▶ Kocorowy oratorij »Israelowa zrudoba a tróšt« wušoł

Njedawno wuńdźe w nakładnistwje »LUMIR« K. A. Kocorowy duchowny oratorij »Israelowa zrudoba a tróšt«. Z tym spřistupni »LUMIR« zajimowanej zjawnosći doskónčnje wšitke wulkotwórby komponista a załožićela serbskeje wuměłskeje hudźby. Za cyły čas NDR njebě so poradźiło ani jednu tutych twórbow, a byrnjež jenož jako faksimile, wozjewić.

▶ Wozrodźenje Hórnikoweje knihownje

Po tym zo bu najwjetša zběrka serbskeje a sorabistiskeje literatury zwonka Łužicy w Serbskim seminarje w Praze wot wulkeje wody 2002 ćežko wobškodźena, su so z pomocu spěchowanskich srědkow Swobodneho stata Sakskeje prěnje objekty restawrowali, mjez druhim prěnja ćišćana hornjoserbska gramatika Jakuba Xavera Ticina, kniha wo stawiznach Róžeńčanskeje swjatnicy a magacin manuskriptow časopisa Serbowka. Planowana wustajeńca prěnich restawrowanych knihow pak bu koronakrizy dla přestorčena.

Zestajerka knihi »Dźesać mojich porsćikow« Lydija Maćijowa składnostnje přepodaća awtorskich eksemplarow z nowym jednaćelom LND Pětrom Symanom Cyžom a lektorku Janinu Mikławškowej, dnja 4. junija 2020 Foto: Hanka Šěnec

▶ 10. zetkanje łužiskich filmowcow

Jürgen Maćij – Na demonstraciji w Klětnom, 6. januara 1990

Ja wjac njemóžu. Mi dosaha. Kónc. To tla žane žiwjenje wjac njeje. Cyły dźeń jenož nutřka. W kuchni. Na konopeju. Na hajzlu. Zaso w kuchni, byrnjež šće docyła hłódny njejsy. Ale někajki rytmus abo dnjowy plan wšak dyrbiš měć. Zaso na konopej. Popołdnju kusk po měsće teptać. Snano spěšnje něšto nakupić. A ani to so mi nochce, wšako dyrbimy sej při tym nětko tež hišće poł mjezwoča zakryć. Pola někotrych to snano nješkodźi, ale ja mam šikwa­ne mjezwočo. Je naša njeboh mać znajmjeńša přeco prajiła. Potom zaso do bydlenja a samsne znowa: kuchnja, konopej ... Mi to tak na čuwy dźe.

»Zaběraj so tola někak«, su mi wšitcy mudrje při telefonje radźili. Abo přez tónle internet. »Ty tla sy jako mały hólc přeco rady puzzlował, njeby to něšto było?« To běše před 50 lětami! Potom sym tola puzzle wu­hrjebał a započał. Po pjeć mjeńšinach bě wobraz ze znatym čěskim­ knoćikom zestajany. Što móžu ja za to, zo ma mój puzzle jenož 12 dźělow! Potajkim něšto druhe.

»Ja sym wšitke moje knihi po barbje sortěrowała, to bě zdobom kaž meditacija.« Hdyž sym posledni a zdobom prěni raz meditěrował, sym po mjeńšinomaj pječa tak wótře smorčał, zo su mje z meditaciskeje rumnosće won njesć dyrbjeli. Potajkim knihi po barbje sor­těrować. Pohladam na polcu, zo bych započał, a widźu, zo sym hižo hotowy. Wobsedźu jenož 23 knihow. Rjad Karla Maya. Wšitke ze zelenej wobalku. Wo čer­ta. To móžeš wobłudnić w tajkim małym bydlenju. Čehodla sym ja wopica w januarje hižo cyłu budu barbił. To by nětko idealna zaběra ... Staru pěc, ale mje wšak do Obija njepušća. Hdy nož by susod Korla jenož doma był. To bychmoj po zwučenym wašnju – a z wot­powědnym předpisanym wotstawkom – zaso w schodźišću wo najnowšich bladach w domje filozofować móhłoj. Tón steji pak nětko wodnjo a w nocy na dźěle. Wažny muž, mjeztym samo za cyły naš system. Systemrelewantny takrjec.

Walter Wenzel, Lausitzer Familiennamen slawischen Ursprungs, 272 str., kruta wjazba, ISBN 978-3-7420-2648-4, 16,90 €)Hižo dlěje wupředata kniha »Lausitzer Familiennamen slawischen Ursprungs« znateho Lipšćanskeho mjenowědnika Waltera Wenzela je zaso na předań. Wjace hač 5.500 swójbnych mjenow serbskeho, pólskeho a čěskeho pochada je awtor z telefonowych a adresowych knihow za tutón kompendij zezběrał a da z tym zajimawy dohlad do sydlenskich stawiznow třikrajoweho róžka Čěska – Šleska – Łužica.

