W zašłych měsacach buchu pod mjenom samot|a pola Soundcloud () někotre wobdźěłanja serbskich spěwow wozjewjene, kotrež je jazzowy pianist Tomas Kreibich-Nawka wobdźěłał. Wliwy sahaja wot romantisko-impresionistiskich klawěrnych kruchow, přez jazzowe elementy hač k zaplećenju elektroniskeje rejowanskeje hudźby. Ale tež wliwy elektroniskeje awantgardistiskeje hudźby so nańdu. Napadne je wužiwanje histo­riskich nahrawanjow serbskich ludowych pěsnjow, kotrež spožča někotrym trackam zajimawu patinu.

Swój popularno-hudźbny wjeršk mě­ješe kolizija tajkeho disparatneho materiala wězo hižo w 1990tych lětach. Tehdyši projekt Enigma kombinowaše gregorianski choral z elektroniskej rejowanskej hudźbu z dosć jednorymi srědkami. Hdyž samot|a w »Gólcyk jědźo z góle wen« ¾-takt melodije z elektro­niskim beatom kombinuje, so skrótka posměwknješ. Z estetiskim a hudźbno-historiskim zemjerženjom kaž pola Enigma njemóže so scyła přirunować.

Tomasa Kreibicha-Nawkowe wobdźěłanja chcedźa wěstu atmosferu za­­popadnyć. Radźili su so předewšěm tracki, w kotrychž so materialej ze swojeho metjeja sem bliži. Kombinacija ludo­­weje hudźby a jazza njeje nowa, wosebje we wuchodnej Europje je so často­ pěstowała. Tajke harmoniske kar­togra­fi­je ludoweje hudźby so napjeće poskaja. Inspi­rěrowane su tež wot komponistow kaž Bély Bartóka, Leoša Janáčeka a druhich, kotřiž su wuměłsko-estetiske móžno­sće ludoweje hudźby dokładnje přeslědźili. Tutym koncepcionelnje pře­myslenym projektam a albumam so label samot|a njeruna.

Krótki pohlad do stawiznow našich nasćěnowych protykow nam pokaza, zo mamy w lěće 2022 70. protykowy jubilej. Protyka »Moja domizna/Moja domownja/Meine Heimat« wuńdźe mjez 1952 a 2000 a wopřiješe fotografije wšelakich fotografow a krótke teksty wjacorych awtorow. Na nju slědowaštej wot lěta 2001 trochu wjetšej »Łužica/Lausitz/Łužyca« a »Moja Łužica/Meine Lausitz/Mója Łužyca« z fotami stajnje jednoho fotografa. Paralelnje wuńdźe wot 1977 do 2005 »Křinja/Die Truhe«, kotraž prezentowaše na dwanaće stronach łužiske ludowe wuměłstwo a wjesnu architekturu.

Za lěto 2022 je Ludowe nakładnistwo Domowina nětko wudało nowu trojorěčnu nasćěnowu protyku. Nowa je wona w dwojim zmysle: Po formje, dokelž je kwadratiska runja skerje něhdyšej protyce »Křinja«. Zdruha wopřijima wona wobrazy serbskeho wuměłca a nowinarskeho fotografa Maćija Bulanka. Nimo toho ma protyka na prědnjej a zadnjej nutřkownej wobalkowej stronje zaso krótke teksty, kiž informuja wo někotrych zwobraznjenych drohotnosćach a wosobinach. Tak je nowa protyka móhłrjec pozitiwny wuběrk principow našich dotalnych protykow.

Format přinošuje tomu, zo maš na sćěnje za sebje skutkowacy wobraz wuměłskeje kwality. A tutu wuměłsku kwalitu docpěwa Maćij Bulank z kóždym ze swojich 28 wubranych fotow. We wjace hač 40 lětach je wón Łužicu wobjězdźił horje a dele a prěki a podłu. Njeje drje šćežki, na kotrejž njeje pozastał a krasnotu přirody widźał, a zawěsće tež nic twarjenja abo Božeho domu, kiž njeje zapopadnył. Hižo na wobalkowej stronje widźiš štomowu aleju, kiž wjedźe k Poršičanskej cyrkwi kaž k bajkojtemu hrodej za wysokej kerčinu.

