▶ Wjeźenje pó wustajeńcy k wuměłstwu Jana Buka ze Stephanom Kaiserom

8. a 9. junija jo se w ramiku wustajeńce «Serbski mólaŕ Jan Buk Wšykno jo krajina/Alles ist Landschaft» wótměło wjeźenje ze chóśebuskim wuměłcom Stephanom Kaiserom. Kaiser jo Jana Buka w běgu jogo cłonkojstwa w źěłowem kole serbskich twórjecych wuměłcow póznał. Na wjeźenju 8.

junija jo se wobźěliło 8, na drugim wjeźenju 9 zajmcow.

▶ Rěčny aktiwizm jako tema wustajeńcy

Wustajeńca »Čej da sy?« Budyskeho Serbskeho muzeja (14.5.-22.10.2023) Foto: Serbski muzejSydom symboliskich a tematiskich wrotow wjedu po wustajeńcy, kotrež na prašenje »Čej´ da sy?« wotmołwu dać móža. Swójska maćeršćina, křesćanska wěra, tradicije kaž tež zhromadnosć tworja wažne stołpy katolskich Serbow. Tola tež w domiznje so swět dale wjerći, wjele je dźensa indiwidualniše hač před sto lětami. Kak su so žiwjenske poměry a wašnja změnili, so tu pokazuje. Na zakładźe symboliskich objektow, fotow, widejow a hrow je wopyt wustajeńcy aktiwny a pohnuwa k přemyslowanju. W prěnim měsacu wobhlada sej wustajeńcu hižo 1.700 ludźi. Dnja 18. junija přidružitej so dalšej modulaj wustajeńcy - pućowaca fotowa prezentacija »PRISMA. Žiwjenje při Klóšterskej wodźe« a přewodna kniha LND. Pisany přewodny program wustajeńcy »Čej´da sy?« chce temu na wšelakore wašnje w Budyšinje a w katolskej Hornjej Łužicy zbližić.

▶ Žandojske literarne wótpołdnjo

Za tym ako jo budyšyński Serbski muzej wustajeńcu »Wšykno jo krajina – Serbski mólaŕ Jan Buk« publikumoju w Budyšynje mjazy 02. oktobra 2022 a 26. februara 2023 pokazał, spórał jo se interaktiwny doglěd do statkowanja serbskego wuměłca Jana Buka do Chóśebuza. To jo druga stacija wót pěśich, wót kótarychž dwě dalšnej stej w Pólskej (Wrocław a Zielona Góra). Slědna stacija pak jo w Złem Komorowje, źož se krejz pśedstajenjow zacynijo, kótaryž jo se žycył mólaŕ k swójomu 95. burstakoju. Toś ten mjazynarodny projekt, na kótaremž su źěłali wšake institucije mjazy drugim Serbskej muzeja w Budyšynje a Chóśebuzu, Muzeum Wrocława a Muzeum Lubuskego kraja, njewobstoj jano z drogowańskeje wustajeńce, ale teke z pśednoskow, drogowanjow pó slědach sćěnowych mólbow, mozaikow a twóŕbow Jana Buka.

Naslědku, jo se wózjawił wobšyrny katalog w styrich rěcach (górno- a dolnoserbski, nimski a pólski) w nakładnistwje Sandstein, kótaryž jo wudała kuratorka ze Serbskego muzeja w Budyšynje Christina Boguszowa. Cas wustajeńce »Wšykno jo krajina« w Chóśebuzu jo wót 02. junija 2023 do 27. awgusta 2023.

Dwě na wustajeńcy pśedstajonej mólbje: Chemikaŕka (1953) a Buŕski śichowobraz (1955) Fośe: V. Zakar

W tśich institucijach w Chóśebuzu (Serbski muzej, Wuměłska hala Łužyca, Stara płachtowa gótnica) pśedstajaju se rowno wšake twóŕby Jana Buka. Na wótwórjenju w Chóśebuzu 02. junija jo do Serbskego muzeja pśišło něźi 75, do Wuměłskeje hale Łužyca (Kunsthalle Lausitz) jadnab 70 a do Stareje płachtoweje gótnicy wokoło 70 zajmcow. Na wjeźenju ze wuměłcom Stephanom Kaiserom pó wustajeńcy w Serbskem muzeju jo pśišło 8. junija 9 luźi a 9. junija 9 luźi.