Přiručka skići fachowcam kaž zajimowanym lajkam dosć jednory přistup. Ke kóždemu ze zapřijatych mjenow je stajnje najstarši žórłowy dokład podaty kaž tež jeho pochad a woznam rozłoženy. Zdobom móža pokazki na so wotchilace wašnja pisanja słowjanskeho mjena w dźensnišej němčinje genealogam abo zajimcam na swójbnych stawiznach dobra pomoc być.

Dolna Łužyca spiwa, zběrka woblubowanych spiwow za serbske zmakanja a swěźenje, na zakłaźe wudaśa z lěta 2007 a app z l. 2018 rozšyrił a znowego zestajił Gregor Kliem, 188 b., z notami, soft-cover, 978-3-7420-2586-9, 12,90 €Kaž te stare spiwaju, tak te młode tśikocu – to su naše wóśce něga gronili. Aby to stare a mudre pśisłowo teke nadalej płaśeło, jo Gregor Kliem ten dawno wupśedany spiwnik rozšyrił a něnto wón w LND pśedlaźejo.

Spiwnikej »Dolna Łužyca spiwa« jo se ceła kopica nowych spiwow dodała. »Naša Anka źinsa doma njejo«, »We tych akacijach tam«, se wě ta »Annemarie« a dalšne spiwy how namakajośo, kenž se w Dolnej Łužycy rad a cesto spiwaju.

▶ Stawizny Kašubow w pjeć zwjazkach

Kašubski institut je wudał tři nowe zwjazki cyłkownje pjećzwjazkoweho wudaća wo stawiznach Kašubow w pólskej rěči. Wone wobsahuja zjimanja w kašubšćinje, němčinje a jendźelšćinje a su z fotografijemi, reprodukcijemi dokumentow a nowinskim materialom ilustrowane. Nowe zwjazki nastachu mjez 2014 a 2019 po koncepciji Gerarda Labudy, kotryž napisa prěni zwjazk wo srjedźowěku (2006, nětko w druhim wudaću). Józef Borzyszkowski a Cezary Olbracht-Prondzyński wudźěłaštaj zwjazk wo dobje w pruskim kralestwje a němskim kejžorstwje (1815–1920), zwjazk wo dobje Druheje pólskeje republiki a Druheje swětoweje wójny (1920–1939–1945) a zwjazk wo nowšich stawiznach (po 1945). Dalši, druhi zwjazk wo nowowěku w awtorstwje Zygmunta Szultki ma pozdźišo wuńć. Předležace štyri zwjazki w pjeć knihach móža sej zajimcy z mejlku pola Kašubskeho instituta (instytutkaszubski@ wp.pl) skazać. W cyłku płaća wone 200 zł.

▶ Namjety za Myto Domowiny zapodać

Hač do 30. junija je składnosć za čłonow župow, towarstwow a jednotliwcow zasłužbne wosoby za lětuše wuznamjenjenje z Mytom Domowiny, z Mytom Domowiny za dorost a z Čestnym znamješkom Domowiny namjetować. Z Mytom Domowiny maja so ći počesćić, kotřiž so zaměrnje a wuspěšnje za zachowanje a wozrodźenje serbskeje kultury, wosebje pak serbskeje rěče zasadźuja, kaž starši, kubłarki a wučerjo, dołholětni předsydźa Domowinskich skupin a druhich towarstwow. Z Mytom Domowiny za dorost wuznamjeni so młodostna/-y abo skupina, kotraž so na wusahowace wašnje za serbsku rěč a kulturu angažuje. Z Čestnym znamješkom Domowiny připóznawaja so zasłužby w towarstwowym dźěle zwoprawdźejo program a směrnicy Domowiny.

Wobsadka hornjoserbskeje hry »Dołhož fenki běža«, kotraž je na premjerje přihladowarstwo zahoriła. Nadźijomnje so komedija w nowej hrajnej dobje znowa hraje. Foće: NSLDź/Miroslaw NowotnySmjeć so, tak rěka, je strowe. Dźe-li po tym, je so Němsko-Serbskemu ludowemu dźiwadłu ze swojej lětušej hłownej hornjoserbskej inscenaciju »Dołhož fenki běža« kedźbyhódny lěk zešlachćił – znajmjeńša potom, je-li tenor publikuma po premjerje (a zdobom dotal jeničkim předstajenju) reprezentatiwny. Mócny přiklesk, tójšto sceniskeho aplawsa a tak dołho wjace njejewjacy so rjehot (w pozitiwnym zmysle!) přihladowarjow njech su za to z indikatorom.

