 domoj nawróći.

Hižo na titulnym łopjenu strowi wužiwarja noweje protyki jeho domizna – putniska cyrkej w Róžeńće. Wolfgang Wittchen je znowa idyliske krajiny, turistiske wjerški a tradicionelne swjedźenje we Łužicy fotografował. Hač při zapusće we Wjerbnje, při smalenju na jetski po Lejnjanskim jězoru abo při rybarjenju w Rakecach – stajnje je přihladowar mjez nimi. Wustojnje zamóže fotograf architektoniske drohoćinki we wobrazu zapopadnyć, hač je to restawrowany hród w Stróži, cyrkej w Gołkojcach z w lěće 1848 natwarjenej zwóńcu, Mužakowski hród w nazymskej pyše abo hodownje wupyšena cyrkej w Hodźiju.

Publikacija je z rjadu YOUCAT, wo přełožk z němčiny je so Herta Delanowa postarała.

▶ Nowy šef za LND

2. měrca podpisa Załožba za serbski lud dźěłowe zrěčenje z nowym jednaćelom Ludoweho nakładnistwa Domowina Symanom Pětrom Cyžom w Smolerjec kniharni w Budyšinje. Cyž budźe wot junija šesty nawoda 1958 załoženeho nakładnistwa a wukonja dźěło najprjedy na pjeć lět. Rodźeny 1977 słuša wón do přichodneje generacije serbskich intelektualnych. Wón změje so wužadanju stajić, serbskej literaturje a nowinarstwu puć do přichoda rubać. Do toho dźěłaše we wjednistwje agentury Pioneer Communications w Berlinje.

▶ Serbske blido w Chóśebuzu

Žeńske ze slěpjańskeje wósady su byli 4. měrca gósći Serbskego blida Serbskego muzeja w chóśebuskem měsćańskem muzeju. Z Edith Pjeńkoweju z Rownego su se rozgranjali wó jeje angažemenśe za wuchowanje jsow pśed wótbagrowanim a wó konfliktach, kótarež to pśinjaso. Dalej jo Pjeńkowa powědała wó pśiroźe swójich domacnych stron, z kótarejuž jo dłymoko zwězana. Stefanie Bierholdtec a Marita Kavelmannowa stej pśedstajiłej jatšowne spiwanje w slěpjańskej wósaźe.

Wo wustajeńcy »Wukładne wokno II: Zapopadnjene wokomiki. Fotografije ze Sakskeje a Łužicy«

W Sakskim zastupnistwje, w domje Łužiskeho seminara w Praze wotměwa so tuchwilu wustajeńca »Wukładne wokno II: Zapopadnjene wokomiki. Fotografije ze Sakskeje a Łužicy«. Je to kooperacija z wuměłskim fondsom statneje wuměłskeje zběrki Sakskeje. Přehladka nawjazuje na w Zhorjelcu přewjedźenej wustajeńcy »We wokomiku. Fotografije ze Sakskeje a Łužicy« z lětow 2017/2018. Kaž nawodnica wuměłskeho fondsa Silke Wagler zdźěli, je to dobra składnosć, někotre ze 36.000 objektow, kotryž fonds wobsedźi, pokazać a tak wuměłstwo zjawnje spřistupnjeć, wšako nimaja žane swójske rumnosće za wustajeńcy. Při tym leži ćežišćo w Praze pokazanych twórbow na fotografiji z powědacymi wobrazowymi sujetami a saha wot dokumentariskich fotow přez portrety hač k inscenowanej fotografiji.

Minjeny měsac je basnik a narodny prócowar Benedikt Dyrlich swjećił swoje sydomdźe­saćiny. Jeho žiwjenski puć hač k jubilejej njebě płony, bě skerje kamjenjaty. Husto je dyrbjał nje­směrnje wojować, zo móhł jón dale kročić, dokelž jemu kamjenje do puća walichu, kaž to Dyrlichowa awtobiografija »Do­ma we wućekach«, wušła 2018/2019 w dwěmaj zwjazkomaj, nazornje dokumentuje. Z trajnym bojowniskim duchom je so za přichod serbstwa, serbskeje literatury a serbskeho wuměłstwa zasadźował, po přewróće 1989/90 wosebje tež za njewotwisnosć medijow a demokratiju w Serbach – a je při tym njerědko njehnadu žnjał. Jeho awtobiografija pak tež znazornja, zo njebě samotny bojownik, zo je wojował bok po boku z druhimi.