Hižo w druhim tydźenju noweho šulskeho lěta podachmy so z našej rjadownju 9-1 Serbskeho gymnazija Budyšin na wopyt prěnjeje serbskeje pop-opery »Carpe noctem – njeskónčna nóc«. Ze zapozdźenjom cyłeho lěta korony dla móžachu iniciatorojo skónčnje swój wuslědk předstajić. Cyłkownje bě produkowanje předstajenja samo štyri lěta trało. Nimo předstajenjow kónc tydźenja, kiž běchu za zjawnosć, běchu so za póndźelniše předstajenje wyše lětniki serbskich šulow z Budyšina, Ralbic, Slepoho, Worklec a Kulowa přeprosyli. Hač je so dołhi přihot wudanił, chcychmy sej tuž w Chróšćanskej »Jednoće« wšitcy wobhladać.

Prěnja wosebitosć drje běše, zo ležeše kruch skoro cyłkownje w rukach serbskeje młodźiny (zarjadowar bě serbske młodźinske towarstwo Pawk z. t.). Tak běše tež wobsah ryzy serbski. Němskim hosćom podaštaj nawodaj Syman Hejduška a Jan Brězan na spočatku zawjedźenje do krucha. Libreto běše Měrćin Wjenk napisał. Jednaše so wo dohlad do nócneje sceny w njemjenowanym wulkoměsće. Tam zetkataj so młodostnaj, kotrajž na cyle rozdźělne wašnje nóc lubujetaj. Hólc, »nócny hawron« Jakub, spyta ducy po barach a na třěchach wysokich domskich swoje wšědne žiwjenje zabyć. Dźěło, kotrež wodnjo wukonja, jeho scyła njewupjelni. Z tamnej wosobu, młodej žonu Nadju, so spěšnje spřećeli a ju na nócne dundanje přez město sobu wozmje. Nadja, kiž chabła stajnje mjez wutrobnej radosću nad žiwjenjom a do so zawrjenej melancholiskej bolosću duše, chowa wulke potajnstwo we sebi. Jako so wobaj po rozestajenju rozeńdźetaj, spyta Jakub swoju nowu towaršku Nadju před wulkim strachom wuchować. Dźiwadźelnikaj Luiza Kralec a Jakub Bobka hraještaj při tym přeswědčiwje swoju rólu. Wotměna mjez radosću a zadwělowanosću kaž tež wotewrjene prašenje Nadjoweho dóńta při tym napjatosć stajnje dale stopnjowaštej. Wuspěšne wašnje hraća wšak zaležeše tež na poradźowanju ze stron dźiwadźelnika Ištvana Kobjele. Přiwšěm pak njepušći nas zaćišć, zo so hrajne sceny wot druheho dźěla pop-opery wotkoplowachu.

Před lětomaj zhladowaše I. serbska kulturna brigada na 70. róčnicu swojeho załoženja. Jako wjeršk jubilejneho lěta předstaji so 28. a 29 septembra 2019 nowa chórosinfoniska twórba z reju, oratorij »Hrodźišćo«, z něhdźe 120 sobuskutkowacymi w Chróšćanskej wjacezaměrowej hali »Jednota«. Někotre dny pozdźišo wuhotowachu brigadnicy z modernej twórbu w stilu rocka a popa sobu swjatočne wotewrjenje Lěta Łužiskich Serbow w Liberecskim kraju. Hudźbu bě spisał Měrćin Weclich na tekst Madleny Nasticcyneje. Aranžementy za cyłkownu twórbu z chórom, orchestrom, band a solowej fujaru stwori Drježdźanski instrumentalist, komponist a wysokošulski wučer Malte Rogacki. K tomu zdźěła rejowar a pedagoga za balet Kornel Kolembus rejowansku choreografiju. Cyłkowny hudźbny nawod měješe dołholětny dirigent Budyskeho serbskeho gymnazialneho chóra, cyrkwinski hudźbny direktor Friedemann Böhme. Koncertaj w Chrósćicach kaž tež premjera w Čěskej so wot mnoholičbneho publikuma jara derje a zdźěla samo entuziastisce přiwzachu.

Nawjazanje na prapremjerny wuspěch

Na wuspěch před lětomaj akterojo lětsa nawjazachu. Terminaj za znowapředstajenje oratorija běštej sobotu, 5., a njedźelu, 6. septembra.