Wót 9. měrca do 29. maja w barlinskej galeriji Kreuzberg/Bethanien jo była wiźeś wustajeńca narodnych mjeńšynow a luźi z migraciskeju slězynu Rusojskeje Federacije (RF). To su byli wšake wideoinstalacije, mólby, foto wót něźi 30 wuměłcow a kupkow. Ideja wustajeńce jo była pokazaś na kolonialne pśedsudki, rasizm, genocid, kótarež su dožywili prědowniki źinsajšnych ludow ZSSR a RF w njedawnej zachadnosći a kótarež wóni hyšći dožywiju źinsa. Jaden eksponat su byli na pśikład comici Qalamqas, Gul Altyn ku głodumrěśu kazachiskego luda w lětach 1931 – 1934 pśez kolektiwěrowanje. Tencas jo dogromady wumrěło skóro połojca wšyknych Kazachow. Animěrowane wideo wót sn pśiwobrośijo se k tatarskej rěcy, kótaraž ma wěcej nosarjow, ako kótaražkuli druga indigena rěc w RF. Licba jeje nosarjow pak teke stawnje wóteběra, wósebnje tych, kótarež wobkněžyju literarnu rěc. Za toś tu rěc se wužywa tśi alfabety, což njecyni wobkněženje lažčejše. We wokognuśu RF dowólijo wšyknym ludam, kenž su tam doma, wužywaś jano kyriliske pismo. Awtory wustajeńce su wuzwignuli, až su se jich domownje wěcej razow pózgubili, ako w casu Stalinowych deportacijow, tak teke zasej źinsajšny źeń. Wětšyna z nich su wudrogowali a maju naźeju, až jaden źeń jich domownje se wulichuju a snaź teke ako njewótwisne staty. Togo za jich zdaśim se bój Putinowy režim. Wětšy źěl mobilizěrowanych wójakow, kótarež wójuju we wokognuśu w Ukrainje, su zastupniki wšakich etniskich mjeńšynow RF ako Burjaty, Čečeny a dalšne. Za zdaśim awtorow wustajeńce, «domownja» co zbyś swóje mjeńšyny, jich do wójny sćelucy. Na taku wašnju kśě za jich zdaśim separatizmoju zadoraś.

»Zabyta rjekowka humanitarneje pomocy« steji na pomjatnej tafli za Marju Simonowu, kotruž wotkrychu 12. meje na jeje rownišću w Drježdźanach-Johannstadće. Něhdźe 80 česćowarjow wuznamneje Serbowki bě so k swjatočnosći na pohrjebnišću swj. Trojicy zhromadźiło, mjez nimi społnomócnjena za naležnosće Serbow w sakskim statnym ministerstwje za wědomosć, kulturu a turizm dr. Madlena Malinkec a předsyda Domowiny Dawid Statnik. Předsyda sakskeho Čerwjeneho křiža Rüdiger Unger pokaza w swojej narěči na to, zo wotměje so počesćenje na Mjezynarodnym dnju hladarjow 12. meje, wšako bě Marja Simonowa pućrubarka moderneho hladanja chorych kaž tež Čerwjeneho křiža w Sakskej.

Dohlad do žiwjenja počesćeneje poda dr. Jürgen Helfricht, publicist z Radebeula, kotryž dźěła na jeje biografiji. Pokazujo na pochad Marje Simonoweje ze serbskeje Janašec swójby w Dobruši pola Budyšina, je jemu w jednorych wjesnych poměrach wotrosćena žona »wobdźiwajomna Serbowka a Saksowka«. Kniha wo jeje žiwjenju a skutkowanju ma klětu wuńć.

Pomjatna tafla na rownišću Marje Simonoweje Foto: Trudla Malinkowa

Do stawiznow hladanja zarjadowa počesćenu prof. dr. Anja Katharina Peters z Ewangelskeje wysokeje šule w Drježdźanach. Serbske zapřijeće »hladanje chorych« je jej »najrjeńše pomjenowanje« tutoho powołanja, w kotrymž ma so w prawym zmysle słowa přeco zaso za pomocy potrěbnymi hladać. Docentka wuzběhny přisłušnosć Marje Simonoweje k mjeńšinje a zakónči swoje wuwjedźenja zjimajo w serbskej rěči: »Marja Simonowa bě jako Serbowka ikona němskich hladanskich stawiznow.« Swjatočnosć skónči so z wotkryćom pomjatneje tafle na rownišću Marje Simonoweje, kotrež bě sakski Čerwjeny křiž w minjenych měsacach za 20 000 eurow wobnowić dało. Dalše zarjadowanja maja klětu k jeje 200. narodninam w Drježdźanach, Budyšinje a Dobruši slědować.

▶ Pučowaca wustajeńca z hosćom w Kamjencu

Wosebita wustajeńca »Swoboda kiwa« Budyskeho Serbskeho muzeja, kotraž je nastała w kooperaciji ze wědomostnikami Serbskeho instituta, bu 31. měrca swjatočnje w Choćebuskim Serbskim muzeju wotewrjena, finisaža wotmě so 14. meje. Wot 31. meje pokazaja ju w Kamjenskej Haninej cyrkwi. Přehladka předstaja ludowe prócowanja Serbow mjez swětowymaj wójnomaj, mjeńšinowa politika za NRDski čas kaž tež aktualne wuwića Serbow.