Jedna z nich je Marka Ma­ći­jowa, kotraž přewodźowaše jako lektorka Dyrlichowy literarny puć. Jako jednaćelka LND steješe z nim často w zhromadnym boju přećiwo pospytam, samostatnosć serbskeho na­kład­nistwa podrywać, kaž sćěhowace wujimki z 2. zwjazka awtobiografije pokazuja.

Wobaj, prócowar Benedikt Dyrlich a prócowarka Marka Maćijowa, kotraž so kónc měsaca na wuměnk poda, staj sej za swoju narodnu angažowanosć zasłužiłoj dźak, připóznaće a česćownosć.

Přećeljo su sej, na přeće zajaca Wuchača, wosebitu překwapjenku za małe zaječki wumyslili. Zaječki su staršimaj w dojutrownym času pilnje pomhali jeja pomolować. Tuž chwataja jutrońčku wćipni na zelenu łuku k wroblikej, myšce, žabce a jěžikej. Wroblik Frido, myška Pip-pip, žabka Šlapka kaž tež jěžik Kałačik staja jedyn po druhim zaječkam nadawk. Hnydom so wulke pytanje za jutrownymi jejemi započnje. Tola što to? Pytanje so dlije a dlije. Hdźe nož wostanu zaječki? Po dołhej chwili so skónčnje nawróća. Ale što dźerži kóždy zaječk w swojimaj packomaj?

»Haleluja! Zwońće zwony!«, je jutry po honach serbskich katolskich wosadow słyšeć, hdyž so křižerjo na puć podadźa, zo bychu do susodneje wosady jěchajo jutrowne poselstwo wozjewjeli. Maćij Bulank je jich ze swojej kameru přewodźał wot přihotow w domjacych konjen-cach přez jěchanje same hač k dźaknym kemšam křižerjow w Róžeńće a tak dostojny a za katolskich Serbow wažny nałožk dokumentował. Čućiwym wobrazam su přidate nalětnje a jutrowne literarne teksty, kiž je Rejza Šěnowa zestajiła.

▶ Serbske nastupnosći w nowych rukach

Wót februara jo Hanka Rjelcy­na zagronita za serbske nastupnosći we wokrejsu Górne Błota-Łužyca. Wóna naslědujo ako głownoamtska sobuźěłaśeŕka wokrejsnego zastojnstwa cesnoamtskej zagro­nitej za serbske nastupnosći Waltraud Ramotowej z Wětošowa, kótaraž jo amt źaseś lět wugbała. Rjelcyna jo dotychměst ako grajaŕka w złykomorojskem źiwadle źěłała a póchada z Górneje Łužyce.

▶ Přechod 3 w Celovecu

W Muzeju moderneho wu­měł­stwa Korutanska w Celovecu su 22. januara wustajeńcu »Wobrazy krajiny. Podobe pokrajine. Bilder einer Landschaft. Wobraze krajiny« wotewrěli, kotraž budźe tam hišće­ do 12. apryla widźeć. Po stacijomaj třikrajoweho projekta w Budyšinje a Slovenj Gradecu w Słowjenskej, je stacija w Awstriskej předposlednja před za­kón­čenjom w Choćebuzu. Na wotewrjenju wobdźělichu so wšitcy dwanaćo wuměłcy.

▶ Wo lyrice diskutowali

Ćežišćo rjadu tracTare Zwjazka serbskich wuměłcow bě nowa kniha Róže Domaš­yneje »W času zeza časa«. 26. februara diskutowachu w Budy­šinje z awtorku mjez druhim Měrana Cušcyna – wona bě nimo toho wobšěrnu analyzu tekstow předstajiła –, Marka Maćijowa, Rejza Šěnowa a Měrćin Wjenk.

My wuprajamy swójbnym našu nutrnu sobuželnosć.

▶ Nowy nowinski rěčnik

Wot 1. januara je Marcel Brauman nowinski rěčnik a referent za zjawnostne dźěło Domowiny a naslěduje Borboru Felberowu. Wot 2000 je tutu funkciju za frakciju Lěwicy w Sakskim krajnym sejmje wukonjał.

▶ Serbske nastupnosći we wokrejsu Dubja-Błota

Wót januara jo Sabrina Kušy z Běłeje Góry głownoamtska zagronita za serbske nastupnosći wokrejsa Dubja-Błota a naslědujo cesnoamtskemu zagronitemu Dieteru Freihoffoju, kótaryž jo amt slědnych pěś lět wugbał. Kušy jo dotychměst źěłała ako zastojnica za turizm we wokrejsu. Za nowe źěło zachopijo wuknuś serbski.