Thomas Kläber jo we Łužycy znaty fotograf, dokumentěrujucy wót někotarych lětźasetkow wejsańske žywjenje w swójej małej domacnej jsy Beyern (źinsa źěl města Falkenberg/Elster), źož jo roźony. Ale teke w měsće Chóśebuz a wokolinje, źož z familiju wjele lět bydli. Wón jo dostał wjele mytow za swójo źěło a jo měł teke wustajeńce zwenka Nimskeje, na pśikład w Engelskej, Francojskej, Belgiskej a Finskej. Zajźone lěto su w Ludowem nakładnistwje Domowina wujšli knigły z fotografijami Thomasa Kläbera z titelom Land Leben. Na jsy. Źěl tych wobrazow smy mógli wót 30. julija 2021 we wětšem formaśe wobźiwowaś w Serbskem muzeju w Chóśebuzu. Na wótwórjenju wustajeńce, a tejerownosći na rozgronje z fotografom, dnja 11. awgusta 2021, jo se wjele luźi wobźěliło. To jo był zajmny event. Tematika »žywjenje na jsy« ga jo wjele luźam bliska. Wejsańske swěźenje, swajźby, zakopowanja a teke druge swětocnosći, śěžke rolnikaŕske źěło, wšedne winowatosći, ale teke źiśece grajkanje – to wšykno a hyšći wěcej dokumentěrujo Thomas Kläber z fotografijami. Wón jo se wót źiśetstwa sem zajmował za žywjenje na jsy. K tomu jo gronił, až we jsy Beyern jo wón stawnje kśěł byś njewidobny1. Wšykne pak su jogo tam znali a su se spušćali na jogo spšawnosć. Togodla jo wón mógał rědne a teke awtentiske wokognuśa z kameru zapópadnuś. Wón sam jo gronił, až dowěra a priwatne kontakty su byli cesto jogo kluc do wuspěcha.

Tež w tutym zwisku něšto wosobinske přidam. Srjedź awgusta wotmě so we wuchodočěskej Budislavi rěčny kurs serbšćiny, přihotowany přez Towarstwo přećelow Serbow. Na nim wobdźělich so z tematiskim přednoškom wo »Chróšćan zběžku« w lěće 2001 – mjez druhim wuprajich w datym konteksće zadźiwanje, zo njejsu so prjedawše róčnicy tutoho wusahowaceho podawka wuraznišo swjećili (a zo wón dotal ani ze stawizniskeho ani z politiskeho wida hłubšo analyzowany njebě). Ćim wjetše pak bě moje překwapjenje, jako zhonich, zo so aktualnje dopomnjenska akcija po 20 lětach přihotuje! Po wobdźělenju na derje přihotowanym podawku 6. septembra na šulskim dworje w Chrósćicach pak dyrbjach tola nazhonić, zo na prašenje »Kelko serbskosće Serbja chcedźa? – 2.0« ani po dwěmaj lětdźesatkomaj jasniša wotmołwa njeeksistuje. Róčnica »zběžka« wotmě so w přijomnej atmosferje; něšto wjac hač sto ludźi pak wona njepřiwabi. Podawk wopytachu hłownje ći, kotrychž njeje trjeba za aktiwity na serbskim narodnym polu přeswědčować; nowych mnoholičbnišich zajimcow pak wón lědma narěči, tež hdyž potencial za to bě. Tak kaž so hižo před 20 lětami tež w diskusiji w Internecach pokaza, zwosta tež w lěće 2021 šěrša serbska towaršnosć nastupajo poćah k »zběžkej« skerje pasiwna, njejednotna a liwka.

Duch časa wjedźe tuchwilu syły ludźi wšěch předrentnarskich starobow do tak mjenowanych tattoo-studijow, hdźež jim mjenje abo bóle wěcywustojny čłowjek wšelakobarbne juški pod kožu syka, zo krej jenož tak běži. Hdyž so koža nošerja podkóžneje wuměłskeje twórby poněčim změruje a rany zažija, wostanje wobrazk tam w najlěpšim padźe hač do kónca žiwjenja – jelizo jón njezlikwiduješ. To so čini wězo zaso z techniskej namocu.

Reporter rozblada je w Choćebuzu na Grodkowskej dróze zetkał tetowěrowaneho muža, kiž je so dał wot mustrow na serbskich jutrownych jejkach inspirěrować.