▶ Socialna komedija pśedstajona

W hochoskem gósćeńcu Złoty plon jo pśedstajiło Nimsko-Serbske Ludowe źiwadło 15. apryla socialnu komediju »Piwo« w dolnoserbskej rěcy. Wěcej ako 70 luźi jo se woglědało tšojenje z pjera Mira Gavrana. Nana jo grał Torsten Schlosser a rolu syna jo pśewzeł Jurij Šiman. To piśe piwo ako symbol kontinuuma tšojenjow w žywjenju jo se wlakło pó cełem žywjenju nana a syna. »Piwo« jo NSLź pśedstajiło teke pón w Chóśebuzu a w Dešnje.

▶ Knigłowa premjera Pyšpot procha/ In Sand und Wolken geschrieben

W chóśebuskem Serbskem domje jo Jill-Francis Ketlicojc (Źilka) 27. apryla pśedstajiła swóje nowe knigły »Pyšpot procha. In Sand und Wolken geschrieben«, kótarež su njedawno wujšli pla Ludowego nakładnistwa Domowina. Pěśnasćo pśisłucharjow jo słuchało basni, rozgrono zagroniteje lektorki Janki Pötschkojc de Lévano ze Źilku wó jeje literariskem wuwiśu a muziku banda Kupazukow a Marion Kwicojc. Źilka jo wulicyła, až pišo basni w dolnoserbskej rěcy z duše a až se jej spódobaju zukowe graśa, kótarež nastawaju w serbskej rěcy pśi basnjenju.

Dnja 4. měrca 2023 jo wujšło nowe wudaśe pólskego casopisa PISMO FOLKOWE (»Pismo Folkowe« 2022, nr. 162 (5)). W njom jo wózjawjone rozgrono ze serbskim ludowym wuměłcom a póbratšom knězom Helmutom Kurjom z Blunja. Som śišćane wudaśe casopisa dostała a ned z postom na Helmuta Kurja wótpósłała. Wěm wót jogo źowki, až jo wón mógał jo sebje hyšći woglědaś (nic cytaś, jano wiźeś) a se wjaseliś. Wósebnje jo se jomu póglědnica z naju synkom w slěpjańskej narodnej źiśecej drastwje spódobała, kótaruž smy do lista pśidali. Wałtoru, dnja 13. měrca 2023, jo wuznamny fachnik serbskich drastwow a nałogow wórjejskich stronow z našogo swěta wótejšeł.

Ja a mója familja znajomy kněza Kurja južo dłujko. Pśed lětoma smy se w Ptačecach pó drastwowej namšy pśi kafejpiśu pód gołym njebjom pśijaznje rozgranjałej. Wón jo se wjaselił, až mój muž a ja smej měłej połteralětnego synka w slěpjańskej drastwje za małych gólcykow woblaconego. Łoni jo nam Helmut Kurjo dał góźbu za rozgrono a woglěd w jogo priwatnem muzeju. Smy jomu do Blunja woglědali na śopłem a słyńcnem dnju, gromaźe z mójim cłowjekom a naju synkom.

Awtorka pśinoska w rozgronje z Helmutom Kurjom w aprylu 2022   Foto: Werner MěškankHelmut Kurjo jo šćodriwje wjele casa za nas měł. Smy se z nim w měrje rozgranjali a jogo njewšednu ludowědnu zběrku woglědali. Wón jo měł na tom dnju teliko energije, až som sebje wěsta była, až móžomy jomu skóro zasej raz woglědaś a na jogo dwórje gromaźe sejźeś. Wón jo nam pósrědnił wobšyrnu wědu w swójej serbskej maminej rěcy. Material jo tak bogaty, až mógali se z togo dalšne artikle napisaś. Jogo zběrka serbskich drastwow, wobrazow, ludowuměłskich wuźěłkow a rědow, kótarež jo wón pśez lětźasetki pilnje gromadu znosył, jo nas pśez wšu měru pśechwatała. Som se jogo wopšašała, co se z nimi stanjo, gaž wón raz wěcej njebuźo. Wón jo gronił, až bóžko njama žednogo naslědnika. Toś jo se naźejał, až nanejmjenjej někotare wěcy se pśewzeju wót Serbskego muzeja abo drugego muzeja w Serbach.

Luby źĕk Wam, cesćony kněz Helmut Kurjo, za zajmne zmakanja a rozgrona, za Wašu góspodliwosć a wótwórjonu wutšobu. Wjaselim se, až jo mój syn Was teke wopóznał a chylu z Wami gromaźe grajkał. Wóstanjośo njezabyty pśez Wašo statkowanje ako póbratš a angažěrowany serbski luź.