▶ Změna w referaće za serbske naležnosće

Wot 1. januara dźěła stawiznarka Madlena Malinkec w Sakskim statnym ministerstwje za wědomosć, kulturu a turizm jako referentka za serbske naležnosće. Tři lěta dźěła hromadźe z dotalnym referentom Stanijom Brězanom, doniž nadawk dospołnje njepřewozmje.

▶ Statnik 2020 předsyda mjeńšinoweje rady

Lětsa přewozmje předsyda Domowiny Dawid Statnik třeći raz předsydstwo mjeńšinoweje rady Němskeje. Loni bě Dana Jon Hardon Hansen z Južneje Šleswigskeje jeje předsyda. Mjeńšinowa rada chce so lětsa wosebje wo přiwzaće narodnych mjeńšinow do němskeho zakładneho zakonja prócować. Nimo toho přihotuje dale pućowacu wustajeńcu wo narodnych mjeńšinach w Němskej.

Serbski institut wuhotuje prawidłownje Institutny dźeń, zo by šěrša zjawnosć wo slědźerskich projektach wědomostnikow zhoniła. Lońše zarjadowanje wusměri so na serbskich zajimcow a wotmě so w serbskej rěči 13. decembra w Serbskim domje w Budyšinje. Štyri přednoški wěnowachu so wubranym projektam. Lechosław Jocz a Jan Měškank rozłožištaj zhromad­ny pjećlětny projekt z Astrid Schmiedelowej, w kotrymž wuwiwaja serbsku předčitansku funkciju za internetne strony. Jana Piňosová, Jana Šołćina, Thomas Menzel a Pětš Šurman předstajichu projekt »Generacija Warnoćicy – wulki mały swět łužiskich dźěći w Čěskej«. Wito Bejmak poda dohlad do digitalnych poskitkow Serbskeje centralneje biblioteki a Serbskeho kulturneho archiwa, Theresa Jacobsowa a Ines Kellerowa reflektowaštej móžnosće, kotrež skići imaterielne kulturne herbstwo za widźomnosć Serbow.

Předčitanska funkcija

Předčitanska funkcija wuwiwa so we wobłuku spěchowaneho projekta na dobro inkluzije a ma bjezbarjerny přistup k serbskim internetowym stronam zmóžnić. Nimoměry wuznamny pak je poprawom pódlanski efekt projekta. Za jeho zwoprawdźenje su slědźenja na polu serbskeje fonetiki a ortoepije trěbne. Kaž slědźerjo rozłožichu, njepředleži dotal ani za delnjo- ani za hornjoserbšćinu kompletne wopisowanje načasneho wurjekowanja.

Čłowjek kaž Jurij Grós, a nic mjenje tež wšitcy, kotřiž su za čas zańdźeneho stata prawdźepodobnje na dobro serbskeho ludu skutkowali, su husto njewoprawnjenym wumjetowanjam abo podsunjenjam wustajani. W telewizijnym wusyłanju Wuhladko rěkaše po smjerći Jurja Grósa němsce, zo bě zemrěty »dwělomna wosobina«, w serbskim originalu so »kontrowersna« mjenowaše. Runje pola Jurja Grósa je dowolene so prašeć, kajke su měritka za skutk Serba, hdy je prawy, hdy dobry, hdy dwělomny Serb? Z Ćišinskim mamy pak wysoke a stajnje płaćiwe měritko: pozitiwne dźěło.

Jurij Grós, Nowe lěto 1931 jako syn serbskeje skałarskeje swójby narodźeny, zastupi połdra lětdźesatka po tym do Noweho časa, do časa serbskeho wozrodźenja a serbskeje zahoritosće. Zahoriće wobdźěli so na brigadowanju na twarnišću Serbskeho domu pod nawodom swojeho wjesnjana, legendarneho Pawoła Šenkerja. A hdyž dóńdźe do Łužicy z Juhosłowjanskeje přeprošenje na brigadowanje we wukraju – prěni raz w serbskich stawiznach –, poda so wón z 44 dalšimi młodostnymi na brigadowanje při twarje awtodróhi »Bratrowstwojednota«. Połsta lět pozdźišo wopyta wón z dalšimi Serbami skutkowanišća młodeho časa. Spisowaćel Křesćan Krawc bě jězbu do mjeztym wot wójny krjudowaneho kraja organizował. Na moje prašenje na juhosłowjanskej zemi, kak so čłowjek čuje, hdyž wopyta městna produktiwneje młodosće, mi rjekny: »Njewěm, hač bych telko mocy a mysli w pozdźišim žiwjenju měł, hdyž njebych tu začuwał, što wuska bratrowska zhromadnosć zdokonja.« Powědaše hnujace epizodki, sposrědkowa dožiwjenja. Njeběch Jurja Grósa tajkeho hdy zeznał.