Prašenje: Z tutymi mustrami pisanja Serbja jutry swoje jejka. Čehodla sće sej Wy wjelče zuby dał na pažu tetowěrować? Muž: Tak móža je wšitcy wobdźiwować, a nic jenož moja žona …

Naše nałožki so potajkim njezhubja, ale stajnje dale wuwiwaja. Zajimawe zetkanje dožiwi reporter rozblada tež wóndano w Błótach při čołmikowanju, hdźež pyšeše wobraz Delnjoserbowki jakne bristwo młodeje žony.

Serbska Wikipedija, jako ryzy čestnohamtski a wotewrjeny projekt skerje wuwzaće w serbskim digitalnym swěće, je dypk docpěła, na kotrymž so jeničce z dobrowólnymi awtor(k)ami dale wuwić njemóže. Njeje so zešlachćiło šěroke wobdźělenje serbskeje towaršnosće na tutym jónkrótnym projekće, našeje swójskeje a jeničkeje encyklopedije, zawěsćić. Móžnych přičinow za to je wjele – mała ličba rěčnikow, njedostatk časa, rěčne kmanosće ... Dźěło na projekće leži dale na ramjenjach někotrych jednotliwcow a je tuž wotwisne wot nich. Při tym je sobudźěło mjeztym bjez kóždychžkuli techniskich barjerow móžne.

Žonje, tak so zda, matej chwile. Na foće sedźitej na ławce, kiž skutkuje improwizowana. Jedna nalěwo, tamna naprawo, srjedźa čapa psyčk. Spore, wšitke tři. Zesuwane nylonowe nohajcy a róžičkatej kitlojtej fali, wobliča žonow, haj samo psa – wšo wuprudźa wjesołu ćišinu. »Susodce« je Jürgen Maćij fotografiju z lěta 1988 mjenował. Zapopadnył je idylku w Groźišću w Delnjej Łužicy. Abo, ze słowami wudawaćela: hłuboko we wuchodźe.

Jedna so wo retrospektiwu na dwoje wašnje: na region a žiwjenje wuměłca. Něhdźe 40 lět zwobraznja Jürgen Maćij swoju domiznu. Systematisce, we wulkich wobrazowych serijach. »Doma« abo »Brunica – Leben mit der Kohle« rěkatej wobrazowej zwjazkaj, z kotrymajž je sej Maćij swój wuměłski teren, Łužicu, wotkrył. A z tym tež swójsku wobrazowu rěč, kotraž orientuje so na wuznawanym přikładźe Henri Cartier Bressona, francoskim nestoru zapopadnjenja zachodnych wokomikow, ale tež na fotografijach Thomasa Kläbera, kotryž je młodeho muža po swojim dalokostudiju fotografije na Wysokej šuli za grafiku a knižne wuměłstwo w Lipsku pod swój schow wzał. Wot toho časa zajimuje so za njeporjeńšeny wšědny dźeń, za to, »štož je«. »Tworju dokumenty za čas, kotryž budźe jónu nimo«, praji Maćij k tomu.

Měli hnydom spytać někajke faški wo­činić a film wěstemu žanrej kaž tež narod­nosći přirjadować? Abo měli najprje­dy raz spytać kóždy kućik pře­slědźić, kotryž wuhladamy, so dźiwać a krok po kroku spóznawać, zo přiwšěm njewěmy, »kak da to funguje«, tele žiwjenje?

Zahajaca sekwenca filma dawa jasny pokiw, běły na pisanym: »Die Mittagsfrau erscheint überall auf dem Felde und in der Heide, wo sich Menschen in der Mittagszeit aufhalten; sie ist weiß gekleidet und mit einer Sichel bewaffnet. Sie schneidet denjenigen den Kopf ab, welche die Mittagsruhe nicht wah­ren. - Kolkwitz«

Třih na běłe jejo, kotremuž hłójčku wotbiwaja. Dźe potajkim wo pola, pokoj a jeja. A mamy JEHO a JU.