Komedija britiskeho awtora Michaela Cooneyja zabawja z typiskim jendźelskim, dosć čornym a tak mjenowanu politisku korektnosć často překročacym humorom, hdyž tež skerje po wašnju Rowana Atkinsa (Mr. Bean, Blackadder) dyžli filigraneje anarchije Monty Python. Protagonist Eric Swan zašmjata so do dźeń a njepřewidnišeje syće swójsce zawinowaneho wobšudnistwa, kotrež jemu na zakładźe připada dobry fenk ze statneje kasy zaruča. Konstelacija je naposledk tak zawjerćana, zo figury na jewišću sami wjace njewědźa, štó runje koho sćělesni.

Jakub Wowčer – Stajenje meje w Radworju z ćežkim nastrojom a škitom za hu­bu a nós

My Serbja smy zawěrno bohaći na dobrych a smjerć dobrych tradicijach. Jedna ze smjerć dobrych tradicijow je basnjenje. Kelko serbskich basnikow je z klina našeje rjaneje Łužicy wušło! Šěsćdźesat zešiwkow wopřijima rjad »Serbska poezija«, Olymp serbskeho basnistwa. A zwjeselace je, zo je tale smjerć dobra tradicija tež w našej młodej generaciji žiwa. To je mjez druhim lońše Literarne wubědźowanje LND a Załožby za serbski lud zaso pokazało. Syła młodych pisacych – najmłódši wosom lět! – je basnje zapodało. Sam sym był čłon jury a mje je runjewon wozbo­žiło, zo bě mjez nimi telko wušiknje rymowanych. Je dźě čisće rymowana baseń nonplusultra wšeje poezije. Haj, naša młodźina wě wo wuznamje rymowanja za traće našeho ludu, byrnjež tola »serbski basnić«, z čistymi žónskimi a muskimi rymami, »kus dźěła ćežki jara ... je, a – dźaka w Serbach mało«. Ně, »słónco serbskeje poezije« bohudźakowano »hasło« njeje, kóžde ranje nam znowa schadźa, njedźiwajcy toho, zo wjetšina ludźi dźensniši dźeń jeho schadźenje hižo zańč nima­. Lědma wotućiwši z poł woči­njenymi wočimi chcyćiwa na smartfon pohlada, ležacy wšu nóc pod hłowakom, zo nje­by božedla bóh wě što skomdźiła, a wostanje na wobrazowce wisajo, čehoždla tale wjetšina ludźi dźensniši dźeń wozbožace schadźenje słónca prosće skomdźi. Haj, wono na­dal­ schadźa. Wutoru po jutrach na přikład, słónco bě runje schadźało, da je mi młody basnik, kotrehož mjeno do toho njeběch znał, z mejlku baseń pósłał – wěsće běše jutry doma kaž my wšitcy a měješe wjele chwile za bas­njenje –, na kotrejž sym so, dohla­dawši so jeje připadnje w dźankmejlkowym kašćiku, hdźež bě so zabłudźiła, wulce radował. A dokelž dyr­bimy w tychle ćežkich časach pře­dewšěm na to dźiwać, zo nam wone humor njerubja, sym so młodeho basnika nablaku prašał, hač směm jeho baseń wozjewić. Najprjedy njeje to chcył, je wotmołwił, zo baseń tola ćišćahódna njeje, zo by so naposled jenož hańbował, ale po třećim­ abo štwórtym borkanju je do­ toho zwolił – z wuměnjenjom, zo anonymny wostanje. A tak smě Rozblad dźensa baseń anonymusa prawozjewić:

Moja Łužica – Meine Lausitz – Mója Łužyca 2021, fotografije Wolfgang Wittchen, Budyšin: LND, 2020, dwutydźenski kalender, 978-3-7420-2602-6, 12,00 €Tež za lěto 2021 bě fotograf Wolfgang Wittchen po puću, zo by spodobne motiwy za nasćěnowu protyku »Moja Łužica – Meine Lausitz – Mója Łužyca« zapopadnył.

Hižo na titulnym łopjenu strowi wužiwarja noweje protyki jeho domizna – putniska cyrkej w Róžeńće. Wolfgang Wittchen je znowa idyliske krajiny, turistiske wjerški a tradicionelne swjedźenje we Łužicy fotografował. Hač při zapusće we Wjerbnje, při smalenju na jetski po Lejnjanskim jězoru abo při rybarjenju w Rakecach – stajnje je přihladowar mjez nimi. Wustojnje zamóže fotograf architektoniske drohoćinki we wobrazu zapopadnyć, hač je to restawrowany hród w Stróži, cyrkej w Gołkojcach z w lěće 1848 natwarjenej zwóńcu, Mužakowski hród w nazymskej pyše abo hodownje wupyšena cyrkej w Hodźiju.