Zhonimy, zo su pola suche a starosć, zo wone tohodla ničo njewunošuja, žano­hožkuli wokomika wotpočowanja njedowola. Jeja pak trjebaja pokojnosć, hdyž je kedźbliwje debiš, z wóskom pčołkow a ekstraktami kwětkow a zelow hole. Běhu lěta slědujo je tónle rjany nałožk tež symbol jutrowneho časa, časa nadźije. Debjenym jejkam přiznawaja magiske mocy, znajmjeńša powołamy-li so na ludowu wěru. Tuž žada sej WONA­ – ryzy optisce dopomina młoda žona nimale na legendarnu Astu Nielsen – wot swojeho partnera čas a chwile, so na swjaty dźeń, na dźeń pokoja přihotować a jejka woměrje wudebić móc. WÓN tomu pozdatnje wotpowěduje, dopominajo so na nutrniwu nóc; tola krej na łožowej płachće njeswědči wo knježnistwu, ale wo tym, zo njeje jejo­ wuslědk kuzła lubosće, ale runje tak njewužitne kaž suche pola. Połny njeměra koncentruje so WÓN na to, wunoški na wuschnytej roli stopnjować; WONA wostanje ze swojimi jejemi sama­.

Žurnalistam bě přeprošenka na njewšědne hodowne čitanje profesora za mašinotwar witana, hdyž za spodobnymi, přiwšěm wěcownymi temami pytachu. Na přikładźe tłuskačow rozkładźe profesor swojim studentam na nazorne a tróšku zabawne wašnje zasady konstrukcije mašinow. Z medijow zhoni profesor za resursowy management na samsnej uniwersiće wo dźěle kolegi a jeho za swój projekt w Keniji zahori. Tam trjebachu mašinu za ekologiske, ekonomiske a awtomatizowane tłuskanje makadamijowych worjechow. To bě njezwučene wužadanje za profesora. Da so do dźěła a wuwi ze swojimi studentami mjeztym patentowanu techniku. A Keničanam w kooperatiwje zwostanje wjac dobytka za fairtrade produkt.

Wot lěta 2020 maja nowu stajnu wustajeńcu. Za čas korony njeje přistupna była, ale wotwonka a nutřka na dworje kaž tež horjeka na »nasypje« hrodźišća smědźachmy so njedźelu, na dnju maćerje wuchodźować. W darmotnje nam do kašćika tyknjenej němskej nowinje běchu na prěnjej stronje wšěm maćerjam na čestny dźeń slubili kusk burskeho tykanca a šalku kofeja: darmo. Předawarce pječwow, piwa, kofeja a limonady pak njeběštej tak zahe připołdnju nowinu hišće čitałoj.

Wujasnjenske stawizniske tafle we wonkownym dźělu muzeja su so dwurěčnje zešlachćiłe: mjenujcy němsce a jendźelsce. Serbšćinu dale wšudźe podarmo pytaš. Jeničce na pisanej chorhoji nad zachodom čitach samlutke słowo »WITAJ«. Ani minimum wočakowanjow, zo bychu so znajmjeńša mjena tudyšich městow a wsow dwurěčnje podali, njeje so spjelnił. Za nowe wuhotowanje, to dyrbi so připrajić, su so zjawne srědki wužiwali. Tež z dawkow serbskich dźěławych.

Knigły su na njewócakowany a fryšny part wěcejrěcne: Glědajucy na pó móžnosći šyroku celowu kupku cytarjow jo głowna rěc wopisowanja nimšćina. Generelnje dwójorěcne (serbske a nimske) su nadpise. Pśi tom jo layout taki, až serbska wersija bijo wěcej do wócowu. To se stawa subtilnje, pśez pozicioněrowanje na boce resp. w smužce a nic pśez grafiske wuzwignjenje. Pśez to, až numerěrowanje jo zwězane ze serbskimi nadpismami, statkujo nimski pendant ako »dodany pśełožk«. To pśewrośijo zwuconosći. Cesto dosć źe jo tak, až statkujo serbski pśełožk ako (alibijowy) pśidank. W recensěrowanem słowniku pak matej dolnoserbšćina a nimšćina rowne pšawo. To lažy teke na tom, až pódawaju se w słownikowem źěłu jano serbske wejsańske mjenja, kótarež móžo se cytaŕ – jo-li trjeba – slězy z pomocu registra pśestajiś do nimšćiny. Pśez strukturu jadnotliwych artiklow serbšćina na wjele bokach dominěrujo.

Spócetne grichiske słowo κρίσις (krísis) ma wóznam měnjenje abo rozsuźenje. W tych padach, źož mamy něco rozsuźiś, dejali wěźeś, kótare móžnosći ga mamy. Historikarje, pšawizniki za mjazynarodne pšawo, epidemiologi, narodne góspodaŕniki a wójaŕske eksperty su se wobjadne, až luźe źe njewuměju derje rozsuźowaś. We Wójnskej fibli Bertolt Brecht pišo, až luźe lěbda něco z katastrofow pśiwuknu. Lubjej se pyta za winowatym. Jadnore wótegrona su za spódobanim: Chinezarje, Bill Gates z jogo mjazynarodnym pśiseganim, wuše mócy abo pomsć sknechtowanego wobswěta. To wšo znani wó wótpokazanju pśinawuknuś. Ta słaba zamóžnosć wuknjenja ma paradoksnje cyniś z wěru do racionalnosći wědomnosći. Z teje wěry slědujotej cesto pśeśiwnej, ale jadnak fatalnej njedorozměśi: Na jadnom boce se njekritiski mysli, až wěsty wuslědk slěźenja jo absolutna, na pśecej a wšuźi płaśeca wěrnosć. Na drugem boce se pśekritiski pśiswójujo pozicija, až rozdźělne rezultaty wótbłyšćuju alternatiwnu realitu. We wobyma padoma se njeglěda na wobstojnosći, kenž lajki mimo slězynowych fachowych znaśow cesto pódgódnośuju. Na nich se jadnorosći dla w popularnych medijach zabywa. Jo pak jano jadna wěrnosć, wóna jo bźez alternatiwy. Pytanje za wěrnosću se pomjenijo wědomnosć, kótaraž žednogo kóńca njama. Nic njama cyniś z wěru, dokulaž se złožujo na ewidencu. Aby pytanje za wěrnosću wuspěšne było, musy se bźez pśedsudkow definěrowaś, pód kótarymi wuměnjenjami něco płaśi. To teke groni, až wšykne wědomnosći muse cuze wobwliwowanje z boka politiki, popularnych medijow abo finance konsekwentnje wótpokazaś. Nejlěpše, což móžo wědomnosć podaś, su dopóznaśa, kenž se mógu pśekontrolěrowaś. Ta wěrnosć jo aktualny staw, kenž pak witśe z nowymi rezultatami móžo byś pśestarjety. Wěcej to njejo, ale rownocasnje jo to pśewšo wjele. Tym relatiwnym wědomnostnym dopóznaśam mamy se źěkowaś za wšykno. W kolektiwnem wobchadanju z krizami musy wědomnosć pśecej zasej na rozměru a mroki dopóznaśow pokazaś. Wědomnosć njeznajo žednych měnjenjow, jano fakty, togodla tam njejo žedna lichota měnjenja. Pśeśiwo njerozymnym gronam wót lichoty měnjenja we wědomnosći, na pśikład wó pśeměnjenju klimy abo wó genmanipulaciji pśez šćěpjenje, musy se zakšocyś. Pótom jo kriza šansa, ku kótarejž teke wědomnostne wuslědki pśinosuju ako to, což su: ako esencielny schójźeńk dopóznaśa.

Zawodny nastawk Symana Pětra­ Cyža w zašłym Rozhledźe je nas do swěta wuspěšnych młodych muži wjedł, kotrychž žiwjenje so w start-upach wothrawa. Myslenje a rěč stej w tutych­ kruhach dominowanej wot jendźelskeho marketing-wokabulara a šmóratko je jim najwažniše woknješko do swěta.

Prašamoj pak so: Što činja poprawom serbske holcy, žony a maćerje? Što je z Madlenu, Vanessu, Hańžku, Marku a Terezu? Je so ze zwučenosće abo ignorancy na nje zabyło? Nimaja wone městno we wuspěšnym wobswěće digitalnych start-upow? Sedźi Hańžka z bobriju małych dźěći sama doma, trochu wostudźena do šmóratka hladajo, hač so přećelkam lěpje njewjedźe?

A njeje ćeta Madlena wnučkam w Mnichowje za čas za­wrjenych pěstowarnjow a šulow stajnje popołdnju w pjećich serbske stawizny čitała? A njejsu Vanessu hakle loni do šefoweje etaže woneho start-upa powołali, w kotrymž Michał dźěła? Wo dračinje so přećiwo muskim kolegam a jich syćam přesadźić powěda přećelkam hakle po třećim winje.

A Marka, kiž hižo třeći měsac wo poćahu mjez formu, funkciju a wobsahom přemys­luje? Bórze ma masterowe dźěło wotedać a hišće waha, kak měła mjezsobne wobwliwo­wanje najlěpje sformulować. Je sej wěsta, zo njeje wot formy a funkcije njewotwisneho wobsaha.